توحید-ذاتی

توحید اندیشه اساسی اسلام و به تعبیری، اساس ادیان ابراهیمی است. این اندیشه در کلام اسلامی دقّت و عمق یافته و فلاسفة اسلامی هم در آن بسیار موشکافی کرده اند. شهید مطهّری در پاره ای از یادداشت های چاپ نشدة خود، در باب اقسام توحید، توضیحات و نکات جالبی آورده اند که برای اوّلین بار به خوانندگان محترم تقدیم می شود.

.............................................................. 1.فاطر/15.

مذهب معتزله بر پایه پنج اصل استوار است که هر کس به آنها اعتقاد داشته باشد معتزلی خوانده می شود.ابو الحسین خیاط (متوفای 131 ه) که از مشایخ کلام معتزله است، می گوید :

توحید ذاتی یعنی شناختن ذات حق به وحدت و یگانگی.اولین شناختی که هر کس از ذات حق دارد، غنا و بی نیازی اوست، یعنی ذاتی است که در هیچ جهتی به هیچ موجودی نیازمند نیست و به تعبیر قرآن «غنی » است، همه چیز به او نیازمند است و ازاو مدد می گیرد و او از همه غنی است یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی(1) و به تعبیر حکما واجب الوجود است.

توحید مراتب و اقسام دارد: توحید ذاتی، توحید صفاتی،توحید افعالی، توحید در عبادت. توحید ذاتی یعنی اینکه ذات پروردگار یگانه است،مثل و مانند ندارد، ماسوا همه مخلوق اوست و دون درجه و مرتبه او در کمال،بلکه قابل نسبت به او نیست.آیه کریمه لیس کمثله شی ء(1) و یا آیه و لم یکن له کفوا احد (2) مبین توحید ذاتی است.