قلب جزو اندامهایی از بدن می‌باشد که علیرغم تپش و فعالیت مداوم و بی‌وقفه‌اش ، وجودش در بدن احساس نمی‌شود. به عبارت دیگر انسانها در 99% مواقع اصلاً متوجه وجود این عضو در بدن خود نمی‌باشند. هرگاه فرد احساس بکند که قلبش درون قفسه سینه در حال تپش می‌باشد، دچار تپش قلب شده است. پس تپش قلب به معنی آگاهی از ضربان قلب خود است.
مقدمه
همانگونه که می‌دانید قلب نوعی تلمبه است. خون بوسیله آن در بدن جریان می‌یابد، اما چه تلمبه حیرت‌زایی! قلب در هر تپش تقریبا صد سانتیمتر مکعب خون را در بدن پخش می‌کند. روزانه حدود 10 هزار لیتر خون بوسیله این تلمبه در درون رگهای هدایت می‌شود. در مدت عمر متوسط یک انسان شاید 250 میلیون لیتر خون بوسیله قلب، تلمبه زده شود. طول مدت هر تپش قلب انسان، کمی بیش از هشت‌دهم ثانیه است. بنابراین، قلب روزی صدهزار بار میتپد و در فاصله هر یک تپش به مدتی برابر زمان یک تپش، به استراحت می‌پردازد. پس قلب روزانه حدود 6 ساعت آرامش دارد.
این که می‌گوییم «تپش» قلب، مقصودمان بسته و باز شدن آن است؛ یعنی انقباض و انبساط آن. تلمبه قلب در حالت انقباض (بسته شدن) خون را بیرون می‌راند؛ اما در حالت انبساط (باز شدن) خون را به درون قلب می‌کشد. البته گمان نکنید که این کار به سادگی مثلا باز و بسته شدن مچ دست صورت می‌گیرد. خیر؛ بلکه انقباض قلب به صورت نوعی موج از پایین قلب شروع شده، تا به بالای آن حرکت می‌کند.
احساس تپش قلب
تپش قلب به صورتهای گوناگون نظیر کوبیدن لرزیدن ، تپیدن و … احساس می‌شود. برخی ذکر می‌کنند که قلبشان هری می‌ریزد یا بعضی می‌گویند که قلبشان چند دقیقه تاپ‌تاپ می‌زند و دوباره به حالت عادی بر می‌گردد. در برخی نیز ضربان قلب همیشه تند است و تپش قلب به صورت دائم احساس می‌شود.
چه چیز سبب ادامه تپیدن قلب است؟
آیا انقباض و انبساط آن یک عامل خارجی دارد، یا از درون خود قلب برمی‌آید؟ این مساله یکی از جالب‌ترین پرسش‌ها در زیست شناسی است که در پاسخ آن هنوز بسی ابهام وجود دارد. با این وصف ، اکنون برایتان آزمایشی را تعریف می‌کنم که از صدها سال پیش ، دانشمندان با آن آشنا بوده‌اند. فرض کنید تخم مرغی را حدود 24 ساعت در ماشین جوجه‌کشی حرارت دهیم، حال اگر آن را بشکنیم و با ذره بین به درون آن بنگریم، خواهیم دید که سلولهایی که قرار است بعدا قلب جوجه را تشکیل دهند، از هم‌اکنون می‌تپند. آری ، این یاخته‌ها از هم‌اکنون که هنوز قلبی درست نشده است، تپش را آغاز کرده‌اند! باز فرض کنید این سلولها را برداریم و در یک مدیوم ، یعنی «ماده کشت مخصوص» ، پرورش دهیم. خواهیم دید که قلب رشد می‌کند. پس قلب دارای این ویژگی است که بطور خودکار می‌تواند عمل باز و بسته شدن را انجام دهد. نتیجه آنکه تپیدن دایمی قلب هنوز از معماهای زندگی است!
علل تپش قلب
تپش قلب در اکثر موارد نشانه بیماری خاصی نمی‌باشد و جای نگرانی چندانی ندارد. ولی برای بیمار ممکن است این نشانه خیلی خطرناک به نظر برسد. زیرا تصور می‌کند که به دنبال تپش قلب ممکن است توقف قلبی اتفاق بیفتد و قلب از کار بیفتد. همین نگرانی و استرس باعث تحریک قلب شده و تپش قلب فرد تشدید پیدا می‌کند.
علل روحی و روانی
تپش قلب به تنهایی نشاندهنده هیچ گروه خاصی از اختلالات نیست و اغلب در واقع اختلال فیزیکی اولیه نبوده، بلکه مشکلی روانی است. گاهی بویژه در بیماران مبتلا به اضطراب ، بیماران از احساس تپش قلب شکایت دارند ولی در بررسیها اختلال ریتمی مشخص نمی‌شود.
علل فیزیولوژیک یا طبیعی
حالتهایی هستند که به طور طبیعی باعث تپش قلب می‌شوند. ورزش و فعالیت بدنی شدید می‌تواند باعث ایجاد تپش قلب برای مدت چند دقیقه شود. فردی که بیماری قلبی ندارد ممکن است با ورزش ضربان قلب را به 160 بار دقیقه یا بیشتر برساند که البته این طبیعی است و مشکلی محسوب نمی‌شود. استرس ، هیجان و اضطراب نیز از عوامل شناخته شده تپش قلب به شمار می‌روند. از سوی دیگر مصرف چای غلیظ ، قهوه تلخ و برخی سیگارها ممکن است در فرد تپش قلب ایجاد نمایند.
علل آریتمی قلبی
توجه به الگوی تپش قلب و همچنین نبض همزمان ، تشخیص را آسان می‌کند.در تمام حالتهای دیگر تپش قلب بیشتر به صورت تند زدن و شدید زدن قلب خود را نشان می‌داد و ضربان قلب منظم بود. نبض نامنظم در حین حمله تپش قلب تقریبا همیشه دال بر آریتمی است. آریتمی‌های شایعی که منجر به تپش قلب می‌شوند، فیبریلاسیون دهلیزی ، انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی تاکیکاردی یا تند ضربانی فوق بطنی و بطنی و تند ضربانی سینوسی می‌باشند. ضربانها در تاکیکاردی یا تند ضربانی فوق بطنی و بطنی و تند ضربانی سینوسی ، سریع و منظم ، در فیبریلاسیون دهلیزی سریع و نامنظم و در انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی بصورت “یک در میان” مشاهده می‌شوند.
در بعضی مواقع تپش قلب به صورت نابجا و نابهنگام بروز پیدا می‌کند که فرد احساس می‌کند قلبش می‌ریزد یا یک ضربه محکم به دیواره قفسه سینه اصابت می‌کند. اگر فرد در این حالت نبض خود را گرفته باشد متوجه می‌شود که یک نبض خالی زده است. این نوع تپش قلب در اکثر موارد نشانه یکی از شایعترین آریتمی‌های قلبی به نام “انقباض پیش‌رس یا زودهنگام بطنی” یا (PVC) است که اگر تعداد آن از حدی بیشتر شود ممکن است خطرات جدی برای فرد به همراه داشته باشد.
بیماریهای دیگر و داروها
افراد کم خون و پرکاری‌غده تیرویید نیز قلبشان با سرعت و شدت بیشتری میتپد. در پرولاپس دریچه میترال نیز که یکی از بیماریهای خوشخیم دریچه میترال قلب می‌باشد، تپش قلب به نسبت شایع می‌باشد و افرادی که این مسئله را دارند، باکمی فعالیت بدنی دچار درد و تپش قلب می‌شوند.
مصرف بعضی از مواد و داروها مثل کافئین ، کوکایین ، افدرین یا سایر داروهای تقویت‌کننده دستگاه سمپاتیک ، دکونژستان‌ها ، داروهای کم‌کننده اشتها ، قهوه زیاد ، کولا و سایر محرکها با یا بدون کافئین ، آمفتامین‌ها و سیگار باعث تپش قلب می‌شوند.
علائم همراه
تشخیص بیماری زمینه‌ای عمدتا بر اساس سایر علائم و یافته‌های همراه داده می‌شود. تپش قلب همراه با علائمی مانند سرگیجه ، تنگی نفس ، سرفه ناخودآگاه ، درد قفسه سینه ، غش کردن یا احساس وقوع مرگ یا در زمینه بیماریهای قلبی نیاز به بررسی بیشتر دارد.
تشخیص علت تپش قلب
کسی که دچار تپش قلب می‌شود باید در هر حال به پزشک مراجعه نماید. پس از انجام معاینات لازم نوار قلب از بیمار گرفته می‌شود که تا حد زیادی می‌تواند علت تپش قلب را مشخص کند. گاه نیز انجام آزمایشهایی برای تشخیص برخی بیماریهای زمینه‌ای لازم است. در نهایت اگر علت تپش قلب مشخص نشود، دستگاهی به نام هولترمونیتور یا نوار قلب متحرک به فرد متصل می‌شود تا اگر در طول 24 ساعت فرد دچار تپش قلب گردد، نوار قلب در همان حالت از بیمار گرفته شود و نوع آریتمی قلب فرد مشخص شود. علاوه بر هولتر مانیتور ر، می‌توان از تست ورزش استفاده کرد تا پزشک و بیمار اطمینان حاصل کنند که فعالیت شدید ، عامل بوجود آورنده آریتمی خطرناک نیست.
درمان
اصول درمان بر درمان آریتمی خاص تشخیص داده شده ، حذف عامل بوجود آورنده (دارو ، تنباکو ، قهوه ، چای و الکل) تشخیص و درمان بیماریهای همراه (پرکاری تیروئید ، افت قند خون ، علائم یائسگی و اضطراب) استوار است. در اکثر موارد با رعایت عادات مناسب زندگی و تغذیه ، پرهیز از استرسها و هیجانات و انجام ندادن فعالیتهای ورزشی نامتناسب ، تپش قلب فرد بهبود می‌یابد.
به منظور خاتمه دادن آریتمی نابجا ، گاهی مانورهای واگی متعدد توسط پزشک یا توسط فرد آموزش دیده انجام می‌شود که با تحریک عصب واگ باعث برگشت تپش قلب در بعضی از آریتمی‌ها می‌شوند و عبارتند از:
ماساژ ناحیه کاروتید گردن (البته منوط به این که روش انجام بدون خطر این تکنیک را فرا گرفته باشید.)
نگاه داشتن نفس به‌طور کوتاه‌مدت
سرفه پی‌در‌پی
نیشگون گرفتن از پوست بازو به قدری که باعث درد شود.
زدن آب سرد به صورت ، فرو بردن سر در آب سرد به مدت کوتاه ، یا دوش سرد بطوری که آب سرد روی سر بریزد.
در بینی و دهان خود را بگیرید و سعی کنید به ملایمت هوا را از بینی خارج کنید بطوری که احساس کنید پرده‌های گوش به سمت بیرون حرکت می‌کنند.
درمان دارویی
در مواردی که حمله تند ضربانی تکرار می‌شود، امکان دارد یک یا چند دارو برای کنترل ضربان قلب تجویز شوند. در مواردی که تپش قلب در اثر آریتمهای قلبی ایجاد شده باشد، داروهایی مانند دیگوکسین ، کینیدین ، مسدودکننده‌های کانال کلسیم ، پروکاینامید ، و داروهای ضد بتا آدرنرژیک تجویز می‌شوند. در آریتمی‌ها اگر ضربان قلب به حالت طبیعی باز گردانده نشود، امکان دارد نارسایی احتقانی قلب ، حمله قلبی ، یا ایست قلبی ، که جان بیمار را به خطر می‌اندازند، رخ دهند.
گاهی نیز لازم می‌شود که برای تنظیم ضربان قلب ، دستگاهی به نام ضربانساز قلب (Pace maker) در قلب بیمار جاسازی شود تا در مواقع ضروری ضربان قلب بیمار را تنظیم نماید.
ندرتاً استفاده از شوک الکتریکی کنترل شده لازم می‌شود.
