اینجا «ونیز»ِ ایران است

شاید امروز آثار تاریخی «خرمشهر» به تعداد انگشتان دست هم نباشد، اما اهمیت شهر با توجه به اتفاقی که به مدت هشت سال در آن رخ داد، قطعا در کمتر از پنجاه سال آینده خود یک تاریخ دیگر را برای ایران بزرگ فرهنگی و ایران اسلامی به یادگار می‌گذارد.

نجلا درخشانی، معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی و گردشگری خرمشهر در گفت‌وگو با ایسنا، بخشی از بناهای تاریخی و مذهبی خرمشهر را که می‌توانند  مقصد خوبی برای زائران و گردشگران و حتی کاروان‌های راهیان نور باشد، معرفی می‌کند.

مسجد جامع خرمشهر؛ در ورودی این شهر، در فلکه «الله» قرار دارد، امروز این بنای تاریخی، نقطه‌ی گردشگری و مذهبی و دفاع مقدس این شهر محسوب می‌شود.

مسجد جامع خرمشهر در زمان جنگ و قبل از اشغال؛ مرکز فرماندهی و تدارکات و گردهمایی مدافعان شهر بود، به همین دلیل لقب نماد مقاومت را نیز به خود گرفت و در حال حاضر نیز بین بازماندگان جنگ و علاقمندان به تاریخ جنگ ایران و عراق به همین نام شناخته می‌شود. پس از پایان جنگ ایران و عراق، مسجد خرمشهر یکی از تنها ساختمان‌هایی بود که پس از باز پس گیری به صورت نیمه سالم باقی مانده بود.

موزه جنگ یا «موزه دفاع مقدس خرمشهر»؛ در سمت چپ رودخانه کارون و در بلوار امام خمینی (ره) این شهر قرار گرفته است.  این موزه پنج تالار شامل سالن شرایط بحران قبل از شروع جنگ و هجوم اولیه ارتش بعث، حماسه 45 روزه مقاومت، شرایط اشغال خرمشهر، عملیات بیت المقدس و آزادسازی و همچنین بازگشت مردم قهرمان خرمشهر به این شهررا در خود دارد. همچنین تابلوهای گرافیکی و آثار حجمی امکان انتقال مفاهیم دفاع مقدس، ادوات به جا مانده از نیروهای بعثی و آثاری از شهدای شاخص و محوری خرمشهر و تصاویر 45 روزه مقاومت و ایستادگی در عملیات آزادسازی خرمشهر نیز در معرض دید قرار گرفته‌اند.

در دوران جنگ ایران و عراق و پس از تصاحب بندرخرمشهر همه‌ی خودروهای وارداتی گمرک در جاده آبادان به اهواز قرار گرفتند، که امروز در بخشی از این موزه نمایش آن موقعیت به عنوان نمادی از آن روز قرار دارد.

ساختمان هلال احمر یا «عمارت کنسولگری انگلیس»؛ باقی مانده از دوره‌ی قاجار هر چند تا امروز به دلیل داشتن مالک شخصی و مشخص نشدن آن برای مرمت و ساماندهی در وضعیت چندان خوبی به سر نمی‌برد، با این وجود با کشیدن فنس در اطرافش در معرض دید عموم مردم قرار گرفته و مردم از دور می‌توانند این بنای تاریخی را ببینند.

این بنا که در گذشته‌های دور به عنوان کنسولگری انگلیس در خرمشهر مورد استفاده بوده است، امروز در محدوده پل جدید، خیابان فردوسی و پشت فرمانداری خرمشهر قرار دارد.

مسجد ولی عصر (عج)؛ باقی مانده از دوره‌ی پهلوی اول هر چند در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، اما به دلیل دوری مسافت با شهر توجه چندانی نسبت به حضور گردشگران برای بازدید از این بنای تاریخی انجام نشده است.

این مسجد تاریخی در جاده شلمچه  و در محدوده «یادمان شهدای نهر خین» قرار دارد. این بنای تاریخی به دلیل موقعیت قرارگیری‌اش نسبت به شهر خرمشهر، متاسفانه در حوزه گردشگری چندان شناخته شده نیست.

جزیره‌ها و روستاهای تاریخی و هدف گردشگری در خرمشهر

«مینوشهر» یا «جزیره مینو» در حوزه استحفاظی خرمشهر و شهرستان آبادان، نیز به نوبه‌ی خود مناطق ارزشمندِ طبیعی و گردشگری زیادی را در خود دارد، مانند سه رودخانه «کارون»، «اروند»، «بهمنشیر» که مهمترین جاذبه‌ی گردشگری آبی منطقه است.

کانال عضدی؛ کارون به وسیله کانال «عضدی» به اروند متصل است، کانالی که به دستور «عضدالدوله دیلمی» از 324 هجری تا 372 هجری حفر شد و به عنوان یک نقطه تاریخی برای مردم خرمشهر به حساب می‌آید و از نظر مسائل استراتژیک در حوزه کشتیرانی حائز اهمیت است.

از  سوی دیگر با توجه به موقعیت بکر این منطقه در جنوب کشور؛ روستاهای هدف گردشگری خرمشهر از سمت شرق در حاشیه کارون دارای فضاها، نخلستان‌های قابل دسترسی و آب شیرین هستند، اما روستاهای سمت غرب به شلمچه منتهی می‌شوند که بیشترین خدمات رسانی‌ها به زائران راهیان نور در این مسیر انجام می‌شود.

روستای «مقامیسه»، «بدریه»، «رمسان یا معاف»، «حفار شرقی» در حاشیه کارون قرار دارند و روستاهای «منیخ»، «شنه»، «محرزی»،  در حاشیه رود «بهمنشیر» قرار گرفته‌اند.

تاریخ و هویتِ خرمشهر فقط به همین مناطق ختم نمی‌شوند، جاذبه‌های دفاع مقدس و مذهبی این شهر نیز خود پتانسیلی برای حضور گردشگران در این منطقه هستند. «یادمان شهدای شلمچه» و «یادمان شهدای علقمه» که در گذشته به آن «آلبونائی» – یکی از مناطق اعیان نشین گذشته در خرمشهر یا کوی مهر – نامیده می‌شده که عملیات کربلای چهار و زنده به گور کردن غواصان در این منطقه رخ می‌دهد، «کلیسا» و «خانقاه» نیز به عنوان بناهای تاریخی مرزی در خرمشهر هستند که در گذشته در اختیار کنسول‌گری‌های خارجی بوده‌اند نیز از دیگر بناهای تاریخی این شهرند ، که هر کدام می‌توانند به تنهایی گردشگران را به سوی خود بخوانند.

«مضیف»ها، با قهوه عربی از گردشگران پذیرایی می‌کنند

مجموعه‌های گردشگری خرمشهر امروز یکی از آئین‌های پذیرایی مردم قدیم این شهر را هنوز زنده نگه‌داشته‌اند، «آئین پذیرایی با قهوه عربی» که در ظرف‌های مخصوصی سرو می‌شود.

جزیره‌ی مینو یکی از مکان‌های اصلی برگزاری این آئین است، به خصوص پذیرایی با این روش در  «مضیف» _ سازه‌ای از یک نوع مواد که با نی ساخته می‌شود. ستون‌های مضیف نیز باید از نی باشد، این مکان اقامت بیشتر در شهرهای جنوبی کشور مورد استفاده است - طرفداران بیشتری دارد.

از اروند صغیر تا کشتی که می‌تواند جای کشتی یونانی را بگیرد...

رودی که از مینوشهر عبور می‌کند را «اروندصغیر» نیز می‌نامند، اروند صغیر این‌روزها و برای نوروز 96 ساماندهی شده و اماده‌ی پذیرایی از گردشگران است. حتی بخش‌هایی از این رود به صورت پیش‌ساخته با ایجاد برخی تسهیلات، به گردشگران خدمات می‌دهد.

کشتی باقی مانده از زمان جنگ در اروند صغیر نیز یکی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه‌ی تاریخی در جنوب ایران است.

«خرمشهر» «ونیزِ» ایران است اگر توجه کنند...

به گزارش ایسنا، همه‌ی تاریخ خرمشهر در همین چهار بنای تاریخی شناسایی و ثبت شده در فهرست آثار ملی خلاصه نمی‌شود، بلکه بیش از یک سال پیش براساس تصویب هیات دولت، «مصوبه‌ی منطقه‌ی آزاد اروند» به طور رسمی اغاز شد، مصوبهای که خرمشهر را نیز در برمی‌گیرد و می‌تواند دست‌کم بخشی از این شهر تاریخی را به گذشته‌ی خود و در دوران اقتصاد و اوج درامدزایی خود برگرداند، شهری که امروز به واسطه‌ی داشتن طبیعت بکر و عالی ظرفیت تبدیل شدن به منطقه‌ی نمونه‌ی گردشگری را دارد.

از سوی دیگر هر چند در جنگ ایران و عراق، بناهای تاریخی و ارزشمند زیادی تخریب شدند، اما آنچه که امروز به عنوان سند این جنگ در خرمشهر باقی مانده، شهر خرمشهر و نشانه‌های جنگ روی بناها و ساختمان‌های این بنای تاریخی است که در نوع خود می‌تواند کل خرمشهر را به عنوان سندی زنده در تاریخ ثبت کند.

اما توجه به نقشه‌ی «ونیز» ایتالیا توجه‌ کنید و پس از آن «خرمشهر» را از بالا ببینید به واسطه‌ی داشتن نهرها و رودخانه‌های پر آب و جاذبه‌های طبیعی و زیبا در این شهر، می‌توان به این شهر نام «ونیز» ایران را نیز لقب داد.
 

تالاب خرمشهر یا «ناصری» نمونه‌ای از این زیبایی‌هاست.

خرمشهر از گذشته تا امروز...

برخی تاریخ «خرمشهر» را مربوط به دوران پیش از اسکندر می‌دانند و معتقدند؛ «خاراکس» پایتخت پادشاهی «میسان» بوده که در قرن‌دوم پیش از میلاد مسیح در جنوب عراق و جنوب غربی ایران تشکیل شده است.

مملکت میسان را «اسبار سیز» در سال 127 قبل ازمیلاد در جلگه‌ای وسیعی که از شمال به جنوب پادشاهی بابل و از جنوب به پادشاهی عیلام متصل بود، تاسیس کرد.  این شهر پس از اسکندر مقدونی ویران شد و به طور کلی از بین رفت چندی بعد در همان محل، شهری به نام «بیان» بنا شد. «بیان» در محل همین روستای بیان فعلی شکل گرفته باشند. گویا در دوره‌های پیش از اسلام به منظوراتصال کارون به اروند رود نهری حفر شده و در شمال این نهر، آبادی به وجود آمد. از همان دوره نام این نهر یا کانال را «بیان»نامیدند و آبادی را نیز به همین نام، نام‌گذاری کردند. در قرن‌های اخیر نیز ذکری از «بیان» نیست.

بلکه آن چه در منابع و کتب تاریخی آمده نام «کوت المُحَمَّره» و پس از آن «المحمره» بوده‌است. نخستین باری که نام «المُحَمَّره» در کتب و منابع ذکر شده سال 1810 میلادی، 1251 قمری است. این امر بیانگر این است که بنای مُحَمَّره به سال‌های پیش از آن باز می‌گردد. بعدها در داستان نبرد شیخ غیث و هم پیمان او شیخ حمود با والی بغداد 1826 میلادی 1241 قمریف نام «کوت المُحَمَّره» برای دومین بار ذکر شده‌است.  در آن دوره مُحَمَّره محل استقرار تیره‌ای از بنی کعب به نام آلبوکاسب به زعامت شیخ مرداو بن علی کاسب بود. پس از وفات شیخ مرداو پسر او حاج یوسف جانشین وی شد. در آن دوره این شهر جزء قلمرو شیخ المشایخ فلاحیه یعنی شیخ ثامر بنی کعب بود و شیوخ آلبوکاسب فرمانبردار او بودند. در همان سال‌ها به دستور شیخ ثامر کعبی، حاج یوسف متصدی احداث بندر در آن شهر شد.

جنگ عراق با ایران که در ایران با نام جنگ تحمیلی یا دفاع مقدس و در زمان صدام در عراق با نام قادسیه صدام شناخته می‌شود، طولانی‌ترین جنگ متعارف در قرن بیستم میلادی و دومین جنگ طولانی این قرن پس از جنگ ویتنام بود که نزدیک به هشت سال به طول انجامید. جنگ به صورت رسمی در 31 شهریور 1359 برابر 22 سپتامبر 1980 آغاز شد.

در این روز درگیری‌های پراکنده مرزی دو کشور با یورش همزمان نیروی هوایی عراق به ده فرودگاه نظامی و غیرنظامی ایران و تهاجم نیروی زمینی این کشور در تمام مرزها به یک جنگ تمام عیار  تبدیل شد هرچند مقامات عراقی معتقد بودند که جنگ از چهار سپتامبر با حملات توپخانه‌ای ایران به شهرهای مرزی عراق آغاز شده‌است.

عکس از: نجلا درخشانی

گزارش از: سمیه ایمانیان - ایسنا