روزنامه فرهیختگان: از ساخت فیلم و سریال در دنیای غرب، به عنوان یکی از پولسازترین تجارت نام برده میشود. در آسیا کشورهایی مثل کره جنوبی و چین و در خاورمیانه هم ترکیه در حال حاضر سردمداران ساخت سریال و فروش آن به کشورهای دیگر جهان هستند. سریالهای ترکی در حال حاضر بیشترین مخاطب خود را بین عربزبانها و پس از آن ایرانیها و کشورهای اروپای شرقی دارند. سازندگان ترک توانستهاند سریالهای خود را به کشورهای زیادی بفروشند و از این راه تجارت خود را گسترش دهند. هر چند از نظر تخصصی، فیلمنامه، داستانپردازی و... سریالهای ترک نمیتوانند حتی به پای سریالهای درجه دو هالیوودی و اروپایی برسند، ولی در سطح مخاطبان همیشگی خود، تا امروز موفق بودهاند؛ بهخصوص، چون در بیشتر این سریالها تضادهایی بین زندگی مدرن و اروپایی و تفکرات شرقی وجود دارد، برای مخاطب عام شرقی که خودش با این تضادها مواجه است، جذابیت دارد.
سازندگان سریالهای ترکی، چند سالی است برای ردیابی نظر و سلیقه مخاطبان، برای ادامه ساخت این سریالها، ریتینگ و نظرسنجی گذاشتهاند تا اگر به هر دلیلی مخاطب آن سریالها را نپسندید، بیجهت ادامهاش ندهند به خاطر همین هم، گاهی سریالهای چند ساله اخیر 70 تا 80 قسمت به بالاست و گاهی هم چهار تا 10 قسمت دارد. البته در این میان سریالهایی هم وجود دارند که، چون بیشتر برای مخاطب خارج از ترکیه ساخته میشوند از خیلی از ریتینگها که سلیقه حال مردم ترکیه را نشان میدهد، پیروی نمیکنند و سازندگان چنین سریالهایی سیاستهای ساخت خودشان را دنبال میکنند. در حال حاضر و مخصوصا با فراگیر شدن پیامرسانهایی که در چند سال اخیر بین مردم محبوب شدهاند، اخبار مربوط به سریالهای روز دنیا در تمام دنیا، بهخصوص در کشور ما دنبال میشود. سریالهای ترک هم از این قافله عقب نماندهاند و هر هفته با پخش فراگمانها و اخبار بازیگران و روند پیشبرد سریالهایشان، بعد از سریالهای هالیوودی و کرهای، مقام سوم را بین مخاطبان سریالهای خارجی در ایران دارند.
داستانهایی از عشق و خیانت
شروع دیدن سریالهای خارجی و بهخصوص سریالهای ترکی در ایران بعد از انقلاب، با ورود ماهواره به خانهها همراه بود.
حدود بازه زمانی 15 تا 20 سال گذشته دقیقا برابر با فراگیر شدن ماهوارهها و جان گرفتن استقبال مخاطب ایرانی از شبکههای خارجی بود، سازندگان سریالهای ترکی هم بیشتر موضوعاتشان را از بین مسائلی انتخاب میکردند که در مورد مساله عشق و خیانت و روابط بازتر بین خانوادهها و... باشد. زندگی تلخ، عشق ممنوع، شمیم عشق، عمر گل لاله، برگ ریزان و... تعدادی از این سریالها بودهاند که بین مخاطبان خود طرفداران زیادی پیدا کردهاند. این سریالها که با تفکر شکستن قبح روابط مردم و خانوادهها ساخته شدهاند، توانستهاند بین مردم عادی محبوبیت پیدا کنند، البته بخشی از این محبوبیت، به خاطر زندگیهای تجملاتی بوده که در بیشتر این سریالها به تصویر کشیده شده؛ خانههای ویلایی، ماشینهای آنچنانی و لباسهای پرزرق و برق و... باعث شدند بخشی از مردم که خیلی هم به روایت داستان علاقهمند نیستند به خاطر جذابیتهای ظاهری که در زندگیهای اشرافی نشان داده میشود، پای این سریالها بنشینند و آن را دنبال کنند.
در اکثر این سریالها دختران و زنانی وجود دارند که جسور و بیپروا هستند و مرزهای روابط خانوادگی را نمیشناسند و هیچ احترامی به آن نمیگذارند. این زنان، اغلب به عشق یا همسر خود خیانت میکنند و با مخفیکاری آنچه را میخواهند به دست میآورند.
نقش مردان هم در چنین سریالهایی خیلی مثبتتر از زنان نیست. اغلب مردان هم یا چشمچران و هرزهاند یا سادهلوح و بیخیال که قربانی خیانت همسران خود میشوند. وجه مشترک دیگر چنین سریالهایی در مورد مکان وقوع اتفاقات است، که بـدوناســــــتثنا همــه این داستانها در پایتخت ترکیه یعنی استانبول رخ میدهد. مخاطب سریالهای ترکی در این ســـــــریالها هیـچ اثری از شهرستانهای ترکیه نمیبیند، مگر در حد اشارهای که شخصیت یا شخصیتهای اصلی در همان قسمت اول به شهرشان میکنند و البته در همان قسمتهای اول این شخصیتها در حال نقل مکان به استانبول هستند.
در ترکیه کدام سریالها محبوبند؟
در حال حاضر حدود سه، چهار سالی میشود که برای مردمی که در خود ترکیه زندگی میکنند، سریالهایی با موضوعات قدیمی دیگر جذابیتی ندارد، به خاطر همین هم بیشتر سریالها (به غیر از آن دستهای که سیاست خاصی را برای تولید و ادامه دنبال میکند) ادامه حیاتشان، طبقنظر مردم، با رای و ریتینگ تعیین میشود. به خاطر همین هم طبق ریتینگهای چند سال اخیر، کاملا مشخص است که دیگر در بین مردم ترک، سریالهایی با سبک قدیمی که در آن ویلاهای واقع در استانبول نشان داده میشد و شخصیتهایش هرزه و گریزپا هستند و میلی به تعهد ندارند، جذابیتی ندارد؛ در عوض بین سریالهای روز، آن سریالهایی موفق و محبوب هستند که مرزهایشان به بیرون از پایتخت کشیده و از همان ابتدا هم عشق به ازدواج منجر شود. سریالهایی مثل عروس تازه، عشق و ماوی، عروس استانبولی و... از این دسته به حساب میآیند که طبق نتایج ریتینگها توانستهاند مخاطب را بعد از پخش بیشتر 50 تا 60 قسمت دو ساعته با خود همراه کنند و برای فصلهای بعدی تمدید شوند.
سریال تاریخی آمیخته به راست و دروغ
سریالهای تاریخی ترکی، با وجود تحریفهای بسیاری که در تاریخ و روایت خود دارند در یک دهه اخیر توانستهاند بین مخاطبان خود بسیار موفق ظاهر شوند. در ایران این ژانر از سریالها با سریال «حریم سلطان» یا به ترکی «دوره با شکوه» شروع شد و طبق روند اکثر سریالهای ترکی، دنیایی از لباسهای آنچنانی، جواهرات و صحنههای زیادی از کاخها به همراه زنان حرمسرا و روابطشان به تصویر کشیده شدند.
نقطه مشترک بیشتر این سریالها در نوع به تصویر کشیدن روایتشان است. در بیشتر این سریالها از دولت عثمانی و حتی قبلتر از آن، به عنوان قدرتمندترین دولت منطقه نام برده میشود و هرگز مخاطب از درگیری مستقیم و واقعی و حتی شکستهای این پادشاهان چیزی در سریال نمیبیند؛ گویی همین که مخاطب بداند ترکیه زمانی برای خودش قدرتی بوده، حالا به هر شیوهای کافی است!
حریم سلطان، قیام ارطغرل، قیام عثمانی و... از جمله سریالهایی بودهاند که توانستهاند ریتینگهای بالایی را از جانب مردم کسب کنند؛ هر چند در این بین سریالهایی هم مثل سریال پایتخت عبدالمجید، وجود دارد که در یک اتفاق بیسابقه گاهی تهجدول است و گاهی یکمرتبه بالا میآید و با وجود تحریفات شدید تاریخی طبق سیاستی خاص همچنان ادامه دارد.
در بین سریالهای ترکی تاریخی، کانال «دی» ترکیه امسال از سریالی پردهبرداری کرد که پیش از شروعش تبلیغات زیادی در موردش شد و سروصدای زیادی به پا کرد. سریال «محمد فاتح یک جهان» در مورد زندگی سلطان محمد دوم عثمانی بود که در زمان خودش توانست قسطنطنیه یا استانبول امروز را که در قلمروی مسیحیان اروپایی بود، فتح کند.
این سریال که کاملا سفارشی و با هزینه بسیار بالا و تبلیغات فراوان ساخته شد، با توجه به موضوعش در ابتدا خیلی سروصدا به پا کرد و مشخص بود که از جانب دولت حمایت میشود؛ مخصوصا که اقدامات دولت ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا با توجه به مخالفتهای پاپ و دلایل بسیار زیاد دیگر به بنبست خورد و از طرف دیگر هم اقدامات این دولت برای گرفتن بخشی از عراق با شکست مواجه شد، بنابراین وقتش بود که برای جبران و دادن پیغام مقاومت به مردم ترک، چنین پیامی در قالب یک سریال داده شود.
ساختن چنین سریالی با توجه به تفکر متوهم این روزهای اردوغان مبتنیبر زنده کردن دولتی با قدرت دولت عثمانی کاملا با انتقاد و بازخورد منفی مخاطبان ترک مواجه شد و بعد از تنها 6 قسمت چنان ریتینگ این سریال پایین آمد که از جدول خارج شد و به ناچار ادامه پیدا نکرد. شخصیت محمد دوم عثمانی (با بازی کنان ایمیرزالی) که در قسمتهای اول در مورد ورود به قلمروی اروپاییها و فتح جهان صحبت میکرد، یکمرتبه در قسمت آخر در دیالوگی به این نتیجه میرسد که: «ما به ایمان و اتحاد نیاز داریم، رها کنید فتح قسطنطنیه رو! ...، اما یه روز قدرتی رو تصاحب میکنیم که خیال دشمنانمون هم بهش نمیرسه.» با توجه به نتایج ریتینگها در حال حاضر مردم ترکیه به دنبال دیدن سریالهای تاریخی هستند که بدون ایجاد تنش در وضعیت حال، تنها به بیان بخشی از تاریخ، ترجیحا با رعایت سلیقه مخاطب، بپردازد. برای مثال سریال «قیام ارطغرل» در حال حاضر پس از پخش بیش از 120 قسمت هنوز هم در صدر ریتینگها قرار دارد. این سریال در مورد زندگی ارطغرل، پدر عثمان یکم بنیانگذار امپراتوری عثمانی است و از همان ابتدا نشان میدهد که ارطغرل مبارزی خستگیناپذیر برای کشورش و مهمتر از همه برای دینش بوده است. در همان قسمتهای اول سریال، ارطغرل به تعریف و تمجید از حضرت علی (ع) به عنوان بزرگترین مدافع اسلام میپردازد.
نوجوانان را هم پوشش دادند
در تمام دنیا، سریالهایی که مخصوص نوجوانان ساخته میشود، حال و هوای دیگری نسبت به سریالهای بزرگسالان دارد؛ فیلمنامه این سریالها که بیشتر با محوریت زندگی دو یا چند نوجوان شکل میگیرد به مسائل و دغدغههای واقعی و گاه فانتزی در این سن میپردازد و طبیعتا مخاطب سنی بزرگسال را خیلی به خود جذب نمیکند و داستانهای مخصوص به خود را دارد.
نوجوانان در تمام دنیا جزء قشری محسوب میشوند که وقت آزاد بیشتری برای دیدن و دنبال کردن سریالها دارند و مانند زمین، آماده دریافت بذر تفکراتی هستند که از طریق علایقشان به آنها تزریق میشود.
سریالهای مخصوص نوجوانان در دنیا قدمت زیادی دارد و تقریبا از دهه 80 بسیار جان گرفتهاند، ولی در ترکیه حدود هشت سالی میشود که این مخاطب سنی، جدی گرفته میشود و سریالسازان به سمت ساخت سریالهایی مخصوص برای آنها رفتهاند. سریال «اسرار کوچک»، یکی از این سریالها بود که به نوعی تقلیدی ترکی از سریال هالیوودی «دختر سخنچین» (Gossip Girl) بود و توانست بین مخاطبانش موفق عمل کند. پس از آن سریالهایی مانند در انتظار آفتاب، جذر و مد، دختران آفتاب، عشق حرف حالیش نمیشه و... توانستهاند نظر مخاطب نوجوان را به خود جلب کنند و در فضایی ما بین واقعیت و رویاهای نوجوانانه، طرفداران این نوع سریالها را با خود همراه کنند.
سربازیهای بیگناه
تقریبا از پنج سال گذشته بازار ساخت فیلمها و بعد از آن، سریالهایی با موضوع و محوریت سربازان ترک در ترکیه به شدت داغ شده است و سیاستهای قهرمانسازی از این سربازان بسیار جدی گرفته شد. در بیشتر این سریالها سربازان ترک انسانهایی بزرگوار، اهل خانواده، میهنپرست و صدالبته مظلوم هستند که سختیها را به جان میخرند تا مردم در امنیت بمانند. این دیدگاه با توجه به سیاستهای دولت ترکیه که در سالهای اخیر به سمت تجاوز به خاک عراق، قدم برداشته و هماکنون هم حاضر به خارج کردن نیروها و سربازان خود از خاک سوریه نیست، کاملا منطقی است؛ مخصوصا که ساخت چنین سریالهایی که در آنها وجه بهتری از سربازان ترک که اعتماد مردم عام ترکیه از آنها سلب شده، بسیار ضروری است.
در بیشتر این سریالها سربازان ترک مدافعان مردم در برابر تروریستها هستند و حاضرند جان خود را برای محافظت از مردم و بهخصوص مرزنشینها که غالبا به آنها اعتماد ندارند، بدهند. در این سریالها سربازان ترک اگر گاهی مجبور میشوند به ماموریتهای خارج از کشور هم بروند در راستای مبارزه با تروریستهاست و هرگز در این سریالها به قسمتی از جنگ سربازان ترکیه که در آن، این نیروها به عراق یا سوریه حمله میکنند، اشارهای نمیشود! گویی سازندگان این نوع سریالها بخش اصلی چهرهای را که دولت ترکیه از سربازانش ساخته است، به هیچوجه نباید انعکاس بدهند؛ چرا که در غیر این صورت دیگر چیزی به عنوان قهرمان باقی نمیماند.
سریالهایی مثل «وعده»، «جنگجو»، «گمنامها» و... در دو سه سال اخیر توانستهاند بخشی از نیاز ساخت چنین سریالهایی را تامین کنند و مخاطبان را با توجه به نگاهی که به بخشهای زندگی خانوادگی و شخصیتپردازی سربازان ترک دارند، راضی کنند و مدام برای فصلهای بعدی تمدید شوند.
محبوبیت ژانر جنایی به سبک ترکی
سریالهای جنایی و مافیایی جزء سریالهای پرطرفدار در دنیا هستند. چند سالی میشود که این ژانر در ترکیه هم محبوبیت پیدا کرده و نظر سریالسازان را به سمت خود جلب کرده است. در این سریالها که اغلب وام گرفته از درونمایههای کلیشهای جرم و جنایت است، معمولا دو طیف انسان وجود دارد؛ اول آن دستهای که سعی در برقراری عدالت دارند و به خاطر آن حتی جان خود را فدا میکنند. دسته دیگر هم خلافکارانی هستند که از هیچ کارشکنی و زشتی به نفع اهداف خود، رویگردان نیستند و زندگیهای متفاوتی نسبت به مردم عادی دارند.
سریالهای مثل کارادایی، نفوذی، قاتل نمیتواند بر دنیا حکومت کند، پویراز کارایل، گودال، جنایتهای پیش پا افتاده و... جزء سریالهایی هستند که در ژانر جنایی ترکی توانستهاند بین مخاطبانشان موفق عمل کنند و هر چند این سریالها از استانداردهای روز سریالهای جنایی درجه دو در دنیا هم عقبترند و نمیتوانند در ذهن مخاطب خود تعلیقهای هوشمندانه ایجاد کنند؛ ولی با توجه به چیزی که از سریالهای ترکی انتظار میرود قابل قبول عمل کرده و توانستهاند مخاطب خود را به دنیای جنایی ببرند و با استقبال روبهرو شوند.
زنان دردمند و زندگیهای سخت
یکی دیگر از ژانرهای مورد توجه در سریالهای ترک در ترکیه، ژانر اجتماعی است که حول زندگی و سختیهای روز زنان ترک ساخته میشود.
گناه فاطما گل چیست، غنچههای زخمی، مادر، زن، حکایت ما، تو بگو کارادنیز و... نمونههایی از سریالهای بسیار پرطرفدار در خود ترکیه هستند که داستانشان بیشتر حول زندگی یک یا چند زن یا دختر جوان میچرخد که مورد ظلم مردان قرار گرفتهاند. تو بگو کارادنیز به عنوان صدرنشین پنج ماه گذشته، نمونهای از این نوع سریالهاست که داستانش در یکی از شهرستانهای ترکیه اتفاق میافتد و رنجهای یک زن جوان را نشان میدهد که پدرش او را به یک مرد ثروتمند بیرحم فروخته است....
با وجود ادعایی که در بیشتر سریالهای ترکی، مبنی بر پیشرفت و مدرن بودن زندگی و تفکرات مردم میشود، جالب است سریالی که در آن زنان در سختترین موقعیتها و تحمل بیانصافیهای مردان اطرافشان زندگی میکنند، بسیار طرفدار دارد! با توجه به اینکه در بیشتر کشورها معمولا بیشترین بیننده سریالهای اینچنینی زنان و دختران هستند، این انتخابها به عنوان پرطرفدارترین سریالهای روز، جای بحث دارد؛ مخصوصا که معمولا زنان و دختران بیشتر از سریالهایی استقبال میکنند که بتوانند با شخصیتهای آن همذاتپنداری کنند، حال اینکه زنان ترکیه چرا باید با شخصیتهای زن تلویزیونی که اینطور مورد ظلم و تحقیر پدران، شوهران، نامزدان خود قرار گرفتهاند، احساس همذاتپنداری کنند، خودش جای سوال دارد.... در بیشتر این سریالها ظلم به زنان در طیفهای مختلف وجود دارد؛ از بیوفایی و بیمسئولیتی مردان گرفته تا تجاوز و تحقیر زنان توسط مردان اطرافشان.
در این سریالها معمولا زنان باید خودشان گلیمشان را از آب بیرون بکشند؛ هرچند در این راه بعد از مدتی، همیشه جوانی وارد داستان میشود که هیچ شباهتی به پدران و بعضا شوهران و نامزدان سابقشان نداشته، اما وجه تنهایی و مشکلات تمامنشدنی این زنان نقطه کلیدی در ادامه چنین سریالهایی است. در حال حاضر دو سریال «تو بگو کارادنیز» و «زن» توانستهاند صدرنشین جدول ریتینگهای این روزهای ترکیه باشند و برای فصلهای بعدی تمدید شوند.
سریالهای اینترنتی و بازخوردهای منفی
در سال گذشته گویا برای اولین بار سازندگان سریال در ترکیه صفحهای جدید در ساخت سریال باز کردهاند و به ساخت سریالهای اینترنتی زیر نظر سرمایهگذاران خصوصی پرداختهاند. با توجه به اینکه در حال حاضر محدودیتهایی در تلویزیون ترکیه برای یکسری صحنهها وجود دارد، در این سریالها سعی بر این بوده که چنین محدودیتهایی بسیار کمرنگ شود و سازندگان قدمی به سمت به اصطلاح اروپاییتر شدن، بردارند. سریال «فی» اولین سریالی بود که در سال گذشته با تبلیغات زیاد به عنوان یک سریال اینترنتی که هر هفته قرار بود سه قسمت از آن پخش شود، سروصدای زیادی در ترکیه به پا کرد.
سریال «فی» به محض پخش قسمت اولش، با موجی از حملات و اعتراضات مبنیبر غیراخلاقی بودن درونمایهاش مواجه شد. این سریال در رسانههای مختلف ترکیه نقدهای منفی و بازخوردهای منفی روزنامهنگاران را مبنیبر تقلیدی بودن «فی» از سریالهای آمریکایی در سطح بسیار پایینتر، دریافت کرد.
از نکات مورد توجه این سریال، بازتاب صحبتهای بازیگرانش در مورد نقشی که ایفا کرده بودند، بود. برای مثال یکی از این بازیگران در مقابل اعتراض به بیپرواییها و صحنههای جنسی سریال گفته بود: «نمیفهمم طوری رفتار میکنید انگار که بچهها در ترکیه بدون عشق بازی به وجود میآیند!»
سریال «فی»، داستان هدفمند و قویای نداشت. در یک جمله میتوان گفت: این سریال مجموعهای از تمامی انحرافات اخلاقی و جنسی را در شخصیتهایش جا داده است، به خاطر همین هم به هیچ وجه مورد استقبال مخاطبان ترک قرار نگرفت و با وجود تبلیغات زیاد و اعلام موافقت و حمایت تمام بازیگران مشهور ترک و شرکتشان در مراسم افتتاحیه، نتوانست بین مردم محبوبیتی به دست بیاورد و به جای سه فصل در فصل دوم و آن هم با فاصله و همراه با یک پایان بیسر و ته، تمام شد.
پس از «فی» سریالهایی مثل شخصیت، عمیق و... هم ساخته شدند، ولی این سریالها هم نتوانستند بین مردم محبوب شوند و یکی پس از دیگری به فینال زودهنگام رسیدند؛ گویی مخاطب ترک علاقهای به دیدن روابط بازتر و به اصطلاح دید هنری ندارد و از چنین نگاهی استقبال نمیکند. مخصوصا که چنین سریالهایی معمولا تقلیدی ناقص از فیلمها و سریالهای غربی است و مخاطب نمیتواند خودش را به جای شخصیتها تصور کند، به خاطر همین هم تا به حال چنین سریالهایی محکوم به شکست شدهاند.
موج نت فلیکس به ترکیه هم رسید
شبکه «نت فلیکس» یک شرکت جهانی رسانه و تولیدکننده فیلمها و مجموعههای تلویزیونی است، که تقریبا توانسته تا به حال بیش از 75 میلیون کاربر در جهان را جذب کند.
چند سالی میشود که این شبکه در حال گسترش هر چه بیشتر تولیدیهایش بهخصوص در کشورهای آسیایی است. برای مثال در هند این شبکه بهزودی اولین ساخته اورژینالش را با نام «بازیهای مقدس» با بازی بازیگر معروف هند، سیف علیخان تولید میکند.
سریال «بازیهای مقدس» قرار است با اقتباس از یک رمان پرفروش نوشته ویکرام چاندرا ساخته شود. تا پیش از این فیلمهای هندی اکثرا با تقلید از فیلمهای موفق هالیوودی ساخته میشدند، اما این سریال با وجود اینکه هنوز تاریخ پخشی برای آن تعیین نشده است به نوعی اولین قدم مستقیم یک شبکه آمریکایی برای تولید محتوا در هند است.
بعد از هند ترکیه دومین کشوری است که قرار است با نت فلیکس همکاری و محصولی مشترک را با بازی بازیگران ترک و فیلمنامه این شبکه تولید کند. این سریال که محافظ (the protevtor) نام دارد، برای پخش در سال 2018 آماده میشود. ماجرای این سریال در مورد مرد جوانی است که متوجه قدرتهای عجیبی در خود میشود و وقتی نیروهای پلید و تاریکی شهر استانبول را تهدید به نابودی میکنند با عدهای تیمی را تشکیل میدهد تا این پلیدیها را مهار و از شهر دفاع کند.... سریال «محافظ» با بازی بازیگران معروفی، چون چاغاتای اولوسوی، آیچا آیشین توران، هازار ارگچلو و با تبلیغات فراوان قرار است بهزودی در ژانر ابرقهرمانی ساخته و پخش شود.
با توجه به علاقه تهیهکنندگان نت فلیکس به شخصیتهای کمیک و ساخت سریالهای ابرقهرمانی مثل بیباک، مجازاتگر، مشت آهنی و... تمی که برای سریال مشترکش با ترکیه در نظر گرفته است کاملا منطقی به نظر میرسد، ولی باید منتظر بود و دید که نت فلیکس فیلمنامه چنین سریالی را با توجه به موضوعش چگونه مینویسند و قرار است این همکاری به ساخت چه درونمایهای در این سریال منجر شود.