دکتر سید مهدی میرغضنفری : عضوهیات علمی و مدیر گروه طب سنتی ؛ دانشگاه علوم پزشکی ارتش ؛ عضوهیات مدیره انجمن علمی طب سنتی ایران
تحریریه زندگی آنلاین :
بادام
بادام یکی از بهترین تنقلات است که مزاج گرم و تر داشته، غذاییت زیادی دارد و میتوان گفت تقریباً برای همه انسان‌ها با هر نوع مزاجی مفید است. مخصوصاً برای افرادی که مزاج‌های رو به سرد و یا ضعف بدن دارند بسیار انرژی‌بخش بوده و سریع به خون خوب تبدیل میشود اما چاقاله بادام مزاج رو به سردی دارد. از روغن بادام شیرین استفاده‌های بسیار زیادی در طب میشود (چه طب قدیم، چه طب جدید). این روغن مسهل و پاک کننده بسیار خوب و بی‌عارضه‌ای است.
بیشتربخوانید:
فندق
طبیعت گرم و خشک دارد، البته گرمای آن خیلی زیاد نیست و به همین دلیل برخی فکر می‌کنند طبع آن سرد است، درصورتی‌که این‌گونه نیست. گرمای آن از گردو و بادام کمتر است ولی هضم آن سنگین‌تر از مغزهای مذکور میباشد. خاصیت قابض داشته و غذائیت آن کم است ولی با این حال، از گردو مغذی‌تر است. از خواص مفید آن میتوان به تقویت میل جنسی، تقویت سیستم گوارشی و رشد بافت مغز اشاره نمود. البته باید متذکر شویم در صورت وجود نفخ زیاد و یا ضعف معده و احساس درد در معده باید در مصرف آن پرهیز شود (بخصوص در سردمزاجان) و در صورت مصرف از مصلح آن نظیر آب- عسل یا گلاب یا شربت گلاب یا سکنجبین شیرین حتماً استفاده شود. به‌طورکلی فندق به‌سختی از معده رد میشود، بنابراین مصرف آن بیشتر به افراد قوی که دارای معدههای قوی بوده و یا افرادی که فعالیت زیاد انجام می‌‌دهند و یا ورزشکاران توصیه میشود. فندق بو داده که با قدری فلفل طعم دار شده باشد، برای بهبود بعضی انواع خلط ته حلق یا آبریزش بینی (مخصوصاً در فصول سرد) و همچنین بیماریهای ریه و سینه مفید است. از خاکستر آن به‌عنوان رنگ موی طبیعی برای سیاه کردن موها میتوان استفاده کرد. مصرف آن در افراد گرم‌مزاج ممکن است توأم با سردرد و یا تهوع باشد.
پسته
مزاجش گرم و خشک است. بهترین نوع پسته آن است که دانه بزرگ داشته و پوسته آن نازک و سفید بوده و مغز سبزرنگی داشته باشد. تا حدودی گرمای آن بیشتر از بادام است و البته دارای رطوبت فضلیه (رطوبت مفید برای بدن) هم میباشد. این رطوبت منجر به تولید خون خوب و صالح (خونی که اجزای آن تناسب دارند) میگردد و باعث طول عمر و سلامتی است. پسته چاق کننده است و باعث رشد اعضای مهم بدن مثل مغز و کلیه میشود. قوای جنسی و میل جنسی را تقویت نموده، تولید مایعات جنسی (منی) را نیز افزایش میدهد. همچنین باعث تقویت دهانه معده میشود، از این‌رو میتواند برای افرادی که مبتلا به رفلاکس (برگشت اسید معده به مری) هستند، مفید باشد. برای رفع این مشکل توصیه میشود بدین‌صورت عمل نمایند که پودر مغز پسته را به همراه شکر یا نبات حدود یک ربع یا 20 دقیقه بعد از غذا به اندازه یک قاشق مرباخوری بر روی زبان ریخته تا به آرامی با آب دهان مخلوط و حل و قورت داده شود. باید توجه داشت این ترکیب حداکثر به اندازه نیاز سه روز تهیه شود چون ممکن است در مدت طولانی، فاسد شود. پسته همچنین به علت تقویت دهانه معده، باعث کاهش حالت تهوع نیز میشود. نکته جالبی که در مورد پسته گفته شده این است که نه قابض است نه ملین؛ بنابراین برای اکثر افراد با گوارش‌‌های مختلف، مفید است. همانند بادام و گردو و سنجد بهتر است برای نگهداری در مدت طولانی از پوست خود خارج نشود. ماندگاری مغز پسته حدود سه ماه میباشد ولی با استفاده از روش‌‌های فرآوری (مثلاً خواباندن آن در آبلیمو و سرکه) میتوان ماندگاری آن را افزایش داد. برای این کار لازم است مغز پسته را به مدت کوتاهی (5 تا 10 دقیقه) در آبلیمو یا سرکه غوطه‌ور نمود تا خیس بخورد، سپس مغزها را خارج کرده روی پارچه تمیز در هوای تمیز و در سایه قرار داد تا به آرامی خشک شود. این کار را هم با سرکه انگور میتوان انجام داد هم سرکه سیب که البته انگور بهتر است. این‌گونه پسته چون همراه با یک ماده سرد (سرکه) میباشد، از شدت حرارتش کاسته شده و خصوصاً برای گرم‌مزاجان مناسب‌تر میباشد و کمتر عارضه میدهد. بدیهی است همراه کردن پسته با نمک و تفت دادن آنچه بدون نمک چه با نمک باعث گرم‌تر و خشک‌تر شدن مزاج آن میشود و لذا برای افراد سردمزاج مفیدتر بوده اما نباید توسط گرم‌مزاجان زیاد مصرف شود. افراد گرم‌مزاج، چنانچه به دنبال مصرف پسته دچار علائم ناشی از حرارت نظیر جوش‌‌های پوستی یا خارش پوست و یا حتی سردرد بشوند، باید به‌عنوان مصلح از سکنجبین ملس یا میوه‌های رو به خنک با طعم ترش مثل انار یا زرشک (یا آب آنها) استفاده کنند. همانطور که قبلاً گفته شد خصوصاً برای افرادی که دچار سردی مزاج و کندی ذهن و حافظه هستند، پسته برای تقویت ذهن و مغز بسیار نافع است. همچنین برای رفع برخی سرفه‌های مزمن که در فصول سرد شایع بوده و اغلب در افراد با مزاج سرد رخ میدهد و گاهی ممکن است همراه خلط باشد، مفید است. از دیگر خواص پسته میتوان به خاصیت تقویت کنندگی قلب اشاره نمود. همچنین برای برخی بیماریهای مرتبط با طحال نیز مفید است. بعد از مصرف پسته برخی افراد دچار التهاب یا آفت یا زخم در مخاط دهان و گلو و حلق میشوند که توصیه میشود برای جلوگیری از این مشکل پس از مصرف پسته، گلاب قرقره کنند یا سرکه را رقیق کرده، دهان‌شویه و قرقره نمایند. در بعضی منابع به زردآلو به‌عنوان یکی از مصلحات پسته اشاره شده است و حکمت وجود برگههای زردآلو در آجیلهای سنتی هم میتواند به این دلیل باشد. معمولاً اقلام دارای مزاج رو به خنک (آلبالو خشک، برگههای هلو و زردآلو و آلو) در آجیلهای سنتی دیده میشوند. مغزهای بکار رفته در آجیل نظیر بادام، گردو و فندق و یا انجیر و کشمش همه طبع رو به گرمی دارند و مصرف توام برگه‌‌ها میتواند از عوارض آنها جلوگیری کند. ضمن اینکه این برگه‌‌ها ملین هم بوده و باعث دفع صفرا و گرمی و مواد زائد از بدن
بیشتربخوانید:
گردو
از حضرت امام علی (ع) در کتاب کافی نقل است که فرموده‌اند: خوردن گردو در گرمای شدید حرارت را در بدن برمی‌انگیزد و زخم‌های تن را تحریک میکند، اما خوردن آن در زمستان، کلیه‌ها را گرم میکند و سرما را دفع میکند. در توضیح این حدیث تلویحاً اشاره به شرایط مصرف گردو چه از نظر فصل، چه از نظر اقلیم و چه از نظر خصوصیات فردی شده است. امروزه مشخص شده است که مصرف گردو در فصول گرم یا اقلیمهای گرمسیری توسط انسان‌‌های گرم‌مزاج باید با احتیاط لازم صورت پذیرد؛ چون حرارت را بالا برده و عوارض ناشی از افزایش حرارت بدن مثل برخی انواع التهابات و زخم‌ها را زیاد میکند. در حدیث بالا نیز اشاره به زخم تن شده است که منظور آن میتواند زخم دهان، زخم داخل سیستم گوارش، اگزما یا زخم پوستی و یا حتی زخم ناحیه مقعد باشد. اما برعکس، مصرف آن در افراد سردمزاج در فصول سرد و در اقلیمهای سردسیر میتواند بسیار مفید باشد و اثرات خوبی به همراه داشته باشد. مزاج گردو گرم و خشک است، البته دارای رطوبت خوب و ذاتی و اصطلاحاً فضلیه مثل پسته میباشد. بدیهی است گردوهای تازه با مغز سفید و نرم، رطوبت بیشتری داشته و گرمی و خشکی کمتری دارند ازاین‌رو مزاج متعادل‌تری داشته و بنابراین توسط افراد بیشتری قابل مصرف می‌باشند و ازآنجایی که عارضه آنها کم است به همین دلیل اکثر انسان‌ها آن را دوست دارند. این نوع گردوی تازه از معده هم راحت‌تر عبور میکند و حتی در برخی منابع ذکر شده که باعث کاستن حرارت زیاد معده هم میشود. از خواص مهم گردو میتوان به خاصیت تحلیل برندگی آن اشاره نمود به این معنی که قادر است مواد سنگین سفت شده (معمولاً از جنس رطوبت و بلغم) را با حرارت خود نرم کرده، تحلیل ببرد و به دفع آنها کمک نماید. گردو تا حدودی نرم کننده و ملین شکم هم میباشد. تقویت کننده اعضا اصلی بدن همچون مغز بوده و نیروی جنسی را نیز تحریک می‌نماید. همانگونه که قبلاً ذکر شد گرم‌مزاجان از مصرف زیاد از حد آن مخصوصاً در فصول گرم باید خودداری‌کنند چون ممکن است منجر به التهاب فضای دهان، حلق و لوزه یا بروز بثورات دهانی، زخم آفت و یا زخم در سیستم گوارش در آنها شود. همچنین گفته شده مصرف بیش از حد آن به دندانها آسیب می‌‌زند. چنانچه گردو را خیس کرده و پوست نازک روی مغز آن را جدا کنیم، بیشتر این مضرات موضعی گردو برای حلق از بین می‌رود. از راههای دیگر جدا کردن پوست نازک روی مغز گردو، تفت دادن طولانی و ملایم مغز گردو همراه با پودر نان سفید در ماهی‌تابه است که باعث میشود پوست نازک روی گردو خشک‌تر شده حالت نیمه سوز پیداکرده و آسان‌تر جدا شود. توصیه شده پس از خوردن گردوی تنها دهان را خوب شسته و با قدری سرکه رقیق شده یا سکنجبین ملس دهان‌شویه و قرقره کرد تا عوارض گفته شده اتفاق نیفتد. روغن گردو از خود گردو بهتر و سازگارتر است. اگر گردو را بخواهیم به‌صورت مغز گردو نگهداری کنیم از خواصش کاسته میشود. مصلح گردو، آب انار، مغز خیار و پیه‌‌های انار (بافت سفید بین دانه‌‌ها) میباشد.
مصرف گردو و پنیر به‌تنهایی منع شده اما به‌صورت توأم اشکال ندارد. مزاج پنیر سرد و تر است درصورتی‌که مزاج گردو گرم و خشک میباشد. سردی پنیر و گرمی گردو هریک به تنهایی ممکن است در بدن ایجاد عارضه بنماید اما مصرف توام آنها تا حدودی این عوارض را کاهش میدهد (مصلح هم هستند). نظیر این مورد در مصرف ماست و دوغ نیز صادق است و همیشه توصیه میشود برای جلوگیری از ایجاد سردی در بدن قدری پودر نعناع یا موسیر یا آویشن و سبزی‌‌های خشک کوهی که عمدتاً مزاج گرم و خشک دارند، به آنها افزوده شود. البته این مورد در افراد گرم‌مزاج ضروری نیست و این افراد می‌‌توانند ماست و دوغ را به تنهایی میل کنند.
بیشتربخوانید:
میشوند. یکی دیگر از خواص پسته این است که باعث باز شدن مجاری ظریف داخل اعضا مثل کبد میشود. همانطور که می‌‌دانیم، علت بسیاری از بیماریهای امروز، انسداد مجاری داخل اعضا از جمله کبد است که به دلیل سبک زندگی غلط امروزی یعنی عدم تناسب بین میزان غذای خورده شده و نیاز بدن و دفع مواد زائد، روی میدهد. همانطور که پیش‌تر اشاره نمودیم پسته تقویت کننده معده است و مخصوصاً پوسته نازک روی مغز پسته بیشتر این خاصیت را دارا میباشد.
روغن پسته هم خاصیت دارویی دارد و همچنین میتواند به‌عنوان خوش بو کننده غذا استفاده شود. گفته میشود همراه شکر برای تقویت مغز بسیار نافع است. همانطور که قبلاً بارها ذکر نموده‌ایم یکی از راههای تقویت حافظه و قوای مغز استفاده از روغن بنفشه و روغن بادام شیرین به صورت چکانیدن گاه گاه در بینی میباشد. روغن پسته هم به دلیل طبیعت گرمی که دارد برای سردمزاجان بسیار مناسب است؛ هم می‌‌توانند یک قطره در هر سوراخ بینی روزی یک تا دو بار مخصوصاً در فصول سرد بچکانند و هم به پیشانی و گونه بمالند به شرطی که پوستشان را تحریک نکند. این دستورالعمل با باز کردن مجاری سینوس‌‌ها به پیشگیری از بروز سینوزیت و درمان آن نیز کمک میکند. جالب است بدانیم پوست تازه پسته که روی پوسته سفت هست (در هنگام رسیده شدن پسته تازه) نیز دارای خواص متعددی است. مزاج آن سرد و خشک است برخلاف پسته که طبع گرم دارد. در اینجا ذکر این نکته را لازم می‌‌دانم که در طبیعت موارد متعددی را شاهد هستیم که در یک میوه چند مزاج جمع شده‌اند مثل سنجد که خودش سرد است ولی شکوفه‌اش گرم است یا نظیر بالنگ که خودش سرد است و مغزش گرم است؛ یا مثل خیار که سرد بوده ولی بیخ تلخ آن نسبتاً گرم است. این مسئله یکی از حکمت‌‌های الهی و شگفتی‌‌های طبیعت است که مصلح یک ماده غذایی در خودش وجود دارد. پوست تازه بیرونی پسته، قابض است و بسیاری از خواص آن از جمله تقویت معده و تقویت پرزها و بهبود عملکرد هضم به علت خاصیت قابض بودن آن است. همچنین باعث رفع اسهال و تهوع و استفراغ (بخصوص در مواقعی که علت آن گرمی و صفرا است) میشود. میتوان پوست پسته را تمیز شسته و آن را نگهداری نمود. همچنین توصیه به جویدن گاه گاهی آن شده است؛ این عمل فواید زیادی دارد از جمله اینکه باعث تقویت لثه‌ها و پاکسازی دندانها از جرم شده، لثه و بین دندان را نیز محکم و سفت میکند؛ مانع خونریزی لثه شده؛ دهان را خوشبو میکند و باعث رفع بوی بد دهان که ناشی از حرارت باشد، میگردد (البته باید آن را جویده و تفاله آن دور انداخته شود).
پوست سبز بیرونی پسته تازه خواص دیگری نیز دارد و استفاده از جوشانده آن جهت رفع مشکلات ناحیه مقعد (نظیر بواسیر، شقاق) یا مشکلات زنان (نظیر افتادگی مثانه و رحم و بی‌اختیاری ادرار ناشی از آن)، همچنین خونریزی‌های زیاد رحمی و برخی ترشحات رحمی (که ماهیت گرم، زرد و سوزان دارند و گاهی اشتباهاً به عنوان عفونت شناسایی و درمان میشوند) توصیه شده است. برای رسیدن به این خواص، باید جوشانده آن را تهیه کرده و شخص به مدت 10 دقیقه در آن بنشیند و بین 3 تا 7 روز متوالی آن را تکرار نماید. برای تهیه جوشانده میتوان به اندازه حجم پوست سبز پسته تازه، به آن آب اضافه کرده، 15 دقیقه با حرارت ملایم جوشانده، بگذاریم خنک شود و آن را صاف کرد. همچنین استفاده موضعی از محلول صاف شده فوق برای تقویت ریشه موها (شستن سر با آن) بسیار مفید است.
اما از مهمترین فرآورده‌‌های پوست تازه پسته، مربای آن است. از پوست بیرونی و تازه پسته میتوان مثل بالنگ (که در واقع از پوسته ضخیم آن مربا درست میشود) مربا تهیه کرد که دارای خواص بسیار زیادی است. در اهمیت و تنوع خواص مربای پوست پسته همین بس که باعث تقویت اصلی‌ترین و حیاتی‌ترین اعضا بدن نظیر قلب، کبد، مغز و معده (گوارش) میشود. از این رو مصرف آن به همه افراد با مزاج‌‌ها و سنین مختلف توصیه میشود. باید توجه داشت خوردن پوست سبز پسته تازه به صورت خام توصیه نمی‌شود (مگر کم و گاه گاه و توسط افراد با معدههای قوی مثل کارگران و ورزشکاران و به هدف پاکسازی گوارش و یا بند آوردن خونریزی و اسهال)، چون دارای هضم سختی بوده، باعث انسداد گوارشی، نفخ و مشکلات مربوط به آن میگردد و باید فقط به صورت پخته یا مربا مصرف شود یا اینکه از جوشانده آن به‌صورت موضعی استفاده شود.