«تلاشی برای جلوه دادن زندگی، آنطور که واقعاً نیست.» این کاربرد اینستاگرامی است که این روزها در کشورمان به دلیل باز نبودن شبکه‌های اجتماعی دیگر، طرفداران زیادی پیدا کرده. مشکل اینجاست که مانند موارد دیگر، فرهنگ استفاده، آخرین چیزی است که به آن فکر می‌کنیم.
از سوی دیگر اینستاگرام باعث شده تا برخی صداهای نامتعارف بلندتر شنیده شوند؛ صدای افرادی که دوست دارند به عنوان «شاخ های اینستاگرام» شناخته شوند و رفتارهای نامتعارفی را به نمایش می‌گذارند.
تعداد کسانی‌که در اینستاگرام رفتارهای عجیب دارند کم نیست. همین هم موجب شده تا کفه ترازو محتوای بی‌فایده سنگین‌تر از محتواهای مفید و موثر باشد؛ حداقل اینستاگرام در ایران چنین شکلی به خود گرفته و پیج‌هایی مانند تیمارستان و شاخ های اینستاگرام نمایی از بحران رفتارهای نامتعارف اینستاگرامی را در خود به نمایش گذاشته است.
البته این رفتارها محدود به مرزهای داخلی نیست و نمونه‌های آن در سایر کشورها و فرهنگ‌ها نیز دیده می‌شود. اما چه عواملی باعث می‌شود که برخی کاربران رفتارهای نامتعارفی در اینستاگرام از خود بروز دهند؟ چرا اینستاگرام یا سایر شبکه‌های مجازی در کشور ما، هویت دیگری به خود می‌گیرد و کاربران تقریبا بدترین استفاده از این شبکهها میبرند؟
به من نگاه کن
اینستاگرام در فضای مجازی پدیده نوظهوری نیست که افراد به فعالیت در آن گرایش نشان داده‌اند و در آن رفتارهای عجیبی از خود بروز داده‌اند. رفتارهای نامتعارف در اینستاگرام فعلی و شبکه‌های اجتماعی قبلی، دلایل مختلفی دارد. مهمترین آنها میل به دیده شدن است که در همه افراد از سن کودکی تا لحظه مرگ وجود دارد.
از نگاه روان‌شناسان، انسان‌ها دوست دارند مورد توجه و تحسین دیگران قرار گیرند و این موضوع در همه انسان‌ها جدا از سن، جنسیت، فرهنگ و نژاد آنها مشترک است. «یاسمن اسماعیل افجه» روانشناس و رفتارشناس فضای مجازی به دیجیاتو می‌گوید:
«فضای مجازی فرصتی برای افراد مهیا می‌کند تا بتوانند با انتشار عکس و فیلم از خود، فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی خودشان را با دیگران به اشتراک گذارند. در این میان برخی افراد برای دیده شدن اقدام به کارهای ناشایستی می‌کنند.»
دلیل دیگری فرار از حس تنهایی‌ست که همین باعث می‌شود افراد در شبکههایی همچون اینستاگرام، بیش از حد فعالیت داشته باشند. افجه معتقد است که هرچه فعالیت کاربران بیشتر باشد، حس تنهایی شدیدتر و عمیق‌تر است. تنهایی احساسات منفی زیادی با خود به همراه می‌آورد که به تبع آن اعتماد به نفس فرد کمتر می‌شود، گوشه گیرتر و انزوا طلب‌تر می‌شود و اگر خود را دوست داشتنی نداند این حس بیشتر و بیشتر می‌شود. در اینجا فضای مجازی راه میان‌بری است تا فرد بتواند از آن فرار کند.
رو به آرامش
فرار از محرک‌های استرس‌زای موجود در محیط، دلیل دیگری‌ست که افراد به سمت فضای مجازی کشیده می‌شوند. این رفتار شناس فضای مجازی می‌گوید:
«ناامیدی‌ها و ناکامی‌هایی که فرد در زندگی خود با آن روبرو بوده مانند موفق نبودن در کار، تحصیل، ارتباط با خانواده و دوستان موجب می‌شود تا او برای فرار از آنها به سمت فضای مجازی برود تا استرس‌ها و ناراحتی‌ها را از خود دور کند. هرچند که این آرامش کوتاه مدت است.»
دلیل دیگر این است که افراد می‌توانند در فضای مجازی حرف‌هایی بزنند که در دنیای واقعی نمی‌توانند آنها را بیان کنند. چون در فضای مجازی فیلتری برای آنها وجود ندارد. افرادی که هیجان طلب هستند یا افکاری دارند که با سایر افراد جامعه متفاوت است از فضای مجازی استفاده می‌کنند تا بتوانند حرف خود را بگویند. مهم نیست که حرف آنها چیست و چقدر ارزشمند است اما همین که هیچ ممیزی برای آنها وجود ندارد و فیلتر نمی‌شود، مشوقی‌ست تا حرف و نظرات خود را بیان کنند.
من چنانم که می‌نمایم
افجه عقیده دارد که این موضوع باید عمیق‌تر بررسی شود:
«همه ما یک «خود واقعی» داریم که متشکل از رفتارها و اخلاقیات و شغل و خانواده ماست. همه افراد در ذهن‌شان، خود ایده‌آل هم دارند. یعنی چیزی که می‌خواهند بشوند. در اینجا خود فرد مطرح است و صحبت از شخص دیگری نیست. در واقع آن چیزیست که افراد دوست دارند باشند. وقتی فاصله بین خود ایده‌آل و خود واقعی زیاد باشد، فرد دچار هیجانات منفی زیادی می‌شود. یا دچار افسردگی و انزوا می‌شود یا تمام تلاش خود را می‌کند تا به خود ایده‌آل برسد.
فضای مجازی این فرصت را برای او فراهم می‌کند تا فرد بتواند خود ایده‌آلش را به نمایش بگذارد و از دیگران تشویق و تائید را دریافت کند. ما بارها دیده‌ایم چیزی که فرد از خود به نمایش می‌گذارد، خود واقعی و اصلی فرد نیست. پس فرد چون نتوانسته است به خود ایده‌آل برسد خواسته خود را در فضای مجازی به نمایش می‌گذارد. این همان حسی را برای فرد به همراه دارد که در واقعیت به آن رسیده باشد.»
به طور خلاصه می‌توان گفت همه ما می‌خواهیم به خود ایده‌آل برسیم تا در جامعه مورد قبول باشیم. بنابراین فرد در فضای مجازی به این مقبولیت دست یافته و ارضاء می‌شود. در واقع آن چیزی که در جامعه بدست نیاورده را در فضای مجازی بدست می‌آورد.
دوستم داشته باش
احساس مورد توجه قرارگرفتن یکی از نیازهای اساسی انسان است. در هرم مزلو نیاز اول انسان، نیاز به خوراک و پوشاک و موارد اولیه است. نیاز دوم امنیت است و نیاز سوم احساس دوست داشته شدن است. تا زمانیکه این احساس‌ها رفع نشود، فرد نمی‌تواند به درجات بالای هرم دست پیدا کند.
اما بسیاری معتقدند که اینستاگرام فضای مناسبی برای جلب توجه و محبت دیگران نیست. افجه پیشنهاد می‌کند که باید در جامعه این فرهنگ شکل بگیرد که افراد همانگونه که هستند مورد توجه و پذیرش قرار گیرند حتی از طریق گروه دوستان و اعضای خانواده.
برخی کاربران بیشتر از فضاهای اجتماعی در شبکه‌های مجازی حضور دارند، این روانشناس می‌گوید ریشه برخی از این رفتارهای مجازی در اختلال اجتنابی یا فوبیای اجتماعی است. او در همین باره بیشتر توضیح می‌دهد:
«افرادی که دچار اختلال شخصیت اجتنابی یا دچار فوبیای اجتماعی هستند، به دلیل ترس‌هایی که دارند نمی‌توانند با افراد دیگر ارتباط برقرار کنند. اختلال اجتنابی از طرد شدن می‌ترسد و فوبیای اجتماعی هم ازینکه مورد تمسخر قرارگیرد، ترس دارد. بنابراین از آنجائیکه به دلیل ترس‌های‌شان سخت است در فضای اجتماعی با افراد ارتباط برقرار کنند، فضای اجتماعی این امکان را به آنها می‌دهد. یعنی فردی که دچار اختلال شخصیت اجتنابی است، احساس طرد شدن در فضای مجازی به سراغ او نمی‌آید. کسیکه فوبیای اجتماعی دارد، چیزی را آپلود می‌کند که مورد تمسخر قرار نگیرد و مورد پسند افراد باشد»
فراموشم نکن
مورد دیگر ترس از فراموشی‌ست. همه افراد ترس از مرگ و فراموش شدن را دارند. از نگاه افجه همین دلیلی‌ست تا افراد شروع به فعالیت کنند تا فراموش نشوند:
«شرایط و اتفاقات محیطی مانند بیماری، مرگ اطرافیان می‌تواند این حس را در افراد تشدید کند. همه افراد ترس از مرگ دارند و ناخودآگاه به دنبال آن هستند که چیزی از خود به‌جای بگذارند. گاهی ازدواج و فرزندآوری می‌تواند ثمره همین ترس باشد. شاعران، نویسندگان، فیلم‌سازان به دنبال این هستند که اثری از خود برجای بگذارند.»
***
همه ما در اینستاگرام کسانی را می‌بینیم یا می‌شناسیم که رفتارهای نامتعارفی از خود نشان می‌دهند. ژست‌های عجیب می‌گیرند، کپشن‌های عجیب‌تر می‌نویسند که چندان منطقی به نظر نمی‌رسند. این رفتارهای عجیب در فضای مجازی ما را به فکر می‌اندازد که چه عواملی باعث بروز این حرکات شده است؟ روانشناس مورد مصاحبه، عوامل مختلفی را بیان کرد که مهمترین آنها جلب محبت، توجه و تائید دیگران، دست‌یابی به خود ایده‌آل و فرار از محرک‌های استرس‌زا بود. شما در این مورد چه نظری دارید؟ چه دلایلی موجب می‌شود تا برخی کاربران اینستاگرام رفتارهای نامتعارفی از خود نشان دهند یا به اصطلاح تلاش کنند که یکی از شاخ های اینستاگرام باشند؟
