بیماری کوه گرفتگی ؛ بیماری هایی که با افزایش ارتفاع رخ می نمایند

شاید بارها شنیده باشید و یا تجربه کرده باشید که در زمان یک صعود به ارتفاعات و قلل مختلف، کوه نوردان دچار تنگی نفس گشته اند و یا دچار بیماری هایی شده اند که تا پیش از آن تجربه اش نکرده بودند. این نوع بیماری ها اغلب با حالت تهوع و سردرد نیز همراه می باشند.به این نوع عوارض که با افزایش ارتفاع به مرور در افراد نمایان می شود کوه گرفتگی " Altitde Sickness" یا بیماری ارتفاع نام دارد.هر چند که کوه گرفتگی یا بیماری ارتفاع  در ارتفاعات بیش از 3000 متر به صورت جدی و حاد ظهور و بروز می یابد اما در ارتفاعات کمتر نیز دیده شده است که عده ای از کوهنوردان در زمان صعود از نظر جسمی دچار عارضه گشته اند که فعالیت های بدنی آنان را تحت الشعاع قرار داده است و گاهاً منجر به توقف برنامه کوهپیمایی شده است.در این باره تحقیقات و پژوهش های متعددی صورت گرفته است و دانشمندان علم شیمی و پزشکی در یک نظریه مشترک علت رخداد بیماری کوه گرفتگی را به شرح زیر بیان نموده اند:گفته می شود که با افزایش ارتفاع از سطح دریا غلظت اکسیژن موجود در هوا کاهش می یابد. به نحوی که اگر در کنار ساحل دریا در هر دم 100 مولکول اکسیژن وارد بدن فرد شود، این میزان در ارتفاع 3500 متری به چیزی در حدود 60 مولکول اکسیژن کاهش می یابد. کاهشی 40 درصدی که بدن را با مشکلاتی موقتی رو به رو می سازد. بدن در تلاش است که این کاهش اکسیژن را تحمل نماید و به نحوی خود را با شرایط جوی مطابقت دهد که ممکن است این کار با افزایش تعداد دم و بازدم میسر شود اما در سایر موارد این عمل اثر مثبتی ندارد و این کاهش میزان اکسیژن در کنار نشت مایع از مویرگ ها منجر به کوه گرفتگی می شود. پیشنهاد تیم همگردی این است که پیش از صعود از عوارض ناشی از افزایش ارتفاع آگاه شوید، راه های درمان بیماری ارتفاع را بدانید و چنانچه با چنین مشکلاتی رو به رو شدید آن را برطرف ساخته و صعودی دلچسب را تجربه نمایید.به صورت کلی بیماری های ناشی از افزایش ارتفاع یا همان کوه گرفتگی به دو دسته بیماری های خفیف و بیماری های حاد و خطرناک تقسیم می شوند که در ادامه به صورت مفصل به هر یک از این موارد خواهیم پرداخت:

بیماری های خفیف:

بیماری ارتفاع ، مشکلات موقتی و کوتاه مدت هستند که آسیب جدی به بدن کوهنوردان وارد نمی کند و با استراحت و کاهش فعالیت های بدنی مرتفع می گردد. گرچه با افزایش ارتفاع شدت این بیماری ها نیز افزایش می یابد اما کمتر دیده شده است که وخامت وضع به حدی رسد که فرد از ادامه مسیر باز بماند. سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ، تنگی نفس، سختی در نفس کشیدن، بی اشتهایی و ضعف از جمله مشکلاتی است که صعود کنندگان با آن ها مواجهه می گردند. در لیست دسته اول عوارض ناشی از افزایش ارتفاع بیماری هایی نظیر خواب نا آرام، خون ریزی شبکیه چشم و ورم های خارجی نیز دیده می شود.تنها دو درصد از کسانی که تصمیم به سفر در ارتفاعات داردند به بیماری های خفیف دچار می گردند به نحوی که آنان را از ادامه مسیر باز دارد که معمولاً در ارتفاعاتی بیش از 4000 تا 5000 متر نمود پیدا می کند و کمتر گزارشی از رخداد چنین عارضه هایی در ارتفاع پایین اعلام گشته است.

خواب نا آرام یا AMS"Acute Mountain Sickness ":

اختلال در خواب شبانه، کم خوابی، خواب نا آرام، بی قراری در خواب، احساس تنگی نفس در زمان خوابیدن درون کیسه های خواب و یا چادر مسافرتی تنها بخشی از علائم بیماری کوه گرفتگی می باشد. عارضه یاد شده اگر چه آسیب جدی به جسم کوهنوردان وارد نمی کند اما از نظر روحی شرایط نا متعارفی را ایجاد می کند که منجر به کلافگی، خواب آلودگی، بی حوصلگی و یا عصبی شدن فرد می گردد. توصیه می شود که اگر در چنین شرایطی قرار گرفتید از قرص خواب استفاده کرده و یا با استفاده از آرام بخش های خفیف، خواب خود را تنطیم نمایید.

خونریزی شبکیه چشم:

دیده شده است که در ارتفاع بالغ بر 5000 متری از سطح دریا، چشم فرد دچار خونریزی می شود. این مشکل اگر چه ترسناک جلوه می کند اما به ندرت به یک مشکل حاد و جدی بدل شده است و برای فرد مبتلا مشکلات بینایی به همراه دارد. در چنین مواردی توصیه می شود که فرد مبتلا به این عارضه، ارتفاعِ محل استقرار خود را کاهش دهد و به استراحت دوره ای بپردازد. پس از استراحتی مختصر فرد می توانند مجدداً به صعود ادامه دهد. دوره استراحت بیماری کوه گرفتگی  به بدن فردِ صعود کننده فرصت بازیابی می دهد و با تطابق شرایط بدنی و جو موجود ادامه مسیر بدون عارضه و مشکل خواهد بود.

ورم های خارجی:

در بیماری ارتفاع  یکی از عوارضی که منجر به ایجاد مشکل در روند کوهنوردی می شود تجمع مایع درون بدن می شود که ورم کردن صورت، بازو و پاها را به دنبال دارد. ورم های ایجاد شده در قسمت های مختلف بدن موقتی بوده و پس از چندی برطرف می شود و مشکلی خاص و حاد به حساب نمی آید اما باید در نظر داشت که استراحت در دامنه کوه و افزایش ارتفاع به صورت تدریجی منجر می شود که ورم های خارجی دامن گیر کوهنوردان نشود.

بیماری های خطرناک و حاد:

دسته دوم بیماری ارتفاع بیماری هایی هستند که با استراحت برطرف نمی شوند و نیاز به مراجعه به پزشک و مصرف مواد دارویی دارد. بیماری هایی که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد اگر به صورت جدی تحت درمان قرار نگیرند و به صورت سرسری و بی تفاوت از آن ها عبور شود، در دراز مدت مشکلات متعددی را برای افراد به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل است که پیش از سفر به کوهنوردان اعلام می گردد که در صورت مشاهده هر یک از علائم بیماری های خطرناک صعود را متوقف کرده و به مراکز پزشکی مراجعه شود.

ورم مغزی:

در مجموعه درد های بیماری کوه گرفتگی ورم مغزی را می توان به عنوان بیماری بسیار نادر و جدی ارتفاع معرفی کرد. این بیماری که به دلیل تجمع مایع درون مغز پدید می آید، دارای علائمی است که در صورت مشاهده هر یک از آن ها باید سریعاً ارتفاع را کاهش داد و فرد را مداوا نمود. عدم تعادل در راه رفتن را می توان نشانۀ اولیۀ این عارضه دانست. به دنبال آن بهم خوردن تعادل، خواب آلودگی متوالی و گیجی را نیز می توان سایر علائمی دانست که زنگ خطر را به صدا در می آورند. در پاره ای از مواقع فرد در کنار مسائل ذکر شده دچار دوبینی نیز می گردد.

ورم ریوی:

ممکن است در زمان حرکت به سمت ارتفاعات مایعات درون بدن در قسمت شش کوهنوردان متجمع شود و ورم ریوی حادث شود. در این حالت فرد مبتلا به بیماری ارتفاع دچار اختلال در تنفس می گردد و صدایی شبیه قل قل در زمان تنفس در قسمت سینه به وجود می آید. در صورت سهل انگاری ممکن است فرد به سرفه های متوالی نیز دچار شود که بی وقفه ادامه دارند و اجازه تنفس صحیح را نمی دهند. کم کردن ارتفاع و حرکت به طرف دامنه کوه اولین اقدامی است که در مواجهه با ورم ریوی باید صورت گیرد. اگر با کاهش ارتفاع و رسیدن به ارتفاع 500 متری همچنان مشکل بیماری کوه گرفتگی  به صورت جد ادامه داشت، استفاده از ماسک اکسیژن و دارو های مرتبط با عارضه های تنفسی توصیه می شود.

پیشگیری و درمان کوه گرفتگی با استفاده از شیوه هم هوایی

در روز های اولیۀ صعود و در صورتی که افراد گروه تجربه اول صعود خود را سپری می کنند توصیه می شود که زمان حرکت به طرف قله را طولانی تر نمایند. به این صورت که به مرور ارتفاع را افزایش دهند و در هر مقطع از افزایش ارتفاع مدتی را به استراحت بپردازند. اگر چه این کار منجر به طولانی تر شدن زمان سفر می شود اما این عمل که به آن "هم هوایی" گفته می شود زمینه ساز جلوگیری از کوه گرفتگی می شود و بیماری ارتفاع افراد را تقلیل می دهد. زمانی که ارتفاع به تدریج و با سرعت کمی افزایش می یابد بدن این فرصت را پیدا می کند که خود را با شرایط جوی موجود وفق دهد و عملکرد خود را با ویژگی های محیط تطبیق دهد. هم هوایی در صعود هایی با ارتفاع بسیار زیاد جزو غیر قابل انکاراز برنامه کوه پیمایی می باشد اما بهتر است که در سفرهایی با ارتفاع کمتر نیز رعایت شود تا هم به نحوی پیشگیری صورت گیرد و هم در صورت رخ داد عارضه درمان صورت پذیرد.

درمان دارویی، راه حل نهایی

ممکن است هم هوایی کمک لازم را در درمان بیماران و مبتلایان انجام ندهد به خصوص اگر فرد به بیماری های خطرناکی از بیماری کوه گرفتگی دچار شود. در چنین شرایطی کوه گرفتگی به روش شیمیایی و با استفاده از دارو های مرتبط برطرف می گردد. گاهی چنان توانایی های جسمی فرد به دلیل کوه گرفتگی محدود می شود که فرد ترجیح می دهد از داروهای شیمیایی استفاده کند و اجازه استراحت و هم هوایی را به بدن نمی دهد. اگر چه نقش پر رنگ این محصولات را نمی توان نادیده گرفت اما بهتر است فرصت لازم به درمان بیماری های خفیف داده شود و در صورت عدم بهبودی به راه دوم روی آورد. دارو های پیشنهادی برای درمان و رفع علائم آزار دهنده به شرح زیر است:ماسک اکسیژن مخصوص ارتفاعات برای درمان مشکلات تنفسی و ریوی* نفادوفین، دگزامتازون و دکدرون، آسپیرین، پانادول به منظور رفع سردرد و سر گیجه و درد های داخلی* آوومین، استاجرون و استیمتیل برای بهبود حالت تهوع و سرگیجه

نکاتی مهم پیش از عزیمت به ارتفاعات

1- افرادی که دارای آمادگی جسمانی مناسب هستند و از استعمال دخانیات به دور بوده اند کمتر دچار کوه گرفتگی می شوند. داشتن آمادگی جسمانی تجربۀ کوه پیمایی شیرین را میسر می سازد.
2- افرادی که دارای بیماری های قلبی، عروقی ریوی هستند و یا مبتلا به فشار خون بالا می باشند بهتر است پیش از صعود با پزشک معالج خود مشورت کنند و دارو های خود را به همراه داشته باشند
3- بهتر است پیش از سفر و در حین سفر به میزان زیاد آب مصرف شود، چرا که هم هوایی آب زیادی را از بدن می گیرد و با از دست دادن مایعات بدن همراه است.
4- در طول سفر از تلاش های بی مورد و حرکات جسمانی اضافه بپرهیزید و به بدن خود این اجازه را بدهید که تمام سعی ما در این بود که نکاتی را درباره کوه و دربار بیماری ارتفاع به شما خواننده عزیز انتقال دهیم. امید است که این نوشتار گامی موثر در این زمینه برداشته باشد.