امیدوارم آنچه تاکنون درباره لزوم ورود به بحث مهم ولی اکثرا مغفول‌مانده «توجه به مشخصات فردی در هنگام تنظیم برنامه غذایی» بیان کردهایم، به اندازه کافی روشنگر اهمیت موضوع و نشاندهنده میزان تاثیرات مثبت یا منفی حاصل از در نظر گرفتن یا نگرفتن تمایزات فردی در نحوه انتخاب نوع تغذیه و غذای مصرفی هر فرد جهت تامین نیازهای مختلف بدن و تضمین سلامت وی به صورت خاص بوده باشد.
چراکه بدون اطلاع و اطمینان کافی از اهمیت بالای این قضیه و به‌کارگرفتن آن، ممکن است در بسیاری از موارد به دستورات کلی و یکسان موجود در هرم غذایی عمل کنیم اما نتیجه خوب و دلخواهی از آن به دست نیاوریم. به عنوان مثال، دستور «پنج الی 9 سهم میوه و سبزی روزانه» را در هرم غذایی در نظر بگیرید. به جز علاقه، آیا بهترین انتخاب شما از نظر نوع میوه یا سبزی مصرفی با همسر یا خواهرتان یکی است؟ چه عوامل دیگری در این زمینه به ذهن‌تان می‌رسد؟ چیزی که اغلب از ذهن‌مان دور میماند، دخیل بودن خصوصیات فردی در انتخاب غذاست که به ضرس قاطع حتی در افراد یک خانواده هم یکسان نیستند.
به احتمال زیاد بارها با کلماتی همچون سردی و گرمی در رابطه با اغذیه گوناگون برخورد کردهاید. اما آیا می‌دانید که این کلمات البته با کمی تغییر در مفهوم، برای خود شما هم قابل استفاده است؟ در توضیح مساله، قبلا گفتیم که علاوه بر فاکتورهای شناختهشدهای همچون میزان قند و چربیهای موجود در خون هر فرد، مشخصه‌های دیگری هم وجود دارند که از فردی به فرد دیگر متغیرند. این مشخصات همان‌طور که خواهیم دید، طوری با طبیعت وجودی شخص آمیخته شدهاند که حتی رفتار و شخصیت وی را تحتتاثیر قرار می‌دهند.
برای شناخت بهتر این مولفه‌ها بهترین سیستمی را که می‌توان معرفی کرد، همان طب سنتی ایرانی است که قادر به ارایه راهکارهای عملی در تشخیص، کنترل و اصلاح این مشخصات اختصاصی در زمان سلامت یا ناخوشی نزد افراد گوناگون است.
در این نظام، هر فرد دارای مزاج خاصی است که اکثرا با دو کلمه از نظر حرارت و رطوبت، بیان می‌شود. مانند مزاج گرم و خشک یا سرد و تر. البته مشابه این سیستم در طب قدیم هند (آیورودا) و طب سنتی چین نیز قابل مشاهده است که مانند طب قدیمی ما دارای شبکه گسترده و منظمی برای ردیابی علایم بالینی مشخصه‌های نامبرده و درمان مشکلات ناشی از عدم تعادل آنها هستند. در ادامه به برخی از این شباهتها اشاراتی خواهیم داشت.
اما از سوی دیگر، همان‌طور که قبلا هم اشاره شد، متاسفانه معدل دانسته‌های عموم مردم و حتی کارشناسان تغذیه در این مورد بسیار کم و در حد شنیده‌هایی از مادربزرگها یا در نهایت از عطاری محل است که به نظر نگارنده، دلیل اصلی مهجور ماندن این علوم، علاوه بر پیشرفت پزشکی نوین و جانشین شدن آن به جای طب قدیم در تمامی عرصه‌ها، مخصوصا در بخش آموزش و در نتیجه کاهش استفاده از پزشکی سنتی در تشخیص، پیشگیری و درمان بیماریها، پیچیدگی و سختی ذاتی انواع طب کلنگر است.
الحق و الانصاف تشخیص دقیق مزاج افراد مختلف با استفاده از یکسری اطلاعات دمدستی و محدود کاری است بسیار سخت و حتی ناممکن. بر همین اساس، ارایه طریق و راه چاره نیز برای اصلاح یا درمان نابسامانیهای این حیطه، تنها از عهده کسانی برمیآید که تبحر و تجربه بسیار بالا و مرتبط با این امور داشته باشند. پس چه باید کرد؟ حال که از مشکلات پیش رو برای آشنایی با مزاج خود آگاه شدیم باید آن را کنار بگذاریم یا بهتر است به دنبال راه چارهای باشیم؟
برای یادآوری دوباره اهمیت موضوع و اشاره به ارتباطات پیچیده مزاج هر فرد با فاکتورهای گوناگون زندگی از جمله تغذیه، رفتار، کار، محیط زندگی و تاثیر تدبیر آنها در سلامت وی، چند جملهای را از صفحه 30 کتاب «کلیات طب سنتی ایران» منتشر شده توسط نشر شهر نقل می‌کنیم: «… مثلا فردی که مزاج سرد و تر دارد، با مشغول شدن به پاسخگویی تلفنهای یک شرکت خلوت در منطقهای سردسیر و تغذیه روزانه با انواعش، برنج، لبنیات و چربیهای گوناگون همراه با غم دوری از خانواده به تدریج به بیماریهایی دچار می‌شود که ناشی از ازدیاد بلغم است و سردی و تری بر وی غلبه می‌کنند…» ملاحظه فرمودید؟
فرد مورد نظر با داشتن مزاج سرد و تر که به اختصار علایم آن را بیان خواهیم کرد، به خودی خود بیمار نیست بلکه عدم دقت به مزاج وراثتی و عدم تدبیر لازم برای تعادل آن، باعث مشکلات بعدی خواهد شد. بنابراین حال که در ادامه بررسی تغذیه صحیح در دورانهای مختلف زندگی، به تغذیه دوران کودکی رسیدهایم، ما هم باید به نوبه خود و در حد بضاعت دانسته‌ها و فضای روزنامه، کمی در مورد طبایع گوناگون انسان و غذا و اثرات متقابل آنها بر یکدیگر صحبت کنیم.
بله، لیموشیرین و هندوانه در کنار خربزه و گرمک همگی در هرم غذایی جزو میوه‌ها هستند، اما با توجه به مزاج من و طبع آنها، کدام یک برای من بهتر است؟ در خانواده حبوبات هم وضع به همین منوال است. لوبیا‌چیتی گرم و خشک، اما عدس سرد و تر است. کدام یک با مزاج من سازگارتر است؟ پس باید حتیالامکان، هم روش شناسایی مزاج خود را بدانم هم از طبیعت خوراک مصرفی باخبر باشم.
