هفته نامه کرگدن - سپیده پیری: کفگیر که به ته دیگ می خورد، این طلای مادر خانواده بود که می توانست گره از مشکلات باز کند. دریغ هم نمی شد. به قول خودش طلاها را خریده بود برای روز مبادا و حالا آن روز رسیده. این بزرگترین کارکرد طلا در خانواده های ایرانی و به ویژه نزد بانوی ایرانی بوده است. آمار نشان می دهد ایرانی ها در سه ماه زمستان سال گذشته با خرید 9 تن طلا رکورد جدیدی در خاورمیانه ثبت کردند که اگر با همین شتاب ادامه بدهند و پول های نقدشان را به طلا تبدیل کنند تا پایان سال به رتبه بزرگترین خریدار طلا در خاورمیانه یعنی عربستان می رسند.
چه شد که ایرانی ها طلاپسند و طلادوست شدند؟
- در طول تاریخ همواره دو قلم از وسایل مربوط به بانوان بیش از دیگر لوازم مورد استفاده قرار گرفته و با گذشت زمان با کمترین تغییرات و تحولات همراه بوده است. نخست لوازم آرایش و دیگری زیورآلات است. در مورد زیورآلات که موضوع گفتگوی امروز ماست باید گفت در طول تاریخ از زمان فراعنه و در ایران از زمان هخامنشیان و شاید بتوان گفت قبل تر از آن، بانوان علاقه مند به زیورآلات طلا و اقلام دیگر با ماهیت مختلف و سنگ های زینتی به کار رفته در طلا بوده اند و از آن در قالب های گوناگون النگو و انگشتر، گوشواره، تاج و ... استفاده می کردند. در واقع جنبه زینتی طلا از ابتدایی ترین کارکردهای این فلز گرانبها به شمار می رود و از گذ شته تاکنون در مجالس به عنوان ابزار فخرفروشی و برتری جویی مطرح بوده است.
ما ایرانی ها ظاهرا جنبه سرمایه گذاری طلا را بر جنبه تزئینی و زینتی آن ترجیح می دهیم. بالاخره طلادوست هستیم یا نیستیم؟
- در تاریخ جامعه شناسی می بینیم که همواره طلا به دلیل ویژگی هایی مثل محکم و مقاوم بودن، براق و زرد رنگ بودن به عنوان زیورآلات گرانبها استفاده می شده است. در واقع اصالت کارکردی طلا همان جنبه تزئینی آن است و هرگز در ابتدا هدف زنان و مردان از خرید یا دریافت طلا سرمایه گذاری مالی نبود. در واقع می توان گفت در پانصد سال گذشته و دقیق تر در صد سال اخیر، طلا از زیورآلات محض تغییر کارکرد داد و جنبه مالی و سرمایه گذاری هم پیدا کرد اما همچنان وجه تزئینی آن پابرجاست.
در رابطه با پرسش شما و رویکرد بانوان ایرانی باید بگویم که خیر، آنها هم مانند بانوان سایر کشورها طلا را به عنوان زیورآلات زیبا و گرانبها دوست دارند اما در اولویت دوم شان قرار دارد. آن هم به این دلیل که بانوان ایرانی در برخی از مقاطع تاریخی آینده خود را روشن نمی دیدند. فضای ناامن پس از جدایی یا فوت همسر هم آنان را ترغیب می کرد به فکر پشتوانه مالی برای خود باشند.
منظور شما این است که خانم های ایرانی بیش از خانم های سایر کشورها احساس ناامنی اقتصادی دارند؟
- بله، تا حدودی همین طور است. باید توجه داشت که بیشترین مصرف و خرید طلا در آسیا و به ویژه در کشورهای عربی و هند اتفاق می افتد. آنها چندین برابر خانم های ایرانی طلا می خرند اما این حجم از خرید همواره با هدف زینت بوده است، در حالی که جنبه پشتوانه بودن طلا منحصرا مربوط به بانوان ایرانی و تا حدودی بانوان کشورهای عربی است.
می توان گفت خرید و ذخیره سازی طلا به عنوان پشتوانه مالی یک فرهنگ ایلات و عشایری در ایران به حساب می آید؟ زمانی که بانکی برای نگهداری پول و ذخیره اندوخته های مالی با هدف گذار از روزهای سخت وجود نداشت.
- نه، اصلا، این یک فرهنگ عشایری نیست. خرید و ذخیره سازی طلا برآمده از زندگی شهری و نیمه روستایی است. اتفاقا چون عشایر دائم در حال جابجایی بودند، نگهداری اشیای گرانبها خطر و ریسک بالایی داشته است. لازمه نگهداری اشیای گرانبها همچون طلا، ثبات جغرافیایی است. از سوی دیگر، ساختار زندگی شهری و روستایی است که نیاز به سرمایه گذاری و پیش بینی های مالی را ایجاد می کند. برای مثال اتفاق های طبیعی رخ داده در سال زراعی همواره کشاورزان را با ضرر و زیان های مالی مواجه می کند؛ در چنین شرایطی طلای خانم ها ضامن امنیت و پشتوانه خانواده به حساب می آمد.
برخی روانشناسان معتقدند علاقه افراطی به طلا نوعی بیماری است. از منظر علم رفتارشناسی این موضوع چگونه بررسی می شود؟
- وقتی انسان بیش از شرایط عادی طلا بخرد و در شرایط بحران و دشواری های زندگی حاضر به فروش و یا از دست دادن آن نباشد و فقط به انباشت و ذخیره طلا فکر کند، می توان گفت این فرد به سندروم فلز یا طلادوستی مبتلا شده است. از منظر رفتارشناسی طلادوستی در برخی خانم ها به یک بیماری تبدیل شده است، به گونه ای که وسواس شدید برای خرید و جمع آوری طلا دارند.
نوجوانان و جوانان نسل جدید بدل را به اصل ترجیح می دهند و تمایلی به استفاده از طلا به عنوان زیورآلات ندارند. این یعنی جایگاه منزلتی این فلز در دهه اخیر از بین رفته است؟
- قطعا در طول دهه های گذشته تغییر ذائقه جدی در استفاده از زیورآلات به وجود آمده است. نسل اول و دوم گرایش های بیشتری به استفاده از طلا یا ارزیابی افراد بر اساس زینت آلات مورد استفاده دارند اما در رفتار نسل سوم به بعد تغییراتی به وجود آمده که به جای طلا برند لباس، مدل ماشین و منطقه زندگی جایگاه اجتماعی و اقتصادی افراد را تعیین می کند. نسل جدید نه تنها افرادی را که طلاهای سنگین و زیاد استفاده می کنند، بی کلاس می دانند بلکه خود را هم مقید به استفاده از طلا در مهمانی ها نمی دانند. می توان گفت نسل جدید منزلت اجتماعی خود را در استفاده از طلا نمی بیند.
جمله پایانی شما این پرسش را ایجاد می کند که واقعا چرا ازدواج در ایران آنقدر با طلا گره خورده است؟ سال هاست که سکه به عنوان معیار تعیین مهریه در نظر گرفته می شود و خرید طلای عروسی هم جزء لاینفک مراسم است. هدایای سر عقد هم که عموما طلا هستند.
- قبل از انقلاب اسلامی هم طلا برای تعیین مهریه انتخاب می شد اما در آن زمان پول رایج کشور مرسوم تر بود و اهمیت بیشتری داشت. پس از انقلاب با رونق گرفتن بازار طلا و سکه و افزایش قیمت آن، طلا به عنوان پشتوانه محکم تری جایگزین پول در مهریه خانم ها شد. نه تنها در گذشته بلکه هنوز هم شاهدیم که برخی دختران تعداد سکه های مهریه های شان را با تاریخ تولد و ارقام چنین نجومی تعیین می کنند.
در رابطه با نسل جدید خانم ها که نرخ اشتغال و استقلال مالی بیشتری دارند، می توان گفت امنیت اقتصادی در زندگی شان ایجاد شده و حساسیت به مهریه و امثال آن کمتر شده است؟
- خیر، متاسفانه رابطه محکمی میان نرخ اشتغال زنان و مهریه آنان وجود ندارد. هنوز هم شاهدیم که زنان شاغل و تحصیلکرده مهریه های سنگین و غیرمتعارف درخواست می کنند. به گمان من تعداد سکه های مهریه بیشتر به متغیرهای فرهنگی خانواده وابسته است تا نرخ اشتغال دختران. در طول دهه های گذشته خانم ها برای تامین پشتوانه مالی در زندگی زناشویی گرایش بیشتری به طلا و سکه و متعلقات آن پیدا کرده اند.
در نهایت علاقه به طلا علاوه بر مزایای مادی و تزئینی که شما از آن صحبت کردید می تواند برای جامعه خطرناک و آسیب زا هم باشد؟
- بدون تردید همین طور است. نگاهی کوتاه به صفحه حوادث روزنامه ها و خبرگزاری ها این گزاره را تایید می کند. طلاپرستی زنان، مردان را به سمت ناهنجاری های رفتاری و وقوع جرائم در جامعه سوق داده است. از وجه دیگر، می توان به این موضوع اشاره کرد که استفاده و نمایش طلا در اماکن عمومی باعث شده تا سارقان به طمع طلا قصد جان افراد را بکنند. چه تعداد زنان و کودکانی که به خاطر طلاهای شان به قتل رسیدند یا مثلا اطلاع از طلاهای ذخیره شده در خانه فردی زمینه قتل های خانوادگی و سرقت های گسترده ای را فراهم کرده است.
