سارا اسماعیلی؛ دانشجوی پزشکی
شیاف(suppository) شکلی از دارو به صورت جامد است که در درجه حرارت بدن انسان نرم یا حل می‌شود. شیاف از طریق مقعد، واژن یا لوله ادراری وارد بدن شده و تأثیر موضعی یا کلی در بدن انسان دارد.
انواع شیاف‌ها
شیاف مقعدی: رایج‌ترین شیاف‌ها، مقعدی و فشنگی شکل هستند که وزنشان از یک تا چهار گرم است. این شیاف‌ها برای تسکین درد، تب، درمان بواسیر و یبوست مصرف می‌شوند.
شیاف واژن: شیاف واژن به شکل کروی است و برای درمان عفونت واژن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شیاف ادراری: شیاف ادراری برای عفونتهای لوله ادراری مصرف می‌شد.
شیاف چشمی: برای تقویت دید به کار می‌رود که در طب سنتی معمول و مرسوم است.
ماده اصلی شیاف
شیاف باید در درجه حرارت بدن نرم شود و حساسیت‌زا نباشد. ماده اصلی شیاف به دو شکل طبیعی و مصنوعی وجود دارد.
روغن کاکائو: ماده‌ای طبیعی است که از فشردن دانه کاکائو به دست می‌آید. روغن کاکائو در حال حاضر در صنعت داروسازی به کار نمی‌رود. این ماده را اکنون فقط داروسازان استفاده میکنند. در صورت استفاده از روغن کاکائو، باید درجه حرارت روغن به طور دقیق کنترل شود تا خواص آن در حرارت‌های بالا از بین نرود.
روغن‌های گیاهی
ژلاتین: ماده‌ای طبیعی است که برای ساختن شیاف واژن به کار می‌رود.
تقسیم بندی شیاف‌ها
از نظر فیزیکی به سه دسته تقسیم می‌شوند. شیاف تک فاز ( دارو در شیاف محلول است) شیاف سوسپانسیون شیاف امولسیون
شیاف پرسی: این نوع شیاف بسیار قدیمی است و در حال حاضر به کار نمی‌رود. برای تولید آن لازم است ماده اصلی شیاف و داروی جامد در درجه حرارت اتاق را مخلوط و به وسیله دستگاه، پرس شود.
کیفیت شیاف
شیاف نباید سطح روده را حساس کند، به این دلیل داروسازان شیاف را ابتدا روی خرگوش آزمایش و واکنش‌های او را بررسی میکنند. شیاف در دو قسمت بریده و غلظت دارو درهر بخش اندازه‌گیری می‌شود. اختلاف غلظت دو قسمت نباید از 1 درصد بیشتر باشد.
فواید مصرف شیاف
بسیاری از دارو‌ها علاوه بر اشکال خوراکی و تزریقی به شکل شیاف نیز ساخته می‌شوند. مسکن‌ها (استامینوفن، دیکلوفناک، ایندومتاسین و غیره) از رایج‌ترین شیاف‌های مورد استفاده هستند؛ اما برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها، مسهل‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها و بسیاری از دارو‌های دیگر نیز شکل شیاف در دسترس می‌باشند.
بنابراین، پزشک ممکن است برای معالجه درد، تب، گرفتگی عضلانی، بواسیر و یبوست شیاف تجویز کند. شیاف شکلی از داروست که تاثیر آن از قرص سریع‌تر است و پس از حل شدن از طریق رگ‌های روده‌ای وارد جریان خون می‌شود. این رگ روده‌ای از کبد عبور نمی‌کند؛ به همین دلیل آنزیم‌های کبد روی دارو تأثیر نمی‌گذارند.
اثر درمانی این دارو قوی تر و طولانی‌تراست. پزشک معمولاً در مواردی شیاف تجویز می‌کند که امکان مصرف خوراکی وجود نداشته باشد (برای مثال برای تسکین درد بعد از عمل‌های جراحی در زمانی که هنوز بیمار نباید خوردن و نوشیدن را آغاز کند و یا بیماری که به علت استفراغ‌های شدید و مکرر تحمل خوراکی ندارد) و یا لازم است دارو سریع‌تر و قوی‌تر اثر کند.
گاهاً نیز تجویز شیاف به علت تاثیرات موضعی آن است، مثل مواردی که از شیاف‌های آنتی‌بیوتیکی برای درمان عفونتهای واژینال استفاده می‌شود. شیاف در کودکان کم سن و سال نیز استفاده می‌شود و برای مثال در مواردی که کودک تب دارد و نمی‌خواهد و یا نمی‌تواند دارو را به صورت خوراکی مصرف کند، تجویز می‌‌‌گردد.
موارد منع مصرف
هر گونه شیافی باید طبق دستور پزشک و تعدادی که تجویز کرده است، استفاده شود. مصرف شیاف در موارد زیر ممنوع است:
افرادی که جراحی رکتوم کرده‌اند انسداد روده درد شکم تشخیص داده نشده
خونریزی فعال از رکتوم (ناحیه انتهایی روده بزرگ) و مقعد
بیماران قلبی (قرار دادن شیاف می‌تواند باعث تحریک عصب واگ وآریتمی قلبی شود) توجه داشته باشید شیاف شکلی از داروست که تمامی خصوصیات ماده دارو را دارد؛ بنابراین در صورتی که به ماده دارویی خاصی حساسیت دارید و یا همزمان داروی دیگری مصرف می‌کنید(خوراکی یا تزریقی) و احتمال تداخل دارویی وجود دارد، بدون مشورت پزشک از آن استفاده نکنید.علاوه بر این هر نوع شیاف ممکن است در گروه‌های خاصی منع مصرف داشته باشد که در بروشور دارو توضیح داده می‌شود.
مصرف شیاف در بارداری
برخی انواع شیاف‌ها (برای مثال شیاف‌های مورد استفاده در بواسیر) در دوران باردای منع مصرف دارد؛ بنابراین در این دوران باید با پزشک متخصص مشورت کنید...
برای خواندن بخش دوم -شیاف چیست؟- اینجا کلیک کنید.
