ایران می تواند با مهره گاز خود برنده بازی شود

به گزارش ایسنا، در ذخایر گازی ایران 34 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی نهفته است و طبق تکلیف سند چشم‌انداز 20 ساله باید در افق 1404 سهمی معادل هشت تا 10 درصد تجارت جهانی گاز را به خود اختصاص دهد. این در حالی است که سهم فعلی ایران فقط دو درصد است. حمیدرضا عراقی - مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران - بر اهمیت حضور ایران در بازارهای جهانی گاز تاکید کرده و گفته است هرچقدر که بتوانیم بیشتر خودمان را در تجارت جهانی گاز درگیر کنیم از نظر توان سیاسی و اقتصادی به نفع کشور است.

حال در روزهایی که آمریکا باز هم با تحریم نفت ایران را اشاره گرفته است و پیش بینی می شود صادرات نفت ایران تا 800 هزار بشکه هم کاهش یابد ایران می تواند با توسعه صادرات گاز جایگاه خود را در بازارهای جهانی حفظ کند؛ زیرا به گفته غلامرضا منوچهری - معاون مدیرعامل شرکت ملی نفت در امور مهندسی و توسعه - صادرات گاز شامل تحریم‌های نفتی نمی‌شود زیرا زیرا صادرات به صورت خط لوله است و ال ان جی نیست و فرآیند آن به روابط دو کشور بستگی دارد.

البته ایران قدم هایی را در این زمینه برداشته است و میزان صادرات گاز ایران در سال 1396 نسبت به مدت مشابه سال 1395 حدود 60 درصد رشد داشته و آنطور که مسئولان گفته اند خبرهای خوبی در بخش صادرات گاز ایران در سال جاری در راه بوده و قرار است صادرات روزانه گاز ایران به 60 میلیون مترمکعب در روز برسد.

مشتریان ثابت گاز ایران

در این میان ترکیه مشتری پر و پا قرص ایران بوده است و از سال 1381 صادرات گاز از ایران به ترکیه  گاهی به 32 میلیون متر مکعب در روز، گاهی به روزانه 25 میلیون مترمکعب و حتی در زمان تعمیرات به 15 میلیون مترمکعب نیز رسیده است، اما به طور میانگین روزانه 26 میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر می‌شود. این قرارداد تا هشت سال آینده ادامه دارد.

عراق مشتری دیگر گاز ایران است که قرارداد آن به دو بخش بغداد و بصره تقسیم می شود. از آغاز قرارداد بغداد دقیقا یک سال گذشته است و میانگین صادرات گاز به بغداد روزانه 8,5 تا 9 میلیون مترمکعب گاز بوده و حتی تا 18 میلیون متر مکعب در روز نیز رسیده است، بر اساس این قرارداد مقدار صادرات روزانه گاز به بغداد به 14 میلیون مترمکعب خواهد رسید.صادرات گاز به بصره هم به زودی آغاز خواهد شد.

در این میان ارمنستان آمادگی خود را برای صادرات گاز ایران از خاک این کشور به سمت گرجستان اعلام کرده، اما با اتفاقات سیاسی اخیر ارمنستان این موضوع به تاخیر افتاده است.اکنون روزانه یک میلیون مترمکعب گاز به ارمنستان صادر می‌شود و بر اساس مذاکرات انجام شده امکان افزایش این مقدار صادرات وجود دارد. در ازای گازی که به ارمنستان صادر می‌شود دریافت‌کننده برق هستیم که می‌توانیم بخشی از این برق را به گرجستان بفروشیم و بخش دیگر را وارد کشور کنیم.

پرونده های گازی خاک خورده

با این حال صادرات گاز ایران چندین پرونده ناتمام و حتی خاک خورده دارد. در این راستا یکی از قدیمی‌ترین مذاکرات ایران برای صادرات گاز مذاکره با امارات متحده عربی بود که از سال 1376 آغاز و در نهایت این مذاکرات به امضای قرارداد کرسنت در سال 1381 منجر شد. طبق این قرارداد با ساخت خط لوله‌ای از میدان سلمان به امارات مقرر شد گازهای همراه میدان نفتی سلمان از مخزن مشترک با ابوظبی به میزان 500 میلیون فوت مکعب در روز صادر شود که این قرارداد اجرایی نشد.

البته ایران اخیرا بعد از گذشت حدود 15 سال آمادگی خود را برای احیای این قرارداد اعلام کرده است و بیژن زنگنه - وزیر نفت کشورمان - در یکی از اظهارنظرهای خود در تابستان سال گذشته از اعلام رسمی ایران به شرکت کرسنت پترولیوم برای از سرگیری مجدد صادرات خبر داده است.

پرونده دیگر، مذاکره با کشور کویت بوده که از سال 1381 آغاز شد. در این راستا دو تفاهم نامه تا 9 آذرماه سال 1382 امضاء شد که طبق آن باید از سال 2005 سالانه حداقل سه میلیارد مترمکعب گاز به کویت صادر می‌شد. این تفاهم‌نامه تاکنون اجرایی نشده است و  عراقی در اواسط زمستان سال 1396 در در آخرین نشست خبری خود دلیل تعویق صادرات گاز به کویت را مسائل سیاسی دانست و توضیح داد:  ایران و کویت برای صادرات گاز از ایران به کویت در چند سال گذشته مذاکرات خوبی داشته‌اند. کویت به گاز ایران نیاز دارد اما زمانی که مذاکرات به خوبی پیش می‌رفت یک نفر از دیوار سفارت عربستان سعودی بالا رفت و پل ارتباطی قطع شد. هر وقت مسائل سیاسی رفع شد می‌توانیم گاز صادر کنیم.

دو سال بعد از آغاز مذاکرات با کویت برای صادرات گاز توافق‌نامه صادرات گاز از ایران به عمان در 25 اسفندماه سال 1383 امضاء شد. طبق این قرارداد 25 ساله صادرات گاز به عمان باید تا سال 2008 با 30 میلیون مترمکعب آغاز و در سال 2012 به 70 میلیون مترمکعب می‌رسید، اما این قرارداد نیز تاکنون اجرا نشده است.

این در حالی است که طبق گفته مسئولان قرار بود صادرات گاز به عمان از سال 1397 و با 10 میلیون مترمکعب در روز آغاز شود ادعایی که اخیرا علی کاردر - مدیرعامل ملی نفت ایران - آن را تقریبا غیرممکن دانست.

یکی دیگر از مذاکرات گازی ایران با کشور بحرین بود که از سال 1386 آغاز شد. بحرین خواستار خرید روزانه یک میلیارد مترمکعب گاز از ایران بود، اما این مذاکرات تاکنون به نتیجه نرسیده است.

صادرات گاز به پاکستان و پس از آن به هند نیز تحت عنوان خط لوله صلح سال‌هاست که میان دو کشور ایران و پاکستان مطرح شده است. ایران با این هدف خط هفتم سراسری را با قطر 56 اینچ از عسلویه به سوی سیستان و بلوچستان کشید. گرچه گازرسانی به مناطق جنوب و جنوب شرق کشور از این خط انجام می‌شود، اما هدف اصلی صادرات گاز به پاکستان بود. با این وجود هنوز این موضوع به مرحله اجرا در نیامده است. البته ایران برای این پروژه بارها اعلام آمادگی کرده  است و طرف پاکستانی پای تعهدات خود نایستاده است.

بازار پرمناقشه اروپا

بازار اروپا شاید پرمناقشه ترین حوزه های صادرات گاز ایران است. بازار سبزی که هر روز میزان نیازی که به گاز دارد از روز قبل بیشتر می شود اما باید گفت جای ایران به عنوان بزرگ ترین دارنده گاز جهان در لیست تامین کنندگان گاز اروپا بسیار خالی است.

گفته می شود صادرات گاز به اروپا قدمتی نزدیک به 40 سال دارد و خط سراسری انتقال گاز دوم در سال 1976 با هدف صادرات به اروپا کشیده شد. در دوران اصلاحات نیز مذاکراتی با انگلستان، فرانسه و آلمان صورت گرفت و مقدمات این صادرات فراهم شد اما هیچ گاه در عمل اقدامی که منجر به صادرات گاز به اروپا شود صورت نگرفت.

از سوی دیگر اروپایی ها همواره به واردات گاز از ایران تمایل داشته اند. به طوریکه محمد پارسا - نایب رییس سابق کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران - در سال 94 بر تمایل اروپایی بر واردات گاز از ایران تاکید کرده و گفته بود کشورهای اروپایی به دلیل اینکه نمی خواهند فقط به گاز روسیه وابسته شوند تمایل به واردات گاز از ایران دارند. به طور کلی روسیه نمی خواهد رقیبی مثل ایران برای صادرات گاز به اروپا داشته باشد و اگر قصد داریم به اروپا گاز صادر کنیم، راحت ترین راه برای این کار مسیر ترکیه است.

البته بیژن زنگنه - وزیر نفت - در اردیبهشت ماه سال 1394 که برای شرکت در کنفرانس انرژی برلین راهی آلمان شده بود، درباره صادرات گاز ایران به اروپا از طریق ترکیه و همچنین آذربایجان اعلام کرده بود که اروپا همیشه جزو بازارهای صادراتی گاز ایران بوده اما بحث جدی در این زمینه صورت نگرفته است و اکنون نیز کسانی که این موضوع را مطرح می کنند به دنبال "مرده خری" هستند، به عبارت دیگر باید بعد از تحریم‌ها درباره صادرات گاز به اروپا تصمیم بگیریم و اکنون اولویت ما صادرات گاز به کشورهای همسایه است.

با این حال عزیزالله رمضانی - مدیر امور بین‌الملل وقت شرکت گاز - با تاکید بر اینکه ایران باید به هر نحو سهمی در بازار گاز اروپا داشته باشد، گفت: اگرچه گفته می‌شود که صادرات گاز به اروپا با خط لوله مقرون به صرفه نیست اما با توجه به رقابتی بودن بازار باید در هر حال سهمی از بازار را در اروپا داشته باشیم.

همچنین امیرحسین زمانی نیا - معاون امور بین الملل و بازرگانی وزیر نفت - در همان سال 1394، از علاقمندی اسلواکی به خرید گاز از ایران خبر داد و گفت: صادرات گاز به اروپا به عنوان یک استراتژی، هم مدنظر ایران است و هم اروپا.

اظهار نظر مسئولان مختلف و تاکید آن ها برای صادرات گاز به اروپا همچنان به قوت خود باقی بود تا اینکه حمیدرضا عراقی - مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران - اوایل سال جاری گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه امکان تحقق صادرات گاز به اروپا وجود دارد، اظهار کرد: صادرات گاز از ایران به اروپا هم از طریق LNG و هم از طریق خط امکان‌پذیر است.

وی درمورد آخرین اخبار و اقدامات درمورد صادرات گاز به اروپا توضیح داد: برای این منظور شرکت‌های مختلف اروپایی به ایران آمده و مذاکراتی صورت گرفته است، اما قراردادهای گازی معمولا 5 سال طول می کشد تا به نتیجه برسد.

همچنین زنگنه، با حضور در در برنامه تلویزیونی نگاه یک در مورد صادرات گاز به اروپا اظهار کرد: صادرات گاز به اروپا با خط لوله دشوار است اما صدور گاز طبیعی مایع شده عملی‌تر است. اروپایی‌ها خواهان خرید گاز از ما هستند اما قیمت‌های بازار اروپا به دلیل گاز روسیه و ال‌ان‌جی آمریکا مطلوب نیست.

در نهایت عراقی در آخرین نشست خبری خود در مورد صادرات گاز به اروپا اظهار کرد: بازار اروپا سخت‌تر از بازار همسایه‌ها است اما برای ما ارزشمندتر است. صادرات گاز به اروپا دو مشکل دارد؛ مشکل اول این است که ترکیه ترجیح می‌دهد گاز را از ایران و روسیه بخرد و خودش به اروپا صادر کند.از طرف دیگر ممکن است هزینه گازرسانی به اروپا برای ما مقرون به صرفه نباشد اما ما علاقه داریم گاز را به اروپا صادر کنیم. البته گفته میشود تکمیل خط نهم سراسری تا قبل از فصل سرما زیرساخت های لازم برای صادرات گاز به اروپا را فراهم کرده است.

نفت زیر مجموعه گاز شود

برخی کارشناسان بر این باورند که برای اینکه جایگاه ایران در بازارهای جهانی گاز شایسته شود به جای اینکه گاز زیرمجموعه نفت قرار گیرد، نفت باید زیرمجموعه گاز شود. حتی برخی بر این تاکید دارند که باید وزارت گاز در ایران تاسیس شود زیرا تا زمانی که در کشور گاز زیرمجموعه نفت باشد، جایگاه واقعی خود را پیدا نخواهد کرد.