گیاهان دارویی
کارشناس برنامه : دکتر مصطفی برهانی
سوال : آیا گیاهان دارویی مانند داروهای شیمیایی اثر بخشی دارند یا خیر ؟
جواب : اثر بخشی گیاهان دارویی بر هیچ کسی پوشیده نیست . استفاده از داروهای گیاهی و طبیعی دیدگاهی است که امروزه در درمان و حفظ سلامتی تاکید بسیاری بر آن است . استفاده از داروهای گیاهی به لحاظ ارزانی و در دسترس بودن و آسانی مصرف در جهان و خصوصا کشورهای در حال توسعه رو به گسترش و زیاد شدن است . از طرفی نیز عوارض جانبی بسیار زیاد داروهای شیمیایی و گرانی آن ها موجب گرایش مجدد مردم به طب گیاهی شده است .
سوال : آیا با توجه به خواص فراوانی که برای گیاهان دارویی ذکر می کنند ، داروهای گیاهی چون طبیعی هستند اصلا عوارض جانبی ندارند ؟
جواب : خیر – اصلاً چنین چیزی صحت ندارد – یکی از دلایل زیاد شدن مصرف گیاهان دارویی همین باور غلط است . مواد گیاهی چون طبیعی هستند بی ضررند در حالی که شکی نیست که بعضی از مواد گیاهی که به طور سنتی مصرف می شوند می توانند بسیار خطرناک و کشنده باشند . بسیاری از مردم به تصور اینکه گیاهان دارویی اگر منفعتی نداشته باشند حداقل ضرری ندارد، با خیال راحت این گیاهان را مورد استفاده قرار می دهند . بنابراین این باور و نگرش که داروهای گیاهی کاملا بی خطر و بی عارضه هستند و بدون نظر پزشک در هر شرایطی قابل استفاده می باشند اصلا درست نمی باشد . یک داروی گیاهی مانند یک داروی شیمیایی می تواند عوارض و تداخلات بسیار خطرناکی داشته باشد .
سوال : عوارضی که به آن اشاره کردید از چه چیزی سرچشمه می گیرد ؟
جواب : اول اینکه یک داروی گیاهی نباید بطور خودسرانه و سرخود مصرف شود . حتما بیمار باید اول توسط پزشک معاینه شود و مریضی او تشخیص داده شود سپس داروهای گیاهی مخصوص آن بیماری به مقدار و دز مشخص و مدت زمان معین مصرف شود در غیر اینصورت و با مصرف خودسرانه داروی گیاهی ممکن است اولا داروی انتخاب شده برای آن مرض مناسب نباشد و یا مریض مشکلات دیگری از قبیل مشکلات کبدی ، قلبی ، کلیوی ، پوستی ، تنفسی ممکن است داشته باشد که آن گیاه برای آن به شدت مضر باشد .
نکته دوم اینکه یک گیاه دارویی باید توسط یک گیاه شناس متخصص شناسایی و در زمان مناسب جمع آوری شود و حمل و نقل و انبار آن هم به درستی صورت بگیرد در غیر اینصورت ممکن است گیاه اشتباه شود و یک گیاه مشابه جمع آوری شود و زمان برداشت گیاه هم مهم است . چون ترکیبات شیمیایی گیاه در ماههای مختلف و حتی در روزهای مختلف از نظر کیفیت و مقدار فرق می کند و دیگر اینکه آن گیاه ناخالصی نداشته باشد و در شرایط کاملا استثنایی و عاری از میکروب به دارو تبدیل شود . متاسفانه در شرایط فعلی در کشورهای در حال توسعه نظارت دقیقی بر این روند وجود ندارد و داروهای گیاهی که ما مصرف می کنیم ممکن است ناخالصی و آلودگی میکروبی داشته باشد که خود باعث یک بیماری می شود .
نکته سوم هم مقدار مصرف داروی گیاهی است – یک داروی گیاهی باید به مقدار صحیح و معین مصرف شود نه زیادتر و نه کمتر، اگر بیشتر از اندازه مصرف بشود ممکن است باعث بروز عوارض جانبی بسیار جدی بشود و اگر هم کمتر از اندازه مصرف بشود ممکن است اصلا اثر نداشته باشد .
سوال : عوامل مهم در اطمینان از کیفیت یک گیاه دارویی چیست ؟
جواب : ضروری ترین عامل در اطمینان از کیفیت دارویی یک گیاه انتخاب صحیح گیاه مورد استفاده است . بی دقتی در جمع آوری ، انبارداری می تواند منجر به جایگزینی غیر عمدی یا آلودگی یک گیاه با گیاه دیگر بشود . به علت در دسترس نبودن یک گونه خاص از گیاه که به طور معمول استفاده می شود این گیاه با گونه ای از آن گیاه جایگزین شود .
دلیل دیگر اینکه گیاه دارویی عملا با گونه ای پست تر یا ارزانتر جایگزین شود و تقلب در محصولات گیاهی موجود در تجارت به عمد صورت بگیرد . جمع آوری گیاهان دارویی بوسیله افراد نا آگاه و غیر متخصص. عدم تشخیص یا بی توجهی فروشندگان تازه کار. آلودگی های میکروبی در داروهای گیاهی ممکن است منجر به عفونت در بیماران بشود . داروهای گیاهی خام ممکن است بوسیله باقی مانده آفت کش ها آلوده باشد ، داروهای گیاهی ممکن است به علت ماندن طولانی مدت در عطاری ها خواص خود را از دست د اده باشند .
سوال : آیا مسمومیت از گیاهان دارویی وجود دارد و اگر این مسمومیت وجود دارد در چه افرادی دیده می شود ؟
جواب : مسمومیت ناشی از گیاهان بیشتر در کودکان زیر 5 سال شیوع دارد ، چون کودکان زیر 5 سال بر اساس کنجکاوی ذاتی که در بچه ها دیده می شود و از طرفی جذابیت خاصی که در گیاه سمی وجود دارد و کودکان هم عادت دارند هر چیز را به طرف دهان ببرند در این کودکان احتمال مسمومیت بیشتر است .
از نظر شغلی هم بروز مسمومیت های گیاهی در کشاورزان ، باغداران ، شکارچیان و کارگران مزارع و گلخانه ها به علت تماس بیشتر با انواع گیاهان سمی شیوع بیشتر داشته .بسیاری از گیاهان دارویی در صورتی که بصورت خودسرانه و به مقدار بیش از حد مصرف شود می تواند سبب بروز مسمویت در انسان بشود .
گیاهان سمی مثل اقاقیا ، پیاز گل نرگس ، گل شیپوری ، آلاله ، شادانه ، کرچک ، قارچ های سمی ، عشقه ، شوکران ، گل انگشت دانه و …. منجر به مسمویت های شدید و کشنده در انسان می شود . شدت مسمومیت های گیاهی بستگی به خصوصیات گیاه و بیمار دارد .
سوال : برای پیشگیری از مسمومیت با گیاهان دارویی چه پیشنهادی دارید ؟
جواب : در سفرها از خوردن قارچ ها باید خودداری شود . زیرا تشخیص قارچ های سمی نیاز به تجربه بالا دارد . مصرف هر نوع گیاهی توسط حیوانات اهلی و وحشی نشانگر غیر سمی بودن آن گیاه نیست . ممکن است یک گیاهی برای یک حیوان اصلا اثر سمی نداشته باشد ولی برای انسان بسیار سمی و کشنده باشد . از خوردن قسمت های مختلف هر نوع گیاهی که برای ما ناشناخته است باید خودداری کنیم و همچنین نگهداری بچه ها در همه حال و هر محلی که در معرض دید باشد. هنگامی که در پارک و جنگل هستیم باید حتما مواظب بچه ها باشیم و از دست زدن و خوردن گیاهان توسط بچه ها ممانعت به عمل بیاوریم .
