برلیانت بزرگمهر؛ دبیر انجمن تغذیه ایران، مشاور تغذیه و رژیم درمانی
رژیمهای تک‌خوری
این قبیل رژیمهای تک‌خوری آن است که یکنواخت است و تنوع ندارد نمی‌تواند نیازهای تغذیه‌ای یک فرد را برآورده کند زیرا یک ماده غذایی هر قدر مفید و غنی از نظر ارزش تغذیه‌ای باشد، حاوی تمام مواد مغذی لازم برای شخص نیست و ایجاد کمبود خواهد کرد.
به اضافه آنکه بعضی مواد مغذی در حضور برخی دیگر، قابلیت جذب و متابولیسم کامل را دارند، بنابراین رژیمهای تک‌خوری از این نظر ناکافی هستند.
این قبیل رژیم‌ها بعلت عدم تنوع، خسته‌کننده بوده و قابل ادامه دادن نیستند.
رژیمهای پروتئینی
افراط در مصرف پروتئین‌های حیوانی موجب افزایش اسید اوریک خون شده و ایجاد بیماری نقرس می‌نماید.
استفاده از مقدار زیادی پروتئین‌های حیوانی، باز جذب کلسیم را در کلیه‌ها کاهش می‌دهد و باعث دفع مقدار زیادی کلسیم از طریق ادرار میشود. بنابراین می‌تواند موجب بروز نرمی استخوان یا پوکی استخوان بشود.
عدم استفاده کافی از مواد گیاهی در این قبیل رژیم‌ها باعث میشود که فیتوکمیکال‌ها (مواد شیمیایی طبیعی موجود در گیاهان) و نیز فیبر غذایی به میزان کافی به بدن نرسد که خود عوارض ناگواری در بر دارد.
رژیمهای حاوی چربی بالا
این افراد غافل از آنند که چربی‌ها بیش از دو برابر سایر مواد انرژی‌زا، کالری تولید می‌کنند، بنابراین حتی در مقدار مصرف کمتر نیز می‌توانند موجب چاقی شوند.
مصرف زیاد چربی موجب افزایش کلسترول و سایر چربی‌های نامطلوب خون شده و احتمال ابتلاء به اختلالات قلبی عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی، سرطان و پاره‌ای بیماری‌های ناگوار را افزایش می‌دهد.
یکنواختی برنامه غذایی، عدم استفاده از سایر مواد خوراکی مفید و نرسیدن مواد مغذی ضروری به بدن، از دیگر اختلالات این نوع رژیم‌ها است.
رژیمهای بسیار محدود از کالری
رژیمهای خیلی محدود از کالری، در مواد مغذی فقیر هستند و به هیچ‌وجه نمی‌توانند نیازهای تغذیه‌ای فرد را تأمین کنند، لذا ایجاد کمبودهای تغذیه‌ای و سوء تغذیه و عوارض ناگوار ناشی از آن می‌نمایند.
این نوع رژیم‌ها بسیار سخت و غیرقابل تحمل هستند و شخص قادر به استفاده از آنها در درازمدت نخواهد بود و پس از دوره‌ای نه چندان طولانی، رژیم را رها کرده و به پرخوری پناه می‌برد.
استفاده از رژیمهای خیلی محدود از کالری، موجب عادت کردن بدن به انرژی بسیار پایین شده و در صورت مصرف غذای عادی با کالری طبیعی، شخص چاق خواهد شد.
این روند غیرعادی یعنی پیروی از رژیمهای بسیار کم‌‌کالری و سپس بازگشت به برنامه غذایی عادی (و یا حتی پرخوری) موجب چاقی در فرد میشود، دوباره به رژیمهای سخت پناه می‌برد و این امر آنقدر تکرار میشود تا شخص را از پا درآورده و دچار افسردگی می‌کند.
پیری زودرس از عواقب بسیار جدی این نوع رژیم‌ها است.
رژیمهای فاقد مواد نشاسته‌ای یا حاوی مواد نشاسته‌ای بسیار پایین
یکی از مهم‌ترین منابع تأمین انرژی در برنامه غذایی هر فردی، مواد نشاسته‌ای است زیرا حدود 65-50 درصد کل انرژی روزانه می‌بایستی از کربوهیدرات‌ها (مواد قندی- نشاسته‌ای) تأمین شود. در حالیکه این رقم برای چربی‌ها 20 تا 30 درصد و برای پروتئین‌ها حدود 15 درصد است.
ارزان‌ترین منبع تولید انرژی، مواد نشاسته‌ای هستند.
انرژی مورد نیاز سلول‌های عصبی صرفاً از کربوهیدرات‌ها تأمین میشود. از آنجاییکه مصرف مواد قندی توصیه نمی‌شود، لذا لازم است حتماً از مواد نشاسته‌ای در برنامه غذایی روزانه استفاده گردد.
حذف مواد نشاسته‌ای از الگوی غذایی، موجب اختلالات عصبی از قبیل بی‌حوصلگی، خستگی، افسردگی، سردرد، سرگیجه و برخی عوارض عصبی دیگر در انسان میشود.
نظر به اینکه متابولیسم چربی‌ها در حضور مقدار کافی کربوهیدرات انجام میشود لذا کمبود مصرف کربوهیدرات‌ها موجب سوخت ناقص چربی‌ها شده و چربی‌ها بجای آنکه تولید انرژی بکنند تبدیل به ستن‌ها می‌شوند در نتیجه بیماری وخیمی به نام ستوز (بالا رفتن ستن‌ها در خون) بروز می‌کند.
آب درمانی (جایگزین کردن آب بجای غذا)
در مورد اثرات مهم آب در سلامت انسان بررسی‌های زیادی شده و مقالات علمی فراوانی نوشته شده است. زندگی بدون آب قابل تحمل و دوام نخواهد بود و بزودی شخص را از پای در می‌آورد. به همین علت و نیز به دلیل تبلیغات غلط و فاقد پشتوانه علمی که توسط برخی اشخاص ناآگاه و غیرمتخصص ابراز میشود، بعضی از افراد به اشتباه، آب را جانشین غذا می‌کنند و دلیلشان نیز این است که آب دارای خواص خیلی بیشتر و ارزش تغذیه‌ای بالاتری نسبت به غذا می‌باشد پس چنانچه آن را جایگزین غذا کنیم می‌تواند سلامتی‌مان را بهتر و بیشتر حفظ نماید. این تصور به هیچ‌وجه صحیح نیست. البته در مفید و ضروری بودن مصرف آب هیچ شکی نیست ولی آب نمی‌تواند پاسخگوی کلیه نیازهای تغذیه‌ای شخص بوده و وظایف غذا را در بدن انسان انجام دهد. به اضافه اینکه مصرف بیش از حد آب یعنی بیش از 2-5/1 لیتر در روز، موجب تورم یا خیز سلولی میشود، بدین‌معنا که مقدار آب داخل سلولی افزایش می‌یابد که این مسئله عوارض خطرناکی در انسان ایجاد می‌کند. جانشین کردن آب به جای غذا، به علت عدم تأمین نیازهای تغذیه‌ای، موجب سوء تغذیه شده و فردی را که با این عمل جانشین سازی قصد بهبود و ارتقای سلامت خود را دارد، مبتلا به بیماری‌ها و اختلالات فراوان ناشی از سوء تغذیه خواهد کرد.
رژیم مبتنی بر باور «همه‌چیز بخور ولی کم بخور»
این باور توجیه علمی صحیحی ندارد و پیروان این نوع رژیم‌ها را گمراه می‌نماید. در تغذیه و بخصوص در رژیمهای لاغری لازمست برخی مواد غذایی از برنامه شخص بتدریج حذف گردند زیرا برای سلامت او مفید نیستند. بعضی مواد خوراکی باید به مقدار کم مصرف شوند و هرگز در مصرف آنها افراط نگردد. ولی بعضی مواد غذایی مصرفشان توصیه میشود و می‌توان در حد کافی از آنها استفاده کرد. چنانچه بر این عقیده نادرست باشیم که از همه مواد خوراکی به میزان کم استفاده کنیم پس برای افراد چاق که اکثراً مبتلا به افزایش چربی‌های خون و فشارخون نیز می‌باشند می‌توانیم غذاهای سرخکرده و شور، سرشیر، خامه و انواع شیرینی‌های خامه‌ای را توصیه نماییم ولی در حد کم. در حالیکه منظور اصلی ما در بحث تغذیه و بخصوص رژیم درمانی، تغییر عادات نامطلوب غذایی و نهایتاً فرهنگسازی صحیح تغذیه‌ای است. بنابراین بهتر است این قبیل مواد بتدریج از برنامه غذایی فرد حذف گردند. اما در مورد مصرف مواد گیاهی و فیبر غذایی (میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات با سبوس و حبوبات) بهتر است مصرف آنها را به مقدار بیشتر توصیه نماییم به این معنا که مثلاً غلات مورد استفاده شخص از بین غلات آسیاب نشده و دارای سبوس انتخاب شود و یا هفته‌ای چند بار مخلوط حبوبات و غلات را جانشین گوشت بنمایند. مصرف لبنیات نباید حتی در رژیمهای لاغری کاهش یابد بلکه بهتر است از لبنیات کم چربی به میزان 3-2 واحد در روز استفاده شود.
مصرف سبزی و سالاد در دو وعده ناهار و شام توصیه میشود. استفاده از 4-2 واحد میوه در روز برای تأمین ویتامین‌ها و برخی املاح، مفید است. ماهی به علت دارا بودن اسیدهای چرب امگا3 و نیز مواد مغذی مفیدی که در حفظ سلامت انسان نقش اساسی دارند، به میزان 2 بار در هفته توصیه میشود.
به این ترتیب می‌‌بینیم برخی مواد غذایی لازمست در رژیمهای لاغری حتی مصرفشان افزایش یابد.
لازم به ذکر است که هرگز نبایستی از رژیمهای لاغری خودسرانه و یا تحت نظر افراد غیرمتخصص استفاده کرد وگرنه عواقب وخیم آن گریبانگیر شخص خواهد شد. تنظیم رژیمهای غذایی یک کار تخصصی است و لازمست حتماً تحت نظر رژیم‌شناس انجام شود.