«رمضان» در کلام معصومین علیهما السلام

حضرت امام حسن (ع)

ان الله جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه ، فیستبقون فیه بطاعته الی مرضاته .( تحف العقول ، ص 239 ) به درستی که خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه خلق خود ساخته تا به وسیله طاعتش به رضای او سبقت گیرند .
حضرت امام سجاد (ع)
اللهم اخل قلوبهم من الامنة ، و ابدانهم ، من القوة ، و اذهل قلوبهم عن الاحتیال ، و اوهن ارکانهم عن منازلة الرجال ، وجبنهم عن مقارعة الابطال ، و ابعث علیهم جندا من ملائکتک بباس من باسک کفعلک یوم بدر ، تقطع به دابرهم و تحصد به شوکتهم ، و تفرق به عددهم. (صحیفه سجادیه)
بار خدایا دلهاشان را از آرامش و تن هاشان را از توانایی تهی گردان ، و قلبهاشان را از حیله و چاره جویی فراموشی ده ، و اندامشان را از جنگیدن با پیادگان ( مسلمانان ) سست نما ، و آنها را از زد و خورد با دلیران (اسلام ) بترسان ، و لشگری از فرشتگانت با عذاب و آزار سخت از عذابهایت برایشان برانگیز مانند کاری که در روز ( جنگ ) بدر نمودی که به وسیله آن ریشه آنان را قطع کرده ببری و شوکت و بزرگیشان را بدروی ( از بین ببری ) و گروهشان را پراکنده فرمایی ( روز بدر جمعه هفدهم ماه رمضان سال دوم هجرت بود که پیغمبر - صلی الله علیه و آله - در بدر که نام موضعی است در بیست و هشت فرسخی مدینه به راه مکه با سیصد و سیزده مرد که در بین ایشان دو اسب یا یک اسب بیش نبود با کفار قریش که هزار کس با اسبها و سلاحهای بسیار بودند و رییس آنها ابوجهل پیشوای مشرکین بود ، جنگید و خدای تعالی هزار یا سه هزار یا بیشتر فرشته به کمک حضرت رسول فرستاد و گروه بسیاری از بزرگان کفار مانند ابوجهل و عتبه و شیبه کشته شدند ، و آن از بزرگترین جنگهای اسلام است ، و درباره فرستاده خدای تعالی فرشتگان را در آن جنگ به کمک مسلمانان قرآن کریم و اخبار بسیار گویاست ) .
حضرت امام سجاد (ع)
و الحمد لله الذی جعل من تلک السبل شهره شهر رمضان ، شهر الصیام ، و شهر الاسلام ، و شهر الطهور ، و شهر التمحیص ، و شهر القیام الذی انزل فیه القرآن ، هدی للناس ، و بینات من الهدی و الفرقان.(صحیفه سجادیه)
و سپاس خدایی را سزاست که ماه خود ماه رمضان ( مستفاد از این جمله آن است که رمضان یکی از نامهای خدای تعالی است ) ماه صیام و روزه ( امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن در اوقات معلومه ) و ماه اسلام ( ماه طاعت و فرمانبری از جهت بسیاری طاعت و بندگی ، یا ماه دین اسلام برای این که واجب شدن روزه آن از مختصات این امت است ، چنان که حفص ابن غیاث نخعی گفته : شنیدم حضرت صادق - علیه السلام - می فرمود : خداوند روزه ماه رمضان را بر هیچیک از امتهای پیش از ما واجب نکرده است ، پس به آن حضرت گفتم : معنی قول خدای تعالی " سوره 2 ، آیه 183 " : یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم " ای اهل ایمان روزه بر شما واجب شد چنان که بر آنان که پیش از شما بودند واجب گردید " چیست ؟ فرمود : خداوند روزه ماه رمضان را بر پیغمبران واجب گردانید نه بر امتها ، پس این امت را به ماه رمضان " بر امتهای گذشته " برتری داد ، و وجوب روزه آن را بر رسول خدا و بر امت آن حضرت قرار داد ) و ماه پاکیزگی ، و ماه تصفیه و پاک کردن ( از گناهان ، یا ماه تخلیص و رهایی از آنها ) و ماه قیام و ایستادن ( برای نماز در شبها ) را یکی از آن راههای احسان قرار داد ( و این که ماه رمضان را ماه قیام گفتند برای آن است که نماز مستحبی در شبهای آن بسیار خوانده می شود ، و مشهور در روایات علاوه از نمازهای مستحبی که در هر شب باید خواند چنان که بسیاری از علما فرموده اند : خواندن هزار رکعت نماز در شبهای آن مستحب است ، و کیفیت آن ، آن است که هر شبی تا بیست شب بیست رکعت : هشت رکعت پس از نماز مغرب و دوازده رکعت پس از نماز عشاء و در شب نوزدهم به غیر از بیست رکعت صد رکعت دیگر خوانده شود ، و در ده شب پس از بیست شب هر شبی سی رکعت : هشت رکعت پس از نماز مغرب و بیست و دو رکعت پس از نماز عشاء و در هر شب از بیست و یکم و بیست و سوم به غیر از سی رکعت صد رکعت دیگر که مجموع آنها هزار رکعت است ، و اگر ماه رمضان از سی روز کمتر باشد نماز شب سی ام ساقط است و به جای آن خواندن درست نیست ) آن چنان ماهی که قرآن در آن فروفرستاده شد ( خدای تعالی آن را در شب قدر به آسمان دنیا فرستاد و از آنجا در مدت بیست و سه سال به تدریج بر پیغمبر - صلی الله علیه و آله - نازل گردانید ) در حالی که برای مردم راهنما ( ی از گمراهی ) و نشانه های آشکار رهبری ( حلال و حرام ) و جداکننده میان حق و باطل است ( جمله الذی انزل فیه القرآن هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان از قرآن شریف " سوره 2 ، آیه 185 " اقتباس شده )
حضرت امام سجاد (ع)
و وفقنا فیه لان نصل ارحامنا بالبر و الصلة ، و أن نتعاهد جیراننا بالافضال و العطیة ، و أن نخلص اموالنا من التبعات ، و أن نطهرها باخراج الزکوات ، و أن نراجع من هاجرنا ، وأن ننصف من ظلمنا ، و أن نسالم من عادانا حاشی من عودی فیک و لک ، فإنه العدو الذی لا نوالیه ، و الحزب الذی لا نصافیه .( صحیفه سجادیه)
و ما را در آن ماه توفیق ده که با نیکی فراوان و بخشش ، به خویشان خود نیکی کنیم ، و با احسان و عطا از همسایگانمان جویا شویم ، و داراییهامان را از مظالم و آنچه از راه ظلم و ستم به دست آمده خالص و آراسته نماییم ( اموالی که از راه ظلم گرفته شده از آنها جدا کرده به صاحبانش یا اگر نیستند و یا معلوم نیست کیستند یا کجایند به حاکم شرع بازگردانیم ) و آنها را با بیرون کردن زکوتها ( زکوة شتر ، گاو ، گوسفند ، طلا ، نقره ، گندم ، جو ، خرما و مویز ، از چرکی و عذاب و کیفر بر منع آن ) پاک کنیم ( رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرموده : ملعون کل مال لا یزکی " از خیر و نیکی دور است هر مال و دارایی که زکوة آن داده نشود " و ناگفته نماند : درخواست پاک کردن اموال به بیرون کردن زکوة در ماه رمضان در صورتی است که بیرون کردن آن در آن ماه واجب شده یا پیش از آن واجب گشته و بیرون نشده باشد ، ولی اگر وقت وجوب بیرون کردن آن نرسیده یا پیش از آن واجب گردیده به تأخیر افتد ، پس پیش انداختن آن در ماه رمضان یا به تأخیر انداختن آن به ماه رمضان مستحب نیست ، زیرا هر واجبی را باید در وقت خود بجا آورد و وجوب آن فوری است ، و تقدیم و تأخیر آن بنابر قول به جواز آن از جهت رخصت و آسانی است نه از جهت مستحب بودن ) و به کسی که از ما دوری گزیده بازگردیم ( به او به پیوندیم ) و به کسی که به ما ظلم و ستم نموده از روی ( آنچه مقتضی ) انصاف و عدل ( است ) رفتار کنیم ( نه آن که از جهت فرونشاندن خشم از عدل تجاوز نماییم ) و با کسی که به ما دشمنی کرده آشتی نماییم ( نه آن که ما هم در صدد دشمنی با او برآییم ) جز کسی که در راه تو و برای تو با او دشمنی شده باشد ، زیرا او دشمنی است که او را دوست نمی گیریم ، و حزب و گروهی است که با او از روی دل دوستی نمی کنیم
حضرت امام سجاد (ع)
اللهم صل علی محمد و آله ، و إذا کان لک فی کل لیلة من لیالی شهرنا هذا رقاب یعتقها عفوک ، أو یهبها صفحک فاجعل رقابنا من تلک الرقاب ، و اجعلنا لشهرنا من خیر اهل و اصحاب .( صحیفه سجادیه)
اللهم صل علی محمد و آله ، و إذا کان لک فی کل لیلة من لیالی شهرنا هذا رقاب یعتقها عفوک ، أو یهبها صفحک فاجعل رقابنا من تلک الرقاب ، و اجعلنا لشهرنا من خیر اهل و اصحاب .( صحیفه سجادیه)
بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست ، و هرگاه در هر شب از شبهای این ماه ما برای تو بندگانی باشد که عفو و بخشیدنت آنها را آزاد می نماید ، یا گذشتت ایشان را می بخشد پس ما بندگان را از آن بندگان بگردان ، و ما را برای ماه ، از بهترین شایستگان و یاران ( برگزیدگان ) قرار ده ( حضرت صادق - علیه السلام - فرموده : در هر شب از ماه رمضان برای خدا آزاد شده و رها شدگانی از آتش است جز کسی که به مسکر ( آنچه مستی آورد ) افطار کند " بخورد و بیاشامد " و در شب آخر مانند آنچه که در همه آن ماه آزاد کرده آزاد می نماید ) 613-
حضرت امام سجاد (ع)
اللهم اشحنه بعبادتنا إیاک ، و زین اوقاته بطاعتنا لک ، و اعنا فی نهاره علی صیامه ، و فی لیله علی الصلوة و التضرع الیک ، و الخشوع لک ، و الذلة بین یدیک حتی لا یشهد نهاره علینا بغفلة ، و لا لیله بتفریط .( صحیفه سجادیه)
بار خدایا ماه رمضان را از عبادت و پرستش ما تو را مملو و پر گردان ، و اوقات آن را به طاعت و فرمانبری ما برای تو آراسته نما ، و ما را در روزش به روزه داشتن و در شبش به نماز و زاری به سوی ( درگاه ) تو و فروتنی برای تو و خواری در برابر تو ، یاری فرما تا روزش بر ما به غفلت و بی خبری و شبش به تقصیر و کوتاهی ( در عمل ) گواهی ندهد ( گواهی دادن شب و روز به زبان حال است و گفتار و کردار انسان در آن در علم خدای تعالی به منزله گواهی دادن نزد اوست )
حضرت امام سجاد (ع)
اللهم و اجعلنا فی سائر الشهور و الایام کذلک ما عمرتنا ، و اجعلنا من عبادک الصالحین الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون ، و الذین یؤتون ما اتوا و قلوبهم و جلة ، أنهم الی ربهم راجعون ، و من الذین یسارعون فی الخیرات و هم لها سابقون .( صحیفه سجادیه)
بار خدایا و ما را در باقی ماهها و روزها تا زمانی که زنده داری همچنین ( به طوری که برای ماه رمضان درخواست شد ) قرار ده ، و ما را از بندگان شایسته ات بگردان که ( الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون " سوره 23 ، آیه 11 " یعنی ) آنان بهشت را به میراث می برند در حالی که در آن جاوید هستند ( گفته اند : بهشت مسکن و جایگاه پدر ما حضرت آدم - علی نبینا وآله و علیه السلام - بوده پس هرگاه به فرزندان او داده شود مانند آن است که از او به آنها ارث رسیده ) و آنان که آنچه ( صدقات ) را می دهند در حالی می دهند که دلهاشان از ( اندیشه ) بازگشت به سوی پروردگارشان ترسان است ، و از آنان که در نیکیها می شتابند و ایشان برای آن نیکیها ( بر دیگران ) پیشی گیرنده اند ( علی ابن ابراهیم - رحمه الله - فرموده : ایشان امیرالمؤمنین و ائمه طاهرین - علیهم السلام - هستند که بعد از پیغمبر - صلی الله علیه وآله - کسی از ایشان در علم و عمل پیشی نگرفته است ، و جمله والذین یؤتون ما اتوا وقلوبهم وجلة انهم الی ربهم راجعون ، ومن الذین یسارعون فی الخیرات وهم لها سابقون که در بالا ترجمه و شرح شد از قرآن کریم " سوره 23 ، آیه 60 و 61 " اقتباس شده ، و فرمایش امام - علیه السلام - ومن الذین یسارعون فی الخیرات اقتباس از قول خدای تعالی : اولئک یسارعون فی الخیرات است ، و در شرح جمله دوازدهم از دعای یکم گفتیم : اقتباس از قرآن مجید در حقیقت قرآن نیست بلکه کلامی است مانند آن ، چون اگر قرآن بود تغییر در آن جایز نبود )
حضرت امام سجاد (ع)
اللهم و أنت جعلت من صفایا تلک الوظائف ، و خصائص تلک الفروض شهر رمضان الذی اختصصته من سائر الشهور ، و تخیرته من جمیع الازمنة و الدهور ، و اثرته علی کل اوقات السنة بما أنزلت فیه من القرآن و النور ، و ضاعفت فیه من الایمان ، و فرضت فیه من الصیام ، و رغبت فیه من القیام ، و اجللت فیه من لیلة القدر التی هی خیر من الف شهر .( صحیفه سجادیه)
بار خدایا و تو از کارهای برگزیده و واجبات مخصوصه ، ماه رمضان را قرار داده ای همان ماهی که آن را از همه ماهها اختصاص داده ، و از همه زمانها و روزگارها برتری داده و بر همه وقتهای سال برگزیده ای به سبب قرآن و نوری که ( قرآنی که نور و روشنایی از ضلالت و گمراهی است ) در آن فروفرستادی ، و به سبب آن که ایمان را در آن ماه چندین برابر نمودی ( از بسیاری عبادت و بندگی در آن ، آن را کامل گردانیدی ) و روزه را در آن واجب ، و برپا شدن ( برای عبادت ) را در آن ترغیب نمودی ، و شب قدر را که از هزار ماه بهتر است در آن بزرگ گردانیدی
حضرت امام سجاد (ع)
ثم اثرتنا به علی سائر الامم ، و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل ، فصمنا بامرک نهاره ، و قمنا بعونک لیله ، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک ، و تسببنا الیه من مثوبتک ، و أنت الملئ بما رغب فیه الیک ، الجواد بما سئلت من فضلک ، القریب الی من حاول قربک. (صحیفه سجادیه)
ثم اثرتنا به علی سائر الامم ، و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل ، فصمنا بامرک نهاره ، و قمنا بعونک لیله ، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک ، و تسببنا الیه من مثوبتک ، و أنت الملئ بما رغب فیه الیک ، الجواد بما سئلت من فضلک ، القریب الی من حاول قربک. (صحیفه سجادیه)
سپس ما را به وسیله آن ماه بر همه امتها برگزیدی ، و به فضل و برتری آن ما را نه اهل ملتها و کیشها برتری دادی ( این بیان صریح و آشکار است در این که ماه رمضان از خصایص پیروان دین اسلام است ، چنان که در شرح جمله سوم از دعای چهل و چهارم به آن اشاره شد ) پس به فرمان تو روزش را روزه داشتیم ، و به یاری تو شبش را ( برای بندگی ) برخاستیم در حالی که به روزه داشتن و برخاستن آن خود را برای رحمتت که ما را بر آن خواسته ای درآوردیم ، و آن را وسیله پاداش تو گردانیدیم ، و تو به آنچه از درگاهت خواسته شود توانایی ، به آنچه از فضل و احسانت درخواست گردد بخشنده ای ، به کسی که قصد تقرب به ( رحمت ) تو کند نزدیکی 639-.
حضرت امام سجاد (ع)
و اوجب لنا عذرک علی ما قصرنا فیه من حقک ، و ابلغ باعمارنا ما بین ایدینا من شهر رمضان المقبل ، فإذا بلغتناه فاعنا علی تناول ما أنت اهله من العبادة ، و ادنا الی القیام بما یستحقه من الطاعة ، و اجر لنا من صالح العمل ما یکون درکا لحقک فی الشهرین من شهور الدهر . (صحیفه سجادیه)
و اوجب لنا عذرک علی ما قصرنا فیه من حقک ، و ابلغ باعمارنا ما بین ایدینا من شهر رمضان المقبل ، فإذا بلغتناه فاعنا علی تناول ما أنت اهله من العبادة ، و ادنا الی القیام بما یستحقه من الطاعة ، و اجر لنا من صالح العمل ما یکون درکا لحقک فی الشهرین من شهور الدهر . (صحیفه سجادیه)
و ما را در تقصیر از ( ادای ) حق خود ملامت و سرزنش مکن ، و عمرهای ما را که در پیش است به ماه رمضان آینده برسان ، و چون ما را به آن ماه رساندی بر انجام عبادت و بندگی که شایسته توست یاریمان فرما ، و بر رعایت فرمانبری که سزاوار آن ماه است برسانمان ، و عمل شایسته ای را که سبب به دست آوردن حق توست در دو ماه ( رمضان کنونی و ماه رمضان آینده ) از ماههای روزگار برای ما روان ساز ( ما را برای بجا آوردن آن توفیق ده )
حضرت امام محمد باقر (ع)
لکل شی ء ربیع ، و ربیع القرآن شهر رمضان. (کافی ، ج 2 ، ص 630)
هر چیزی بهاری دارد ، و بهار قرآن ماه رمضان است .