فرهنگ ازدواج و ازدواج در فرهنگ مختلف

مقدمه

خانواده اولین کانون اجتماعی است که افراد در آن تحت تأثیر آداب و رسوم و فرهنگ حاکم بر جامعه قرار گرفته و بر جریان فکری و فرهنگی جامعه تأثیر می گذارند. جایگاه مهم و سازنده فردی و اجتماعی خانواده موجب شده ادیان مختلف جهان، به ویژه دین اسلام بر بایستگی برگزاری آسان و راحت ازدواج و پرهیز از تجملات در راستای تشکیل خانواده توصیه و سفارش کند. ازدواج مقدمه و لازمه ی تشکیل خانواده بوده و موفقیت در آن به دلیل نقش بنیادین خانواده در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و. .. از اهمیتی بسیار برخوردار است، البته در مسیر انتخاب همسر، معیارها و ارزش های زیادی حاکم هستند؛ مواردی نظیر: قوانین و مقررات، مسائل دینی، مسائل اخلاقی، آداب و رسوم و فرهنگ غالب در هر جامعه و. ... در این میان نقش فرهنگ و آداب و رسوم، به دلیل تأثیر زیاد بر ازدواج و تفکرات خانواده بسیار حائز اهمیت است. بدون توجه به معیارهای فرهنگی حاکم بر جامعه، پیوند ازدواج با مشکلاتی مواجه می شود. البته فرهنگ ها و آداب و رسوم اصیل مربوط به برگزاری ازدواج در عصر حاضر به تقلید از جوامع دیگر و به دلیل ارتباطات آسان روز به روز به عنوان ضدفرهنگ به ارزش تبدیل شده و با دورشدن از ارزش ها و فرهنگ غنی اسلامی با واردکردن هزینه های زیاد و تشریفات زاید بردوش جوانان، مانعی برای ازدواج محسوب می شود.

برای ازدواج موفق و تشکیل خانواده مطابقِ سبک زندگی اسلامی، بهره گیری صحیح از فرهنگ های اصیل و دینی و پرهیز از فرهنگ های نامناسب، به ویژه در جوامع اسلامی و مرحله انتخاب صحیح همسر با رعایت معیارها و سبک زندگی اسلامی که آمیخته با آموزه های فراوان اخلاقی است، می تواند تنش ها و آسیبب های روحی و جسمی خانواده ها را کاهش داده و افراد جامعه را به تعادل و سلامت کامل جسمی و روحی هدایت کند.

سبک زندگی در اسلام

سبک زندگی روش های متفاوت زندگی را نشان می دهد؛ برای نمونه، تفاوت بین زندگی شهری و زندگی روستایی. این اصطلاح همچنین می تواند مقایسه ی شیوه های زندگی کشف شده در میان گروه های متفاوت را در جامعه نشان دهد؛ برای نمونه، جوان، بیکار، منحرف. اصطلاح سبک زندگی به معنای «طرز زندگی» نیز مفهوم سازی شده است. طرز زندگی، بیشتر از طریق ارزش ها و روش های مصرف شناخته می شود که ناشی از تمایز فزاینده جوامع سرمایه داری پیشرفته است (طزری، 1392).

هر مجموعه منسجمی از الگوهای رفتاری برآمده از آموزه های دینی را می توان یک سبک زندگی دینی به شمار آورد که در چارچوب معین شده از طرف دین قرار داشته باشد (قانع، 1391: 8). در سبک زندگی اسلامی باید در نظر داشت که یک زندگی، زمانی خوب است که همانند گفته قرآن، شامل مجموعه ای از مکارم اخلاقی باشد. سبک زندگی اسلامی یعنی الگوگیری از اسلام به عنوان جامع و کامل ترین دین و پیاده سازی آن در تمامی مراحل زندگی؛ این الگوگیری زمانی خوب و مناسب است که مطابق آموزه های دینی، سبک و روش زندگی ائمه اطهار و توصیه های قرآن کریم باشد.

رهبر معظم انقلاب در مورد سبک زندگی اسلامی می فرمایند: «از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی و شیوه ی زیستن، این بعدی مهم است؛ امروز می خواهیم در مورد این موضوع قدری بحث کنیم. ما اگر از منظر معنویت نگاه کنیم باید به سبک زندگی اهمیت دهیم؛ اگر به معنویت و رستگاری معنوی اعتقادی هم نداشته باشیم، برای زندگی راحت و برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی، باز پرداختن به سبک زندگی مهم است. بنابراین مسئله، مسئله ی اساسی و مهمی است».

فرهنگ اسلامی

فرهنگ در اصطلاح جامعه شناسان و انسان شناسان در مفاهیم گوناگونی به کار رفته و از آن تعاریف متعددی ارائه کرده اند. ادوارد بی تایلور درکتاب جوامع ابتدایی(1871) معتقد است: فرهنگ، مجموعه ی پیچیده ای است که شامل معارف، معتقدات، هنرها، صنایع، تکنیک ها، اخلاق، قوانین، آداب و رسوم، سنن و در آخر، تمام عادات و رفتار و ضوابطی است که انسان به عنوان عضو یک جامعه آن را از جامعه خود فرا می گیرد و در مقابل آن جامعه تعهداتی برعهده دارد. گی روشه، درکتاب کنش اجتماعی خود، تعریفی به نسبت کامل از فرهنگ ارائه داده است. به زعم وی فرهنگ، مجموعه به هم پیوسته ای از شیوه های تفکر، احساس و عمل کم و بیش مشخص که توسط تعداد زیادی افراد فراگرفته شده و بین آنها مشترک است و به دو شیوه عینی و نمادین به کار گرفته می شود تا این اشخاص را به یک جمع متمایز مبدل کند (موسوی، 1389).

فرهنگ اسلامی عبارت است از: مجموع اعتقادات، اندیشه ها، اخلاقیات، ارزش ها، الگوهای رفتاری، سنن، آداب و رسوم و عادت هایی که ریشه در قرآن و سنت پیامبر و پیروان راستین آنها دارد. قرآن، اصلی ترین منبع فرهنگ اسلامی است که خداوند تبارک و تعالی خود تعهد کرده است آن را حفظ کند. از همین روی، از تحریف مصون مانده و دستخوش هیچ تغییری نگشته است. عادات و افعال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سنت و اصوال او نیز که دومین منبع فرهنگ اسلامی محسوب می شود نیز از لحاظ تاریخی روشن است؛ زیرا اقوال و اعمال ایشان را محدثان ثبت کرده اند (عیوضی، 1391).

ازدواج از دیدگاه اسلام

تعریف های متعددی برای واژه ازدواج ارائه شده است که به یکی از آنها اشاره می شود: ازدواج فرآیندی است که از کنش متقابل بین دو فرد، یک مرد و یک زن که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده اند و مراسمی برای برگزاری زناشویی خود برپا داشته اند و به طور کلی، عمل آنان مورد پذیرش قانون قرار گرفته، اطلاق شده است. در بینش اسلامی، مقصود از ازدواج، پیوند زناشویی رسمی میان دو جنس مخالف است که اغلب بالغ بوده و طبق شرایط شرعی و قانونی لازم انجام گرفته است (پناهی، 1385: 104).

دین اسلام به تشکیل خانواده و حفظ کانون آن اهمیت زیادی داده و در روایات و احادیث متعددی به ازدواج به عنوان گام اول، حیاتی و مهم برای تشکیل خانواده و تداوم آن توصیه شده است. در این بخش دیدگاه اسلام درباره ازدواج را در دو بعد ازدواج از دیدگاه آیات و ازدواج از دیدگاه روایات بیان می شود.

الف. ازدواج از دیدگاه آیات

درقرآن کریم آیات متعددی به بیان موضوع ازدواج اختصاص داده شده است و خداوند متعال به گونه ای ظریف مطلب را تبیین کرده است. در زیر برخی از این آیات بیان می شوند. تأکید و ترغیب هایی که از ناحیه آیات در زمینه ازدواج وارد شده و بر اهمیت و ضرورت آن دلالت دارد، به چند دسته تقسیم می شود: در مذمت مجرد ماندن و اختیار نکردن همسر و تأکید بر تشویق و ترغیب دیگران به ازدواج؛ قرآن به پرهیزگاران دستور می دهد زنان و مردان را به همسری یکدیگر درآورید و نگذارید زنان و مردان مجرد باقی بمانند «و انکحوا الایامی منکم و الصالحین من عبادکم و اِمائکم» (نور، 32).

منشأ طبیعی ازدواج: ازدواج به معنای جمع شدن نر و ماده اختصاص به افراد بشر ندارد؛ بلکه در مجموعه هستی این قانون حاکم است و انسان ها و افراد بشر جزئی از این مجموعه هستند «و من کل شیئ خلقنا زوجین لعلّکم تذکرون» (ذاریات: 49).

غریزه جنسی: قرآن اصل مسأله ی شهوت و غریزه جنسی، همچنین مسیر ارضای آن و این را بیان کرده است که کدام مسیر صحیح و کدام یک باطل است. «و لوطاً اذ قال لقومه أتأتون الفاحشة ماسبقکم بها من احد من العالمین انکم لتأتون الرّجال شهوة من دون النساء بل انتم قوم مسرفون» (اعراف: 81-80(.

نیاز به سکون و آرامش: از عوامل ازدواج، همان نیاز و تمایل انسان ها به آرامش و سکون است که در سایه ی ازدواج، تحقق پیدا می کند. خداوند متعال در این رابطه می فرماید: «هو الذی خلقکم من نفس واحدة و جعل منها زوجها لیسکن الیها...» (اعراف: 189).

نیاز به انس و مودت: نیاز روحی و فطری انسان ها به انس و مودت، امری بدیهی است. قرآن کریم می فرماید: «این انس و مودت را ما در کانون ازدواج و همسری قرار داده ایم و زن و شوهر را مأنوس و محبوب یکدیگر قرار دادیم؛ و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فی ذلک لایات لقوم یتفکّرون» (روم: 21).

میل به تداوم وجود خویش: ازدواج منشأ بقای نسل و حفظ نوع بشری است و قرآن کریم، زناشویی را تنها وسیله ی حفظ نسل و بقای نوع انسان و داشتن فرزندان صالح معرفی کرده است. «والله جعل لکم من انفسکم ازواجاً و جعل لکم من ازواجکم بنین و حفدة» (نحل: 72) یکی از صفات عبادالرحمن این است که از خداوند متعال می خواهند که به آنها فرزندان صالح بدهد (اسلامی پناه، 1384: 27).

ب. ازدواج از دیدگاه احادیث

در احادیث و روایات متعددی ائمه اطهار علیهم السلام جوانان را به ازدواج و خانواده ها را به فراهم کردن شرایط و مقدمات ازدواج توصیه و سفارش کرده اند. از میان احادیث به چند مورد می توان اشاره کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: بهترین ازدواج ها آن است که آسان تر انجام گیرد (نهج الفحصاحه، 248). پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: در اسلام هیچ بنایی ساخته نشد که نزد خدای عزوجل محبوب تر و ارجمندتر از ازدواج باشد (بحارالانوار، ج 103). امام صادق علیه السلام: هر که از ترس تهیدستی ازدواج نکند، به خدای متعال گمان بد برده است. خدای متعال می فرماید: اگر تهیدست باشند، خداوند از فضل خود توانگرشان می کند (نورالثقلین، ج 3).

مدل های متنوع ازدواج

هیچ انسانی به تنهایی کامل نیست، زن و مرد مکمل یکدیگرند، خداوند انسان را به گونه ای آفرید که بدون همسر ناقص است. انسان هرچقدر از نظر علمی، ایمان و اخلاق بالا رود، تا همسر اختیار نکند، به کمال مطلوب نمی رسد. پس هیچ چیز دیگری جای ازدواج و تشکیل خانواده را نمی گیرد.

مذکر و مؤنث نیازمند هم هستند از نظر روحی، جسمی و عاطفی هر کدام به تنهایی ناقص اند. مهم ترین نیازی که بر اثر ازدواج تأمین می شود، نیاز به آرامش و احساس امنیت و آسودگی است. این نیاز که در سرشت آدمی ریشه دارد و هنگامی کامل می شوند که در کنار هم قرار گرفتند. قرآن زن و مرد را لباس همدیگر می داند «زنان لباس شما مردانند و شما مردان لباس زنانید» (بقره: 187). مطابق نظر مفسرین قرآنی، این آیه بیانگر این نکته است که زن و مرد مکمل و متمم و حافظِ آبروی یکدیگرند و پوشاننده ی راز هم هستید و هرکدام به دیگری نیازمندند. همانطور که انسان بدون لباس نمی تواند در جامعه ظاهر شود؛ زیرا لباس پوشاننده فرد از پریشانی ها و بیهودگی ها است. همسر نیز از پریشانی و بی پناهی نجات بخش است.

با توجه به فرهنگ ها و آداب و رسوم حاکم بر منطقه ای یا شهر و روستا، ازدواج انواع و اقسام مختلفی که به برخی از انواع ازدواج ها اشاره می شود.

ازدواج سوء استفاده گرانه: ازدواجی است که در آن شخص چه جسمی یا روحی مورد سوء استفاده طرف مقابل قرار می گیرد.

ازدواج برای مقام و عنوان: نوعی از ازدواج است که در آن شخص فقط برای پست، مقام و موقعیت فردی، اجتماعی و خانوادگی تمایل به ازدواج دارد. اگر با کسی فقط برای ثروت یا مقام او ازدواج کنید و هیچ وجه اشتراکی با هم نداشته باشید، خیلی زود متوجه خواهید شد که همیشه هم پول همه چیز نیست.

ازدواج با همسر غایب: در اینگونه ازدواج ها سر همسران آنقدر به کار و فعالیت های خارج خانه گرم است که هیچ وقت همدیگر را نمی بینند. شغل هایی هست که فرد مجبور است زمان زیادی را خارج از خانه و خانواده بگذراند. افرادی هم هستند که برای کارشان بیشتر از خانواده شان وقت می گذارند. این مسئله ممکن است به دلیل نیاز مالی باشد و یا اینکه بخواهند در کارشان همیشه برتر و اول باشند.

ازدواج با دوام: این ازدواج، ازدواجی است که هر کسی رویای آن را در سر می پروراند. پیرمرد و پیرزنی که تا آخر عمر با رضایت کنار هم زندگی کرده اند، چنین ازدواجی داشته اند. برای داشتن ازدواجی بادوام باید تلاش کرد. ازدواجی که در برابر مشکلات مالی و اقتصادی، بیماری ها، مشکلات فرزندان، شکستن قلب ها و خیلی مسائل و مشکلات دیگر طاقت بیاورد، ازدواجی بادوام است. زیرا زوجین از تمام این مشکلات با کمک و همکاری یکدیگر گذشته اند. آنها برای گذشتن از سد مشکلات و موانع موجود بر سر راه خوشبختی شان دست در دست همدیگر تلاش می کنند. خنده هایشان، گریه هایشان، شادی ها، غصه ها و کارهایشان با هم و در کنار هم بوده است. آنها می دانند که همیشه می توانند روی همدیگر حساب کنند (خرایی گشتی، 1392).

ازدواج چند همسری: ازدواج چند همسری بر دو نوع است: چند زنی و چند شوهری. چندشوهری:که عبارت از ازدواج یک زن با چند مرد است. به قدری کمیاب است که تنها در میان برخی از اقوام و قبایل دور افتاده، مانند نپال، تبت و برخی اقوام قطبی دیده می شود. به این معنی که گاهی زنی با چند برادر ازدواج می کند و همه آنان را پدر فرزندان خود می داند و گاهی نیز چند مرد بیگانه زن مشترک می گیرند و یکی از آنان پدر فرزندان به شمار می رود.

چند زنی: ازدواج چند زنی همان ازدواج یک مرد با چند زن که به مراتب شایع تر از شکل چند شوهری است؛ اما چند زنی در گروه های دیگر اجتماعی به ویژه طبقات بالای جامعه رایج بوده است که دارای وضع مالی خوبی بوده اند، هدف آن علاوه بر تمتع از زنان، داشتن اولاد زیاد و تحکیم موقعیت اجتماعی و استفاده از نیروی کار زنان در کشاورزی بوده است و امروز هم در کشورهای اسلامی وجود دارد.

ازدواج با ارواح: حکایت از رسمی خاص دارد که بر اساس آن زن بیوه و فاقد فرزند با برادر یا یکی از خویشان شوهر خود ازدواج می کند که فوت شده و از خود فرزندی بر جای نگذارده است.

ازدواج موقت: شریعت مقدس اسلام با وضع چنین قاعده ای درصدد آن است تا حداقل انتظام در روابط بین دو جنس پدید آید و از فحشا و فساد جلوگیری به عمل آید. ازدواج موقت، پدیده ای اسلامی است، اما در دیگر نقاط جهان انواع مشابه آن را می توان یافت.

از انواع دیگر ازدواج ها می توان به ازدواج آزمایشی، ازدواج خصوصی، ازدواج دوستانه اشاره کرد (بابا زاده، 1392).

رسوم ازدواج درفرهنگ ها و کشورهای مختلف

شکل و شیوه برگزاری مراسم و جشن های ازدواج در مناطق مختلف و در میان کشورهای گوناگون جهان متفاوت بوده است و هر کدام مطابق فرهنگ و رسوم و اعتقادات خاص خود مراسم ازدواج را برگزار می کنند، در زیر نحوه ازدواج در برخی از این فرهنگ ها بیان می شود.

بنگلادش: در برخی از قبایل این کشور خون انگشت داماد با تنبول - نوعی گیاه - مخلوط می شود و به عروس داده می شود.

انگلستان: عروس برای خوش شانسی در زندگی، سکه ای درکفش خود قرار می دهد.

آلمان: چند روز قبل از مراسم عروسی، دوستان و بستگان ظروف چینی قدیمی را جلوی پای عروس و داماد روی زمین می اندازند تا زندگی شاد و سرشار از موفقیتی داشته باشند.

هند: عروس لباس قرمز - لباس سفید در فرهنگ هند نشانه عزا است - و داماد لباس کرم رنگ با سربند قرمز بر تن دارد. پدر عروس، سر دیگر تکه پارچه ای را که در دست داماد است به عروس می دهد و به این ترتیب موافقت خود را اعلام می کند. در حالی که انتهای پارچه در دست عروس و داماد است چهار بار دور کتاب مقدس طواف می کنند و بار چهارم زن و شوهر معرفی می شوند.

نپال: از سنت های مهم مراسم ازدواج در نپال این است که داماد مقدار کمی پودر قرمز رنگ را روی پیشانی عروس می گذارد و این نشانی از زن و شوهر بودن آنها است.

عربستان: پس از مراسم ازدواج به تالار می روند. غذایی که در مراسم تهیه می شود شامل برنج با 8 تا 15گوسفند کامل بریان شده است. پس از شام داماد از در پشتی نزد عروس می رود تا به ماه عسل بروند؛ اما در برخی مواقع دوستان، داماد را به محل دوری مانند صحرا می برند تا بازگشت از آنجا سخت باشد و به مدت 2 تا 3 روز او را آنجا نگه می دارند تا رفتن به ماه عسل به تأخیر بیفتد.

ترکیه: در روز عروسی نام تمامی دوستان عروس در داخل کفش عروس نوشته می شود. پس از پایان عروسی کسی که نامش پاک شده باشد یعنی عروس بعدی است.

اسکاتلند: در این مراسم داماد و مهمانان مرد او دامن می پوشند و عروس و داماد با شنیدن صدای نی می توانند محل جشن را ترک کنند.

آفریقا: عروس و داماد برای دور نگه داشتن ارواح و از بین بردن گناهان گذشته باید از روی جارو بپرند.

کره: پس از به اتمام رسیدن مراسم به سبک غربی، عروس و داماد لباس رسمی کره ای به تن می کنند و به بزرگان خانواده ادای احترام می کنند. بزرگان به آنها مغز میوه، جوجوبا و پول می دهند. مغز میوه و جوجو به نشانه بچه دار شدن و زندگی خوب برای عروس و داماد است (فخرایی گشتی، 1393).

در ایران رسم بر آن است که پیشنهاد ازدواج از سوی مرد انجام می شود. برخی بر این باورند که این پدیده امتیازی برای مردان است و زن در انتخاب نقشی ندارد؛ در حالی که زن می تواند پیشنهاد را قبول یا رد کند. بنابراین پیشنهاد دادن تنها پنجاه درصد مسئله است، قبول یا رد آن توسط دختر در واقع تعیین کننده 50% بعدی است. اغلب کسی که می خواهد ازدواج کند، در اطراف و جوانب به تفحص و تجسس می پردازد و درباره خانواده ها و دختران زیادی بررسی می کند که در دانشگاه، محل کار، معاشرت ها و مجامع آشنا شده. او در این بررسی ها افرادی را مناسب تشخیص می دهد و برای تکمیل اطلاعات خود اقدام می کند. از آنجا که این اقدام های اولیه برای تأیید یا رد دختر مورد نظر او است و ممکن است به قطعیت نیانجامد، تمام بررسی ها باید غیر مستقیم انجام گیرد.

مراسم عقد و نامزدی با جشن مختصری با شرکت خویشاوندان نزدیک دو طرف انجام می گیرد. در این مراسم صیغه شرعی عقد جاری می شود و از این تاریخ دختر و پسر محرم، و شرعاً زن و شوهرند؛ اما برابر عرف، زمان رسمی زناشویی پس از مراسم عروسی آغاز می شود (پری نوش، 1383).

از سایر فرهنگ ها و رسوم ایرانی در برگزاری مراسم ازدواج و عروسی می توان: تبادل حلقه ازدواج، دادن مهریه و شیر بها، هدیه دادن گل، مراسم حنابندان، جهیزیه بران، شام دادن در شب عروسی، موسیقی، شعرخوانی، دعا و خواندن کتب مقدس، مانند قرآن کریم را بیان کرد. البته تعدادی از مراسم ها با توجه به قومیت و مناطق مختلف ایران متفاوت بوده و به شکل خاص خود برگزار می شوند.

ازدواج در ادیان مختلف

اسلام: محیط خانه از مکان هایی است که سازندگی فوق العاده برای انسان دارد. در محیط خانه زن و مرد می توانند بسیاری از فضایل انسانی را کسب کنند و رذایل اخلاقی فراوانی را از خود بزدایند. مبالغه نکرده ایم اگر بگوییم محیط خانه، مانند جبهه، مکتب انسان سازی است. نظر به اهمیت زیاد تشکیل خانواده، شرع مقدس اسلام به ازدواج عنایت و تأکید بسیاری دارد. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «ما بُنی بِناءً فی الإسلام أحبّ إلی الله عزّوجلّ من التّزویج؛ هیچ چیزی نزد خداوند محبوبتر از ازدواج نیست» (وسایل الشیعه: ج 14: 32).

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «تَزوّجوا، فَانّ التّزویج سُنّه رسول الله صلی الله علیه و آله، فانّهُ کان یقول: من کان یحبّ أن یتّبع سُنّتی، فانّ من سُنّتی التّزویج. ازدواج کنید، که همانا ازدواج کردن سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله است که همواره می فرمودند: هر کسی که دوست دارد از سنت من تبعیت کند، همانا ازدواج کردن از سنت من است.

دین مسیح: مسیحیان هنگام ازدواج متعهد می شوند که یکی شدن مرد و زن را نشانه ی آشکاری برای محبت خدا به بشر و محبت مسیح به شاگردانش است. به همین علت، مسیحیان ازدواج را التزام و تعهد در طول زندگی می شمارند و با طلاق و ازدواج مجدد در زمان حیات همسر مخالفند؛ اگرچه ازدواج در مسیحیت پدیده ای مقدس محسوب شده و سرّ عظیم نامیده می شود، در برابر آن دوری گزیدن از ازدواج امری پسندیده تر است. شخص مجرد، با تمام توان به خدمت خداوند می رسد و با کم کردن مشغله های دنیوی و زندگی، خود را شبیه عیسی می کند.

دین یهود: در یهودیت، ازدواج به معنای کامل شدن و اوج رشد انسانی است. بر پایه تعالیم یهود، یک زن بدون همسر و مرد بدون زن انسان هایی کامل نیستند و با ازدواج و پیوند زناشویی از شکل ناقص به وجودی کامل تبدیل می شوند. ازدواج در میان کلیمیان دارای مراسمی ویژه با آداب مربوط به آن است که از آن جمله می توان به مهریه زن که کتوباه گفته می شود و تا چاپاه، پارچه ای سفید که بر روی چهار چوب و از هر طرف روی سر عروس و داماد قرار می گیرد و نماد روشنایی خانه و زندگی جدید زوج جوان است (مختابادی، 1392).

دین و مذهب در رابطه با ازدواج

فرهنگ مهم ترین عاملی است که در امر ازدواج و تشکیل خانواده نقش بسزا و تأثیرگذاری دارد، چه بسیار خانواده هایی که به علت ناهماهنگی در زمینه های مختلف فرهنگی وضع نابسامانی دارند و در طول زندگی مشترک خود با مشکلات عدیدهای مواجه شده و در مواقعی به جدایی و اختلافات خانوادگی منجر می شود. عوامل فرهنگی ابعاد مختلفی دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: دین و مذهب، آداب و رسوم، تفاوت در شیوه برگزاری مراسم های مختلف، لباس پوشیدن و آراستن ظاهر، سنت ها، باورها، موقعیت اجتماعی، رفاه و وضعیت اقتصادی، نوع شغل، گرایش های سیاسی و. ... اعتقادات دینی و مذهبی در ازدواج نقش مهمی دارد. دختر و پسری که با اعتقادات دینی متفاوت ازدواج می کنند؛ پس از احساسات پرشور جوانی، در زمینه های مختلف اختلاف نظر و ناسازگاری خواهند داشت. ازجمله زمینه های مورد بحث، موارد زیر را می توان نام برد:

اختلاف در تربیت فرزندان: زن و شوهری که دارای دو دین متفاوت هستند، بی گمان در چگونگی تربیت و آموزش فرزندان خود و نیز انجام مراسم دینی با مشکلات و مسائلی روبه رو خواهند شد.

اختلاف در انجام فرایض و مراسم دینی: عدم هماهنگی در انجام فرایض و مراسم دینی می تواند زمینه ای برای ناسازگاری خانوادگی باشد.

اختلاف در مسافرت ها و گردش: برای مرد یا زن مسلمان مسافرت های زیارتی و حج مورد توجه است؛ در حالی که مرد یا زن غیر مسلمان رغبت به چنین برنامه هایی ندارد و یا در مورد حج اجازه انجام اعمال را ندارد. بسیار اتفاق می افتد که یک زوج مسلمان به علت اختلاف در سطح اعتقاد، زندگی پر آشوب و ناراحتی را می گذرانند.

آداب و رسوم در رابطه با ازدواج

در جوامع مختلف، آداب و رسوم متفاوتی رایج است. گاه عقاید جامعه ای با عقاید جامعه دیگر در تضاد است واین موضوع به ویژه در مسئله زناشویی قابل توجه است.

در فرهنگ غرب اعتقاد به اصل آزادی جنسی آداب و رسومی را موجب شده است که با عقاید جوامع اسلامی مغایر است و با اعتقادات مسلمانان همخوانی ندارد. از جمله این آداب و رسوم می توان به موارد زیر اشاره کرد:

دست دادن زن ها و مردها اعم از محرم و نامحرم، معاشرت زنان و مردان نامحرم، تشکیل جلسات لهو و لعب مختلط، جدا شدن فرزندان از خانواده از 18سالگی و گسیختگی رشته های عاطفی آنان باوالدین، اهمیت ندادن به صله رحم، قطع ارتباط های خانوادگی.

آداب اجتماعی رایج در یک جامعه نیز در طبقات اجتماعی و ساکنان قسمت های مختلف یک کشور متفاوت است و گاه در پیوندهای زناشویی مشکلاتی را ایجاد می کند. آداب و رسوم ده با شهر و آداب و رسوم اصناف و طبقات مختلف اجتماع با یکدیگر فرق دارد. از این رو ضرورت دارد در زناشویی همه این موارد مورد توجه قرار گیرد. خانواده های سنتی اجازه نمی دهند که فرزند در حضور آنان آزادانه عمل کند. داماد یا عروس خانواده، چنانچه در حضور مادر شوهر یا پدرشوهر و یا پدرزن و مادرزن پای خود را دراز کند و یا اگر نسنجیده سخن گوید ناراحت می شوند و گاه اینگونه رفتار به اختلاف و گله گذاری منجر می شود (پری نوش،همان).

معیارهای ازدواج و معیارهای همسرگزینی

برای ازدواج در هر جامعه ای و بین اقوام مختلف یکسری معیارهای سنجش وجود دارد که در صورت نادیده گرفتن آنها فرد در ازدواج و به تبع آن تداوم زندگی با مشکلات زیادی مواجه می شود. در این میان دین اسلام برای ازدواج معیارهایی را مشخص کرده؛ از مهم ترین معیارهای اسلامی ازدواج و انتخاب همسر عباتنداز:

اصالت و شرافت خانوادگی: اولین و اساسی ترین معیار برای انتخاب همسر - اعم از زن و مرد - اصالت خانوادگی است. به عبارت دیگر دختر و پسر، از خانواده هایی باشند که دارای اصل و ریشه و بنیان اعتقادی درست است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه ای فرمود: «ای مردم! از گیاهانی اجتناب کنید که بر مزبله ها - جاهای کثیف و آلوده - می رویند. گفته شد: ای رسول خدا! مقصود شما ازسبزه ی روییده در مزبله چیست؟ فرمود: زن زیبایی که در خانواده پست پرورش یابد.»

ایمان و دینداری: پایبندی به اصول و آیین اسلام، معیار دیگری برای گزینش همسر و خوشبختی خانواده است؛ زیرا پایبندی به دین، آنان را از انجام اعمال حرام و خلاف باز می دارد؛ دین، عامل قلبی و درونی است که به وسیله عمل می توان اصل و درجاتش را کشف کرد. هرچه ایمان انسان قوی تر باشد، عمل بهتر و بازدارندگی بهتر و بیشتری به همراه خواهد داشت.

عقل و هوش: عقل و زیرکی پس از دینداری، ازمهم ترین معیارهای انتخاب همسر است. اداره و تداوم زندگی و فایق آمدن بر مشکلات زندگی، بسیار دشوار است. اگر زوجین از درایت، تفاهم و درک موقعیت و شرایط یکدیگر برخوردار باشند، می توانند زندگی را بر پایه صحیحی استوار کرده و به کانون خانواده محبت و گرمی بخشند و به سهولت بر مشکلات و ناملایمات زندگی غلبه کنند.

رعایت اصل کفویت (همتا بودن): برای اینکه پسر و دختر به ازدواج استواری دست یابند، هر دو باید اصول کفویت و همانندی را در ابعاد سنی، جسمی، روحی و روانی، فرهنگی و علمی رعایت کنند. به عبارت دیگر، دختر دیندار باید با شخص دیندار ازدواج کند؛ زیرا دیندار و بی دین به طور طبیعی، در مواردی با یکدیگر درگیری خواهند داشت.

سلامت جسمی و روانی: سلامت جسمی و روحی، از بهترین نعمت ها و کمال برای انسان محسوب می شود. انسان سالم، خانواده سالم ایجاد می کند؛ چه آنکه انسان سالم، به نیکی از عهده اداره امور زندگی بر می آید. برخی از بیماری ها، ممکن است تهدیدی جدی برای سلامت انسان و همسر آینده او باشند و از این جهت، نیازمند تحقیق و بررسی است (موسوی، 1389).

حسن خلق: اخلاق حسنه و خوشرویی با همنوع، به ویژه در کانون خانواده از آموزه های اخلاقی و دینی بسیار سفارش شده در اسلام است در انتخاب همسر هم زن و هم مرد باید به حسن خلق همدیگر توجه کنند؛ چراکه اخلاق نیکو موجب حل مشکلات و ایجاد صمیمیت در کانون خانواده می شود.

شغل: در انتخاب همسر توجه به نوع شغل و میزان ساعاتی که صرف کار خود می کند و همچنین علاقمندی وی به کار از اهمیت زیادی برخوردار است، شخصی که برای شغل خود مجبور است قبل از طلوع آفتاب از منزل خارج و بعد از طلوع آفتاب به منزل برگردد و یا شخصی که تنش شغلی زیادی دارد یا اینکه مردانی هستند که تمایلی ندارند زنانشان در بیرون از خانه کار کنند و برخی از زنان به جایگاه اجتماعی افراد - مثل دکتر و مهندس و. .. - بیشتر توجه دارند. در انتخاب همسر باید با توجه به نوع سلیقه خود همسر مناسبی را انتخاب کرد.

از دیگر معیارهای ازدواج و انتخاب همسر می توان به: صداقت، زیبایی، سن، نظم در کارها، همکاری و مشارکت، اختلاف سلیقه، گرایش های سیاسی، وفاداری، عشق و علاقه، سطح درآمد و. .. اشاره کرد.

مشکلات و موانع فرهنگی ازدواج

به رغم اهمیت زیاد ازدواج و تشکیل خانواده و توصیه های مکرر قرآن کریم و ائمه اطهار علیهم السلام به ازدواج به موقع و ایجاد شرایط مناسب و فراهم آوردن مقدمات لازم برای ازدواج آسان جوانان، در جوامع کنونی - به ویژه در دهه اخیر - بروز برخی فرهنگ ها و رسم های غلط در بین خانواده ها باعث ایجاد موانع بزرگ بر سر راه ازدواج جوانان و به طبع آن افزایش سن ازدواج و بی رغبتی جوانان به گرایش به ازدواج و بالارفتن سن ازدواج می شود. در زیر اهم این مشکلات و موانع بیان می شود:

اقتصادی و مالی: امروزه بسیاری از خانواده ها لازمه ازدواج را داشتن تمکن و پشتوانه مالی افراد، به ویژه مردان می دانند و تمایل به پیوند با خانواده هایی دارند که از وضعیت مالی مناسبی برخوردارند، بی توجهی به معیارهای اخلاقی، انسانی و دینی و از طرفی توجه به این نکته که بیشتر جوانان برای نداشتن پشتوانه مالی مناسب و نگرانی های ناشی از هزینه های زیاد مراسم های عروسی تمایلی به ازدواج نشان نمی دهند، اکنون از مهم ترین موانع ازدواج به حساب می آید.

مهریه و شیربهاء: تعیین مهریه های سنگین از دیگر موانع ازداج جوانان است. هرچند قوانینی برای تعیین حد نصاب لازم برای مهریه تصویب شده، اما اکثر خانواده ها تمایلی به رعایت آن ندارند و عمده دلیل خود را نداشتن اعتماد به اشخاص و ایجاد پشتوانه برای فرزندان خود می دانند.

هزینه ها و تشریفات عروسی: شیوع عادت نامناسب چشم وهم چشمی در عصر حاضر و تقلید کورکورانه برخی خانواده ها از سبک و زندگی غربی و ماهواره ای باعث ایجاد هزینه های زیاد و تشریفات زاید در عروسی ها شده و اینکار خانواده ها، به ویژه جوانان در شرف ازدواج را با مشکلات زیادی در تأمین مخارج عقد و عروسی مواجه ساخته است.

جهیزیه مجلل و سنگین: تهیه جهیزیه از سنت های حسنه ای است که امروزه با پیشرفت های ارتباطاتی و جوامع دستخوش تغییرات زیادی شده و شکل تشریفاتی و رقابتی به خود گرفته است. هزینه های سنگین تهیه جهزیه، خانوده های کم بضاعت را با سختی مواجه ساخته و به تبع آن مانع بزرگی بر سر راه ازدواج جوانان تلقی می شود.

از دیگر موانع و مشکلات موجود در مسیر شکل گیری ازدواج می توان به: نداشتن شغل و بیکاری جوانان، فقدان مسکن، علاقه مندی به ادامه تحصیلات تکمیلی و عالی، ترس از آینده، روابط نامشروع، نبود اعتماد پسران و دختران جوان نسبت به یکدیگر، تبلیغات گسترده ماهواره ای در ترویج زندگی مجردی و. .. اشاره کرد.

نتیجه گیری

خانواده رکن اصلی در جوامع بشری است که در اصلاح و یا انحراف جامعه نقش بسزایی را ایفا می کند. پایه اصلی و اساسی خانواده را پیوند ازدواج تشکیل می دهد که در آن زن و مرد بر اساس یکسری مقررات و آداب و رسوم شرعی، قانونی و اجتماعی و عاطفی زندگی مشترک را آغاز می کنند.

ازدواج از مهم ترین حوادثی است که در زندگی هر انسان رخ می دهد، در این میان عوامل فرهنگی و هنجارهای متعدد اجتماعی، سیاسی، قانونی، دینی و. .. بر شکل گیری نوع آن و سبک زندگی افراد تأثیر می گذارد. با توجه به اختلاف های متعدد و گوناگون فرهنگ ها در میان اقوام و جوامع مختلف، هر قوم و ملتی برای خود سبک و شیوه زندگی، آداب و فرهنگ خاصی را دارند. ازدواج که با هدف حفظ بقای نسل، رسیدن به آرامش و پاسخگویی به نیازهای عاطفی، جسمی و جنسی انسان ها صورت می گیرد، بدون توجه به اختلاف های فرهنگی رایج و موردپذیرش جوامع به سختی شکل می گیرد و ضروری است که به منظور استحکام خانواده ها قبل از ازدواج به فرهنگ، آداب و رسوم و اخلاقیات و. .. یکدیگر توجه کافی شود.

در این میان، دین مبین اسلام که از پاک ترین ادیان الهی است در کنار توصیه های متعدد به تشکیل خانواده به امر ازدواج اهمیت وافری داد است که وجود آیات و روایات متعدد در این باره، نشان از اهمیت ازدواج از دیدگاه اسلام دارد. تجربیات علمی و نتایج یافته های محققین هم نشان داده که خانواده های مذهبی که با توسل به دین و آموزه های دینی، به ویژه مطابق فرهنگ و سنن اسلامی شکل گرفته اند، استحکام و تداوم بیشتری دارند. بر این اساس، بهره گیری از آموزه های دینی ـ اسلامی و الگو قراردادن سبک زندگی اسلامی و پیوند مشترک زندگی مطابق توصیه های دینی و فرهنگ غنی آن، می تواند در موفقیت زندگی فردی و سلامت اجتماعی افراد مفید واقع شود. در آخر و ناظر به مسائل مطرح شده چند پیشنهاد وجود دارد:

به کارگیری سبک زندگی ائمه اطهار علیهم السلام به عنوان الگویی مناسب برای تشکیل، تحکیم و تداوم خانواده ها؛

برگزاری مراسم ها و جشن های عروسی مطابق با آموزه ها و توصیه های اسلامی و دینی؛

کاهش هزینه ها و مبالغ مربوط به مهریه و شیربها و اسلامی نکردن آن؛

پرهیز از الگوبرداری در برگزاری مراسم های ازدواج طبق فرهنگ تقلیدی ماهواره ای و غربی؛

پرهیز از برگزاری تجملاتی مراسم های عقد، حنابندان، عروسی، میهمانی ها و. .. در تالارها و باغ های گران قیمت؛

اجتناب از برگزاری مراسم های مختلط عروسی که با فرهنگ اسلامی و دینی مغایرت دارد؛

ایجاد تسهلات لازم در راستای حمایت از ازدواج آسان جوانان و فراهم کردن مقدمات لازم برای ازدواج از قبیل وام های آسان و بلند مدت، تسهیلات مسکن و اشتغال؛

لزوم آشنایی جوانان قبل از ازدواج با نوع فرهنگ، مذهب و اعتقادات فردی و خانوادگی یکدیگر؛

توجه به ویژگی های اخلاقی، شغلی، سنی و سایر معیارهایی که برای انتخاب همسر لازم و ضروری است.

فهرست منابع

احمدپناهی، علی (1385) ازدواج در اسلام با نگاهی به کارکردهای تربیتی و روان شناختی، معرفت، شماره 104.

فاضل قانع، حمید (1391) سبک زندگی اسلامی: ضرورت ها و راهبردها، محفل، شماره 8.

اسلامی پناه، هادی (1384) ازدواج پژوهی در آیات الهی، کتاب زنان، شماره 27.

طزری، تقی (1393) مفهوم سبک زندگی.

موسوی، محمدنقی (1393) فرهنگ ازدواج از منظر اسلام و جامعه ما.

عیوضی، محمدرحیم (1393) فرهنگ اسلامی: مفاهیم، ویژگی ها و اصول.

 فخرایی گشتی، محسن (1393) فرهنگ ازدواج از آدم و حوا تا مناطق مختلف کشور ودنیا.

بابازاده، علیرضا (1393) ازدواج و انواع پنجگانه آن.

مختابادی، عباس (1393) ازدواج در اسلام و ادیان مختلف.

پری نوش، زهره (1393) نقش عوامل فرهنگی در ازدواج.