استرس به عضو ثابت هرروز ما تبدیل شده است. از تاثیر استرس بر مغز چه می دانید؟ با بامیلوبلاگ همراه باشید.
استرس عارضۀ خاموش و ویرانگری است که بیشتر مردم از آن رنج می‌برند و شاید اهمیتی به آن ندهند. خیلی وقت‌ها دچار امراض جسمی ناگهانی می‌شویم و نمی‌دانیم چرا عملکرد طبیعی بدنمان مختل شده است. ما صرفاً شاهد نشانه‌های غیرطبیعی هستیم و متوجه می‌شویم که توان و کارآیی کمتری داریم. در حضور استرس، شمایل زمخت و مهاجمِ اختلالات ناگهانی را متحمل می‌شویم و دلیل منطقی برای حملات پیاپی و رنج مداوم نمی‌یابیم. خیلی‌وقت‌ها این وضعیت به‌خاطر تحمل تنش‌های طولانی‌مدت است. سردردهای مکرر، افسردگی، بی‌خوابی، سوخت و ساز غیرطبیعی، تغییرات هورمونی، مشکلات فشارخون، ریزش مو، ضعف سیستم ایمنی، کاهش میل جنسی، دندان‌دردهای عصبی، بروز آکنه و مشکلات پوستی، ضعف حافظه و تمرکز و بسیاری از اختلالات دیگر می‌تواند صرفاً ناشی از تنش روحی مداوم باشد. احتمالاً به جای یافتن مشکل اصلی به یک عالمه قرص و دارو روی می‌آوریم و با گذشت زمان هم نمی‌توانیم بر انبوه دردهای جسمی و روحی غلبه کنیم. این بار در سلسله مقالات سبک زندگی به سراغ تاثیر استرس بر مغز رفته‌ایم و می‌خواهیم در این باره با شما خوانندگان عزیز سخن بگوییم.
جملۀ “استرس دارم”، این روزها زیاد به گوشمان می‌خورد. احتمالاً این جمله برای خوش‌اقبالانی که در محیط‌های آرام و به دور از تنش زندگی می‌کنند، معنای ملموسی ندارد اما خیلی‌ها با استرس درگیرند و واقعیت این است که می‌تواند عواقب جدی و ناگواری برای سلامتی بدن داشته باشد. خیلی وقت‌ها مسایل روحی و روانی را نادیده می‌گیریم، اما باید بدانیم که استرس بر بدن فردِ مبتلا تأثیر قابل توجهی می‌گذارد و علایم فیزیکیِ فراگیر و مشخصی دارد. استرس می‌تواند طیف وسیعی از اختلالات جسمی از دندان‌قروچه گرفته تا ضعف سیستم ایمنی، افزایش ضربان قلب و خیلی موارد دیگر را در پی داشته باشد. این علایم ممکن است گذرا باشند و گاه و بی‌گاه بدن را درگیر کنند ولی در بسیاری موارد فرد با استرس طولانی‌مدت مواجه است. دانشمندان در خلال تحقیقاتشان به پیامدهای فیزیولوژیک و شایع استرس بر مغز انسان دست یافته‌اند و این یافته‌ها واقعاً هشداردهنده و قابل توجهند.
استرس چه تأثیری بر مغز انسان می‌گذارد؟
اخیراً پژوهش جدیدی در نشریۀ نورولوژیِ دانشکدۀ پزشکی جان هاپکینز به قلم اساتید این دانشکده به رشتۀ تحریر درآمده است. این پژوهش نشان داده که استرس نه فقط به کاهش حافظه که اساساً به کوچک شدن حجم مغز می‌انجامد. در این مطالعه شرایط جسمی بیش از 2000 شرکت‌کنندۀ بزرگسال آزمایش شد و بنابر یافته‌ها آنهایی که با سطح بالای کورتیزول (هورمونی که پس از استرس ترشح می‌شود) خون مواجه بودند، در آزمون‌های حافظه عملکرد ضعیف‌تری داشتند. بررسی‌های بیشتر نشان دادند که حجم مغز افرادی با سطح بالای کورتیزول، کوچک‌تر از حد متوسط است. در واقع مشخص شد که در این افراد حجم مادۀ خاکستریِ بافت عصبی مغز، کاهش قابل توجهی می‌یابد.
علت احتمالی این رخداد، نحوۀ تأثیر استرس بر فیزیولوژی مغز است که به طور کلی در واکنش فیزیکیِ “جنگ یا گریز” خلاصه می‌شود. [نظریۀ جنگ یا گریز منتسب به والتر برَدفورد کانن، استاد فیزیولوژی دانشگاه هاروارد است و به واکنش فیزیولوژیک جانوران نسبت به موقعیت‌های خطرناک اشاره دارد]. علت اصلی واکنش جنگ یا گریز، ترشح هورمون‌ها در دستگاه عصبی سمپاتیک است. ترشح کورتیزول با ترشح آدرنالین مصادف می‌شود و علت آن نیرومند ساختن بدن در شرایط تنش است تا در موقعیت تهدید و خطر قادر به فرار باشد یا بتواند از خود دفاع کند.
نتیجۀ ترشح این هورمون‌ها در سیستم عصبی این است که برخی عوامل جسمیِ غیرضروری از قبیل گوارش، تولیدمثل و رشد و نمو در شرایط پرتنش موقتاً از کار می‌افتند؛ اما وقتی بدن در معرض استرس مداوم قرار می‌گیرد، میزان کورتیزول در سطح بالا باقی می‌ماند و باعث می‌شود که عملکرد مغز در بازۀ طولانی، پایین‌تر از حد طبیعی باشد. البته این پژوهش صرفاً برشی کوتاه و مقطعی از تأثیر استرس بر سیستم عصبی افراد مشخصی است ولی به ما یادآوری می‌کند که استرس در درازمدت می‌تواند عواقب مهم و هشداردهنده‌ای برای بدن داشته باشد و تهدیدی جدی برای سلامتی باشد.
سلامتی بزرگ‌ترین موهبت است و زندگیِ عاری از تنش آن‌قدر اهمیت دارد که جسم و روحمان باید همیشه زیر ذره‌بین باشد. فراموش نکنید که استرس می‌تواند بر همۀ جنبه‌های زندگی تأثیر بگذارد. برایمان بنویسید که استرس چه تأثیری بر زندگی شما گذاشته است؟ تنش‌ها و فشارهای عصبی روزمره را به‌طورکلی ناشی از چه می‌دانید؟ علایم استرس در بدن شما چیست؟ اصلاً این مسأله برایتان محلی از اعراب دارد یا نه؟ آیا ورزش و مدیتیشن را در برنامۀ هفتگی‌تان گنجانده‌اید و فکر می‌کنید در رفع استرس سودمند بوده‌اند؟ آیا وضعیت روانی و جسمی‌تان را به طور مدام بررسی می‌کنید؟ فکر می‌کنید نظام بهداشت و درمان در کشور ما چه کاستی‌هایی دارد و چگونه می‌توانیم از تنش‌های روحی و جسمی بکاهیم؟