دکتر سید مهدی میرغضنفری
احادیث
پیامبر اکرم (ص): مادر همه داروها کم‌خوری است.
حضرت علی (ع): کم‌خوری مانع بسیاری از بیماری‌های جسم می‌شود و هر کس در خوردن به کم بسنده کند، سلامتش بیشتر شده و اندیشه‌اش به سامان می‌رسد.
پیامبر اکرم(ص): کم‌خوری باعث شادابی چهره می‌شود.
توضیح احادیث
عمده مشکلات و بیماری‌های جسمی و همچنین تا حدودی روانی، مستقیم یا غیر مستقیم به پرخوری و یا بدخوری مرتبط می‌شود، ولی کم‌خوری این مشکلات را در پی ندارد. مردم عصر امروز اکثرا سیستم گوارش ضعیفی دارند و از یک طرف قوای هاضمه (هضم غذا)، جاذبه (جذب غذا) و دافعه (دفع مواد زائد حاصل از هضم) در خیلی از افراد ضعیف‌تر از قدیم است، اما از طرف دیگر متاسفانه حجم و تنوع غذاها در یک وعده و همچنین بدخوری، امروزه خیلی بیشتر از گذشته می‌باشد؛ پس دو عامل منفی در وضعیت تغذیه‌ای افراد وجود دارد که این امر باعث افزایش بروز بیماری‌ها شده است.
در حالی که کم‌خوری این امکان را به بدن می‌دهد که حتی اگر شخص ضعیف است و گوارش هاضمه ضعیفی دارد؛ بتواند غذا را هضم کرده و از آن مواد قابل استفاده سلول‌ها و انرژی تولید کند. مانند ظرفی که روی اجاق است و برای پخت، شعله خیلی کم در اختیار داریم.
مسلم است که اگر حجم کمی از مواد غذایی خام را داخل ظرف بریزیم، احتمال پخت آن خیلی بیشتر از زمانی است که حجم زیادی در آن ریخته شود. پس تقریبا هیچ وقت از کم‌خوری آسیب نمی‌بینیم، مگر اینکه در این زمینه افراط شود و بدن به نیازهای اولیه خود نرسد و دچار ضعف شود.
غذا چیست؟
بعضی از خوردنی‌ها که هر روز و حتی به مقدار زیاد خورده می‌شوند غذا نیستند، بلکه از دیدگاه طب سنتی دوا هستند. غذای مطلق که برای بدن انسان بسیار مفید است و باعث رشد و نمو می‌شود، مادهای است که وقتی انسان می‌خورد و وارد بدن می‌شود و مراحل هضم در معده، روده و کبد بر روی آن صورت می‌گیرد، می‌تواند به مصرف اعضا و سلول‌های بدن برسد بدون اینکه مزاج انسان را تغییر دهد و در اعتدال و سلامتی بدن اختلال ایجاد کند.
پس به عبارت دیگر، بدن بر روی آن اثر می‌گذارد و نه آن ماده بر روی بدن که به این ماده غذای مطلق گفته می‌شود. غذای انسان محدود به چند نوع ماده است که اصلی‌ترین آنها گندم و فرآورده‌های آن (از همه مهم‌تر نان) بوده و سپس برنج در این فهرست قرار دارد. از سایر غذاهای اصلی انسان می‌توان به برخی از گوشت‌ها شامل گوشت گوسفندی، گوساله، بزغاله و یا گوشت پرندگان کوچک مانند مرغ یا جوجه‌مرغ (مرغ جوان) اشاره نمود، البته به شرط اینکه در مصرف آنها زیاده‌روی نشود.
کلاً غذاهای اصلی انسان زمینه طعم شیرین دارند یعنی یا خود شیرین هستند و یا بعد از قرار گرفتن در دهان طعم شیرین ایجاد می‌کنند. بعضی از میوه‌جات مانند انجیر (که در قرآن هم ذکر شده) و انگور نیز جزو غذاهای انسان قرار گرفته‌اند. پس غذای انسان محدود به این خوردنی‌ها است و انسان می‌تواند با مصرف یک یا چند مورد از مواد گفته شده سالیان سال سالم زندگی کند.
غیر از موارد ذکر شده، سایر موادی که ما به عنوان غذا استفاده می‌کنیم، از بهترین غذای (غذای اصلی) انسان فاصله دارند؛ یا اصلاً غذا نیستند و در مقوله دارو قرار دارند و یا عارضه آنها بیشتر از نفع‌شان است.
دوا چیست؟
دوا مادهای است که خورده می‌شود ولی بدن نمی‌تواند روی آن اثر بگذارد، بلکه برعکس آن ماده روی بدن تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود خصوصیات بدن یا مزاج تغییر کند (مثلاً گرم‌تر، سردتر، خشک‌تر، مرطوب‌تر یا برعکس شود) که به این مواد، داوی مطلق گفته می‌شود.
بعضی از موادی که امروز به طور معمول استفاده می‌شوند، جزء دواها هستند، مثل اکثر ادویه‌جات که به غذاها اضافه می‌شوند (مانند فلفل، نمک، دارچین، زنجبیل و...) که کلمه ادویه جمع دوا است و معنی آن آشکار است یا افزودنی های به غذا و یا برخی موادی که با غذا مصرف می‌شوند (مانند سیر، پیاز، تره و ...). پس باید توجه داشت که در مصرف این‌گونه مواد که جزء دواها هستند نباید زیاده‌روی شده و نباید به همه غذاها به طور عادتی و عادی افزوده شوند.
همچنین در همه فصول و زمان‌ها نیز میزان استفاده از این مواد یکسان نیست، به طوری که در فصول گرم و مخصوصا تابستان تا حدامکان نباید از آنها استفاده کرد یا باید به کم بسنده نمود، زیرا اکثر این مواد طبع گرم و خشک دارند و باعث می‌شوند مزاج انسان در تابستان به سمت گرمی و خشکی برود.
موادی که هم غذا هستند هم دوا
در دیدگاه طب سنتی مواد زیادی هم وجود دارند که بین غذا و دوا هستند یعنی هم غذا و هم دوا می‌باشند. اگر خاصیت غذایی مادهای بیشتر از خاصیت دوایی آن باشد، به آن «غذای دوایی» گفته می‌شود، مانند کاهو، کدو، هندوانه، خربزه، برخی از گیاهان مانند شوید، بابونه، شلغم، چغندر، کلم، ماش، عدس و... . پس این مواد نباید غذای دائم ما باشند، چون مقداری هم خاصیت دارویی دارند و ممکن است وضعیت بدن و مزاج انسان را تغییر داده یا با مصرف زیاده از حد آنها در سلامت انسان اختلال ایجاد شود.
برخی از مواد هم وجود دارند که خاصیت دوایی آنها بیشتر از خاصیت غذایی‌شان است و به آنها «دوای غذایی» گفته می‌شود که در مصرف آنها باید بیشتر احتیاط نمود، مثل برخی سبزیجات از قبیل تره، نعنا، سیر، پیاز، تخم هندوانه، تخم خربزه و...
برای خواندن بخش دوم- خوب غذا بخوریم- اینجا کلیک کنید.
برای خواندن بخش سوم- خوب غذا بخوریم- اینجا کلیک کنید.
برای خواندن بخش چهارم- خوب غذا بخوریم- اینجا کلیک کنید.