سایه سنگین نفت و نوسانات ارزی بر سر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر/۸۰ شرکت فناور در انتظار بازارسازی

به گزارش خبرنگار ایسنا، بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی سازمان انرژی‌های نو، ایران دارای 300 روز آفتابی است که این عدد نشان از پتانسیل بالای ایران در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر است.

وضعیت تابش عمودی خورشید در ایران

جایگاه انرژی خورشیدی در میان کشورهای دنیا

بر این اساس تاکنون نیروگاه‌های پراکنده خورشیدی در کشور راه‌اندازی شده است که شامل موارد ذیل است:

نام نیروگاه	محل احداث	ظرفیت
نیروگاه خورشیدی اراک	اراک	یک مگاوات
نیروگاه خورشیدی تبریز	تبریز	50.4 کیلووات
نیروگاه خورشیدی طالقان	طالقان	10 کیلووات
نیروگاه خورشیدی بیرجند	بیرجند	24 کیلووات
نیروگاه خورشیدی سمنان	سمنان	یک هزار و 313 مگاوات
نیروگاه خورشیدی شیراز	شیراز	250 کیلووات
نیروگاه خورشیدی یزد	یزد	3.8 مگاوات
نیروگاه خورشیدی هرمزگان	هرمزگان
نیروگاه خورشیدی خلیج فارس	همدان	7 هزار مگاوات
نیروگاه خورشیدی جرقویه	اصفهان	10 مگاوات
نیروگاه خورشیدی امیرکبیر	همدان	7 مگاوات
نیروگاه خورشیدی آرکا	ماهان کرمان	10 مگاوات

انرژی باد نیز از دیگر منابع تولید انرژی غیر فسیلی است. ایران با مساحت یک میلیون و 648 هزار و 195 کیلومتر مربع، بیش از نیمی از مساحت آن را نواحی کوهستانی پوشانده است. بر اساس اطلس بادی، میزان انرژی قابل استحصال بادی کشور بالغ بر 18 هزار مگاوات برآورد شده که این عدد نشان دهند پتانسیل قابل توجه در کشور در زمینه احداث نیروگاه‌های بادی است.

نام نیروگاه	محل	ظرفیت
منجیل	استان گیلان	90 مگاوات
مزرعه بادی قزوین	کهک	55 مگاوات
مزرعه بادی بینالود	خراسان رضوی	28.2 مگاوات
توربین بادی خاف	خراسان رضوی	2.5 مگاوات
نیروگاه بادی عون بن علی	تبریز	660 کیلووات
نیروگاه بادی صفه	اصفهان	660 کیلووات

این آمارها در حالی است که کشورهایی مانند آلمان که پتانسیل انرژی خورشیدی بالایی ندارد، جزو کشورهای پیشرو در زمینه احداث نیروگاه خورشیدی است و به گفته دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مهمترین دلیل آن عدم اراده جدی در ادوار مختلف برای توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر است.

به گفته وی به دلیل متکی بودن کشور به منابع ارزان قیمت نفت اقدامی برای توسعه فناوری‌های مرتبط با انرژی‌های تجدید پذیر نشده است و این در حالی است که کشور باید خود را برای روزهای بدون نفت آماده کند.

بررسی عقب‌ماندگی کشور در حوزه تجدیدپذیرها

دکتر سیروس وطنخواه مقدم در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، ایران را کشوری غنی به لحاظ انرژی‌های تجدیدناپذیر شامل نفت و گاز و تجدیدپذیر چون خورشید و باد توصیف کرد و افزود: ایران از لحاظ دارا بودن کریدورهای وزش باد و تعداد روزهای آفتابی از میزان متوسط آن در دنیا بالاتر است که نشان می‌دهد ایران دارای پتانسیل بالایی برای بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر است.

وی به بیان وضعیت فناوری‌های مورد استفاده در بهره‌برداری از این پتانسیل پرداخت و ادامه داد: برخورداری از منابع  خدادادی برای توسعه کافی نیست و قطعا یکی از مهمترین عوامل توسعه، برخورداری از فناوری استحصال و تبدیل منابع تجدیدپذیر به انرژی است که باید با استفاده از یک برنامه‌ریزی دقیق، دانش فنی آن را به دست بیاوریم.

وطنخواه ادامه داد: متاسفانه وضعیت فعلی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تناسبی با منابع ندارد و شاید در بیش از 20 سالی که تلاش‌های زیادی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر صورت گرفته، نتوانستیم در این زمینه پیشرفت قابل توجهی داشته باشیم.

دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی‌ معاونت علمی دلیل این امر را عدم توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های مرتبط با آن دانست و توضیح داد: یکی از کارکردهای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه دانش‌بنیان انرژی‌های تجدیدپذیر است. ما به لحاظ تسلط به دانش فنی و فناوری، قابلیت و توانمندی لازم برای بهره‌برداری از منابع تجدیدپذیرها را باید در کشور داشته باشیم تا اگر روزی منابع سوخت‌های فسیلی و نفت و گاز با مشکلی مواجه شد، بتوانیم از غیر منابع انرژی‌های فسیلی و از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی مورد نیاز را تولید کنیم.

وی با بیان اینکه از 25 سال قبل توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در دستور کار مسوولان قرار گرفته است، یادآور شد: بازیگر اصلی این حوزه در این 25 سال وزارت نیرو بوده که با تشکیل سازمان انرژی‌های نو که این سازمان با سازمان بهره‌وری انرژی ادغام شد و سازمان جدیدی به نام "ساتبا" تشکیل شد، اقداماتی را در این زمینه اجرایی کردند.

وطنخواه، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را یکی از اهداف این سازمان نام برد و ادامه داد: علی‌رغم همه تلاش‌هایی که در کشور صورت گرفته است، میزان تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر کشور حدود 250 مگاوات بوده که با اقداماتی که در سال 96 انجام شد، این میزان به حدود 300 مگاوات رسیده است.

به گفته وی، 300 مگاوات برق تولیدی انرژی تجدیدپذیر معادل یک سوم نیروگاه اتمی بوشهر (با ظرفیت هزار مگاوات) است که این عدد نشان می‌دهد که کشور در این حوزه توسعه زیادی نداشته است.

وطنخواه با اشاره به دلایل عدم توفیق کشور در تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر، خاطر نشان کرد: مهمترین دلیل آن عدم اراده جدی در ادوار مختلف برای توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر است؛ چراکه ایران کشوری مبتنی بر نفت و گاز بوده و در آن اقتصاد رایگان انرژی حاکم است و انرژی‌های تجدیدپذیر در سایه این منابع در حال توسعه هستند.

وی با بیان اینکه منابع تجدیدپذیر انرژی رایگان نیستند و باید بر آن قیمت تعیین کرد، یادآور شد: در این صورت هرگز تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر نمی‌تواند رقابت جدی با اقتصاد رایگان نفت و گاز داشته باشد.

وطنخواه یادآور شد:‌ ایران کشوری است که توسعه آن مبتنی بر نفت و گاز با بودجه دولتی است، لذا رقابت بخش خصوصی که سردمدار و بازیگر اصلی در توسعه و سرمایه گذاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر است، نمی‌تواند به راحتی با پتانسیل‌های دولتی رقابت کند؛ چراکه در حوزه سوخت‌های فسیلی کشور بیش از 100 سال است که یارانه می‌پردازد، ولی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تنها با بودجه بخش خصوصی صورت می‌گیرد و تنها مکانیزم حمایتی از آن خرید تضمینی برق است.

وی عدم بینش درست نسبت به انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور را از دیگر دلایل توسعه نیافتگی این حوزه ذکر کرد و ادامه داد: عده‌ای لزومی برای توسعه این منابع انرژی نمی‌بینند، چون معتقدند منابع نامحدود نفت و گاز کشور می‌تواند در اقصی نقاط توسعه یابد و در مقابل عده‌ای دیگر ادعا می‌کنند که همه پتانسیل کشور در حوزه تجدیدپذیرها بلا استفاده مانده است که به نظر من این ادعا خیلی منطقی نیست.

وطنخواه، منطقی‌ترین راهکار برای توسعه منابع تجدیدپذیر را توسعه متوازن حامل‌های انرژی موجود در کشور دانست و گفت: بی شک انرژی‌های تجدید پذیر در آینده کوتاه مدت نمی‌تواند جایگزین صد در صدی سوخت‌های فسیلی شود، چون نیاز به زیر ساخت‌های زیادی دارد و در این مسیر باید از هر منبع انرژی به صورت بهینه و درست استفاده شود.

مقایسه هزینه تولید سوخت‌های فسیلی با تجدیدپذیرها

دبیر ستاد توسعه فناوری تجدیدپذیر در خصوص مقایسه هزینه تولید انرژی از منابع سوخت‌های فسیلی با تجدیدپذیرها گفت: متاسفانه زمانی که میزان هزینه‌کرد تولید انرژی در این دو منبع مقایسه می‌شود، تنها قیمت تمام شده آن با یکدیگر مطرح می‌شود که این مقایسه منطقی به نظر نمی‌رسد؛ چراکه قیمت تمام شده در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در طول 10 سال گذشته کاهش یافته است.

وی با بیان اینکه قیمت هر کیلووات ساعت تولید انرژی از خورشید به 4 تا 5 سنت یورو رسیده است، ادامه داد:‌ این عدد بسیار قابل توجه است؛ چراکه اگر این هزینه تعمیم یابد، قیمت آن حتی از هزینه تولید یک بشکه نفت کمتر خواهد شد؛ به گونه‌ای که در حال حاضر تولید برق از انرژی خورشیدی رو به کاهش است.

وطنخواه با بیان این‌که معمولا به هزینه‌های زیست‌محیطی و سلامت تولید انرژی از منابع فسیلی توجه نمی‌شود، تاکید کرد: در زمینه برآورد هزینه‌ها، قیمت تمام شده تولید یک بشکه نفت با تولید انرژی مطرح می‌شود که این مقایسه یک مقایسه درستی نیست.

وی اضافه کرد: بر این اساس در ستاد انرژی‌های تجدیدپذیر معاونت علمی تلاش کردیم که اجماع ملی میان همه بازیگران در خصوص تعیین و محاسبه هزینه‌های زیست محیطی سوخت‌های فسیلی ایجاد کنیم که خوشبختانه در این زمینه گام‌های موثری برداشتیم.

وطنخواه ادامه داد: با این اقدام بسیاری از دستگاه‌ها نسبت به نوع محاسبه خود تجدید نظر کردند و نقاط ضعف و قوت روش‌های محاسبه تعیین شد و تقریبا یک اجماع همگانی برای محاسبه هزینه‌های زیست محیطی منابع فسیلی ایجاد شده است.

وی گام بعدی این اجماع را مستند کردن و مشروعیت بخشیدن به نحوه محاسبه دانست و گفت: این نحوه محاسبه باید برای همه دست اندرکاران تبدیل به یک دستور العمل واحد شود تا همه بر اساس آن هزینه‌ها را برآورد کنند تا قیمت واقعی تولید انرژی از منابع فسیلی تعیین شود.

این فعال حوزه تجدیدپذیر اظهار کرد: با این اقدام زمینه‌های جذاب‌تری برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر ایجاد خواهد شد؛ چراکه یکی از عوامل مهم ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری و توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر دارا بودن قیمت واقعی است.

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی‌ تاکید کرد: اگر سیاست‌های قیمت گذاری در این حوزه پایدار باشد، قطعا سرمایه‌گذار با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت‌تر در این حوزه وارد خواهد شد.

وی در پاسخ به این سوال که با چنین شرایطی احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر مقرون به صرفه خواهد بود یا خیر، توضیح داد: با توجه به خرید تضمینی در کشور بله مقرون به صرفه است و اعدادی که برای آن در نظر گرفته شده است، رقم جذابی است؛ به گونه‌ای که در سال گذشته بسیاری از شرکت‌های داخلی و خارجی برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر در کشور ابراز تمایل کردند. البته در حال حاضر با افزایش قیمت ارز، زمان بازگشت سرمایه طولانی‌­تر شده و سرمایه­‌گذاری با کندی صورت می‌­گیرد.

وطنخواه با تاکید بر این که این میزان احداث نیروگاه تجدیدپذیر نشان از برداشتن گام‌های بزرگ در این حوزه است و نشان می‌دهد که مشوق‌های اعطا شده توانسته ما را تا اندازه‌ای به اهداف نزدیک کند.

وی در پاسخ به این سوال که اگر سوخت فسیلی با هزینه دولت در مدت 100 سال توسعه نمی‌یافت، تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر نیز توسعه بیشتری می‌یافت، گفت: اگر مدل توسعه ما به صورت دولتی نبود، قطعا امروز در بهره‌برداری از منابع انرژی‌های فسیلی و تجدیدپذیر موفق‌تر و شاهد حضور بیشتر بخش خصوصی بودیم.

توسعه دانش‌بنیان انرژی‌های تجدیدپذیر

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی‌های تجدید پذیر معاونت علمی به بیان وضعیت شرکت‌های دانش بنیان فعال در این حوزه اشاره کرد و یادآور شد: بر اساس آخرین آمارها بیش از 80 شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف تجدیدپذیرها فعال هستند که بیشتر این شرکت‌ها نوپا بوده و شرکت‌های بزرگی نیستند که این امر دلایل مختلفی دارد.

وی در اختیار نداشتن بازار بزرگ برای محصولات حوزه تجدیدپذیر در کشور را از جمله دلایل نوپا بودن شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه ذکر کرد.

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی‌های تجدید پذیر با بیان اینکه با اقدامات صورت گرفته رغبت و تمایل شرکت‌ها برای ورود به این عرصه بیشتر شده است، خاطر نشان کرد: به گونه‌ای که در سال گذشته برای اولین بار در کشور یک شرکت دانش بنیان اقدام به طراحی و ساخت نیروگاه خورشیدی 10 مگاواتی کرد که این اقدام مهمی است که برای اولین بار شرکت‌ها به حوزه فنی و مهندسی وارد شدند.

وطنخواه با بیان اینکه در سال­‌های گذشته همه همت خود را صرف تولید برق از منابع تجدیدپذیر کردیم، گفت: این در حالی است که یکی از بزرگترین و کاربردی‌ترین منبع انرژی تجدیدها تولید حرارت است که از آن به عنوان «غول خفته تجدیدپذیر» ها یاد می‌شود؛ چراکه کاربردهای وسیع‌تری نسبت به برق دارد.

وی دلیل این امر را نبود زیرساخت‌های لازم و شبکه‌های توزیع برای تولید حرارت از منابع تجدیدپذیر ذکر کرد و افزود: در حالی که بیش از 50 درصد از کاربردهای انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید حرارت است، ما در این زمینه اقدامی نکردیم و همه تلاش خود را صرف تولید برق تجدیدپذیر کردیم. این امر موجب شده است که بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان نتوانند وارد این حوزه شوند.

وطنخواه با بیان اینکه در تلاش هستیم تا تعداد شرکت‌های دانش بنیان در سال جاری به 100 شرکت برسد، خاطر نشان کرد: در این زمینه اقداماتی در حوزه‌های ترویجی، زیر بنایی و توسعه فناوری‌های کلیدی در شرکت‌های دانش بنیان در 7 حوزه انرژی‌های تجدید پذیر را در دستور کار داریم.

ورود ستاد به تجاری‌سازی فناوری‌های کلیدی تجدیدپذیر

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی با بیان اینکه این ستاد در حوزه فناوری‌های کلیدی ورود کرده است، گفت: بر این اساس اقدام به تعریف طرح‌هایی در این حوزه خواهیم کرد و نسبت به توانمندی شرکت‌ها و موسسات دانش بنیانی، این پروژه‌ها را برای اجرا به آنها واگذار خواهیم کرد و از این طرح‌ها حمایت خواهد شد.

وی وجود بازار را یکی از عوامل مهم برای کاربردی شدن دستاوردهای تولید شده در این حوزه نام برد و اظهار کرد: قصد داریم با همکاری شرکت‌های دانش بنیان، دستگاه بهره‌بردار و ستاد به صورت مشارکتی اقدام به توسعه این بازار کنیم؛ چراکه بررسی کارنامه حمایتی از توسعه فناوری‌های تجدیدپذیر نشان می‌دهد مبالغی برای حمایت از توسعه فناوری‌ها پرداخت شده؛ ولی متاسفانه کاربردی نشده و دستگاهی از آن بهره‌برداری نکرده است.

کمبودهای مالی و فناوری‌های به زمین مانده

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی با بیان اینکه این اقدام منجر به توسعه بازار خواهد شد، افزود: ولی از سوی دیگر مشاهده می‌شود علی رغم آنکه دستگاه‌ها تلاش‌هایی برای توسعه این فناوری‌ها دارند، ولی با چالش‌های دیگری مواجه هستند که مهمترین آن کمبودهای منابع مالی است؛ از این رو اولویت‌بندی آنها تغییر خواهد کرد.

وی ادامه داد: ولی ما تعاملات خوبی را با دستگاه‌ها آغاز کردیم که از آن می‌توان به شرکت نفت و شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت اشاره کرد که در سال‌های گذشته متولی تجاری‌سازی بخش حرارت تجدید پذیر بوده است و اقدامات خوبی انجام داده است و امسال قصد داریم با تمام دستگاه‌های مربوطه همکاری بیشتری در توسعه تجدیدپذیرها داشته باشیم.