آخرین وضعیت قنات در کلانشهرها چگونه است، آیا میزان آب آنها در حال کاهش است؟
در شهرهای پرجمعیت و کلانشهرها قنات‌ها زیر شهر قرار می‌گیرند و اگر فاضلاب شهر جمع‌آوری نشده و به طریق چاه‌های جذبی دفع شود معمولا از نشت فاضلاب جذب آب کرده و به مسیرهایی برای انتقال آب‌های‌آلوده تبدیل می‌شوند. این مشکلی شایع در بسیاری از شهرهاست و راهکاری نیست جز آنکه به آب‌های‌فاضلابی اجازه نفوذ دهیم. راه‌حل اجرای کامل شبکه جمع‌آوری فاضلاب است تا از ورود آلودگی به قنات‌ها جلوگیری کند.
چه عواملی آب قنات‌ها را در کلانشهرها آلوده می‌کند یا آنها را مورد تعرض قرار می‌دهد؟
قنات‌ها در شهر پوشش یافته و زیر زمین قرار می‌گیرند؛ افرادی به آب آنها دسترسی پیدا کرده و بدون اجازه مالکان آنها از این قنات‌ها آب برداشت می‌کنند و کنترل برداشت آب برای مالکان آسان نیست. برخی از ساختمان‌ها در کلانشهرها پی‌های عمیقی دارند که مزاحم قنات‌هاست.
عمده آلودگی قنات‌ها در کلانشهرها به‌دلیل نشت فاضلاب از چاه‌های خانگی به داخل آنهاست. در واقع آب چاه‌های فاضلاب و فاضلاب دفع شده به داخل قنات‌ها نشت پیدا کرده و عمده آلودگی قنات‌ها از ناحیه چاه‌های فاضلاب‌شهری است. آلودگی‌های دیگری مانند آلودگی از طریق کارگاه‌های صنعتی یا دباغی‌های داخل شهر نیز وارد آب قنات‌ها می‌شوند.
در اثر فرسودگی‌های لوله‌های آب گاهی فرونشست زمین رخ می‌دهد، این پدیده چه صدماتی را به قناتهایشهری وارد می‌کنند؟
فرونشست زمین معمولا به‌دلیل برداشت آب‌اضافی از سفره‌های آب‌زیرزمینی و همچنین فرونشست و جابه‌جایی زمین به‌دلیل بارگذاری‌های سازه‌ای است و هر دوی این موارد بسیار برای قنات‌ها مضر هستند. فرونشست موضعی که معمولا ناشی از ساخت‌وساز است مسائل زیست‌محیطی پیچیده و فراوانی ایجاد می‌شود.
به‌طور کلی فرونشست زمین به دو علت فرونشست‌های ناشی از نشست زمین و برداشت بیش از حد مجاز از آب‌های سفره‌های زیرزمینی و فرونشست ناشی از سازه‌هاست و به هر علت روی دهد اثرات مخربی بر قنات‌ها دارد، زیرا قادر است جریان قنات‌ها را به‌طورکلی قطع یا آنها را دچار مشکلات اساسی کند. نشست زمین به‌دلیل برداشت اضافی از منابع آب نسبتا گسترده است و معمولا ناهمگونی فراوانی در آن مشاهده نمی‌شود.
در مقابل نشست‌های ناشی از بارگذاری‌های سازه‌ای بر سطح زمین که زیر پی ساختمان احداث‌شده روی می‌دهند سبب جابه‌جایی زمین می‌شوند در هر دو صورت فرونشست‌زمین در نهایت می‌تواند مسیر قنات را گودتر کرده و چون در امتداد جریان بالاآمدگی اتفاق می‌افتد آب به‌راحتی امکان انتقال نداشته و مشکلاتی در شهرها پدید آورد.
آیا احداث متروهای شهری سبب صدمه به قنات‌ها می‌شوند و چگونه این اتفاق رخ می‌دهد؟
احداث مترو در مواردی سبب قطع قنات‌ها می‌شود. بسیاری از قنات‌ها در زیرزمین با امتداد خطوط تبیین شده مترو برخورد کنند و این قطع مسیر قنات قطعا آنها را دچار مشکلات بزرگی می‌کند. در واقع ارتباط آب‌های قنات از هم گسیخته می‌شوند. لزوما تمام معابر مترو با قنات‌ها برخورد نمی‌کنند و در مواردی این اتفاق روی می‌دهد، قبل از احداث‌مترو می‌توان آن را از این نظر بررسی و تاحدودی از بروز این مشکل پیشگیری کرد.
البته بستگی به محل ایجاد خطوط مترو دارد، بنابراین شاید بتوان با عمیق‌تر کردن و بالاتر آوردن تونل مترو قناتی را قطع نکرد. به‌عنوان مثال اگر به مسیر قنات‌ها برخورد کردیم می‌توانیم تونل مترو را از نظر ارتفاعی جابه‌جا کنیم که مشکلاتی را برای قنات‌ها ایجاد نکنیم. در واقع اگر در محاسبات و طراحی‌های خطوط مترو وجود قنات به درستی مدنظر قرار نگرفته باشد احتمالا به‌صورت اتفاقی خطوط مترو قنات‌هایی را قطع کرده یا آنها را دچار مشکلات اساسی می‌کند.
راه‌حل غلبه بر بحران آب در شهرهای بزرگ را استفاده بیشتر از منابع آب زیرزمینی یا تجهیز بیشتر سیستم تصفیه فاضلاب های شهری می‌دانید؟
راه‌حل اساسی در بلندمدت تعادل‌بخشی میان منابع و مصارف آبی و در کوتاه‌مدت استفاده از فناوری‌ها به منظور کاهش مصارف و جلوگیری از انتقال آلودگی آب به آب‌های زیر زمینی ضروری است. بنابراین باید به این موارد پرداخت و در غیراین صورت منابع آب‌زیرزمینی کاهش پیدا کرده و آلوده می‌شوند. این صدمات زیست‌محیطی برگشت‌ناپذیر هستند و به‌راحتی قادر به حل مشکلات پیرامونی در این خصوص نیستیم.
فناوری‌های زیادی در راستای حل بحران آب در کلانشهرها وجود دارند که باید شناسایی شده و بکار گرفته شوند و حتی بکارگیری آنها اجباری شود. آب‌های سطحی مانند آب‌های باران و برف جزو منابع آبی شهری هستند و آب اضافی محسوب نمی‌شوند و به‌تنهایی چاره‌ساز نیستند. برنامه‌ریزی یکپارچه در حوزه آب‌شهری که به روان‌آب‌ها، نیازهای‌آبی فضای‌سبز و پساب‌های‌شهری به‌صورت یکپارچه نگاه کند ممکن است بتواند از ترتیب استفاده از آب مقادیری صرفه‌جویی می‌کند.
احداث مترو چه صدماتی را به محیط‌زیست شهری وارد می‌کند؟
حتی اگر احداث مترو به درستی صورت گیرد به هر حال تونلی زیر سطح زمین ایجاد شده است که سبب تبادلات حرارتی بیشتر با زمین و تغییراتی در اکوسیستم محیط پیرامون می‌شود. واگن‌های مترو و شهروندان در ایستگاه‌های مختلف مترو تردد می‌کنند. راه‌حل اساسی نبود مترو نیست و مهم آن است که در طراحی خطوط و ایستگاه‌های مترو این جوانب را در نظر گرفت و متوجه آثار و آسیب‌های ایجاد مترو بود تا احداث این خطوط مشکلات حداقلی زیست‌محیطی برای شهر ایجاد کنند.
مسئولیت نگهداری قنات‌ها در کلانشهرها با کدام سازمان‌هاست؟
وزارت جهادکشاورزی مسئول نگهداری قنات و مالکان‌خصوصی قنات‌هاست. در عرصه‌های کشاورزی مسئولیت نگهداری قنات‌ها با جهادکشاورزی است و حتی اگر قنات‌ها در داخل شهرها قرار می‌گیرند مسئولیت نگهداری قنات‌ها از سوی این وزارتخانه منتفی نمی‌شود.
علاوه براین صاحبان و بهره‌برداران قنات‌های خصوصی مسئول نگهداری از آنها هستند. اگر صدمه‌ای به قنات‌ها برسد و به سازمان قنات‌ها شکایت شود در این صورت باید به آن شکایات رسیدگی و احقاق حق شود. هنگام احداث شهرها مردم به قنات‌ها اهمیت نمی‌دهند و نسبت به آنها بی‌توجه می‌شوند یا برخی از صاحبان قنات‌ها با ورود فاضلاب به قنات‌ها از افزایش میزان آب در آنها خوشحال شده و به جنبه آلودگی آب توجه نمی‌کنند.
در هنگام بروز حوادث طبیعی مانند زلزله چه سرنوشتی در انتظار قنات‌هاست؟
در هنگام زلزله قنات‌ها در داخل یا خارج از شهر آسیب جدی می‌بینند و جهادکشاورزی برای لایروبی قنات‌ها وام در اختیار متقاضیان می‌گذارد تا آنها احیا شوند. مهم‌ترین خطر آن است که قنات‌ها مالک نداشته باشند. بسیاری از قنات‌ها در کلانشهرها به مرور از بین می‌روند و به فراموشی سپرده می‌شوند. اگر قوه‌قضائیه به حقوق پایمال‌شده صاحبان قنات به درستی رسیدگی کند در این صورت مسئولان پروژه‌های ساختمانی در هنگام ساخت تمام چالش‌های زیست‌محیطی را شناسایی و حل می‌کنند.
