دکتر سیدضیاءالدین مظهری
در بین انواع کم‌خونی‌ها، آنمی فقر آهن شایع‌ترین کم‌خونی نه تنها در ایران بلکه در جهان به شمار می‌آید و ضرر و زیان زیادی از این بابت به اقتصاد مملکت وارد می‌شود. اصلاح، تعدیل و بهبود کیفیت جیره‌های غذایی روزانه، از پایدارترین و مفیدترین روش‌های پیشگیری از کم‌خونی در میان مدت و بلندمدت تلقی می‌شوند.
مهارکننده‌های جذب آهن
موادغذایی حاوی فیتات‌ها و پلی‌فنل‌ها نه تنها میزان جذب آهن بلکه مقدار زیادی از سایر ریزمغذی‌ها به خصوص روی و مس را نیز کاهش می‌دهند. غذاهای حاوی فیتات عبارتند از نان‌های سبوسدار تخمیر نشده یا تهیه شده با جوش‌شیرین، سبوس گندم، برنج، ذرت، پروتئین سویا، جوی دوسر، شیرکاکائو، مغزها و حبوبات.
مواد غذایی حاوی پلی‌فنل‌ها نیز شامل چای، قهوه، اسفناج، مرزنجوش، مغزها و حبوبات می‌باشند. از جمله مواد غذایی حاوی کلسیم که با تداخل کلسیم آنها در جذب آهن، اختلال حاصل می‌گردد می‌توان شیر و پنیر را نام برد.
مصرف شیر و پنیر در میان وعده‌ها و عدم نوشیدن چای یا قهوه یک ساعت قبل و دو ساعت بعد از میل کردن غذا به خصوص برای خانم‌ها توصیه می‌شود. البته مواردی که اشاره گردیده در مورد آهن غیرهم صدق می‌کند، آهن هم تحت تاثیر عوامل بازدارنده اشاره شده قرار نمی‌گیرد.
افزایش‌دهنده‌های میزان جذب آهن مواد غذایی
مصرف همزمان مواد حاوی ویتامین C جذب بهتر آهن را میسر و ممکن می‌سازد. اسیداستیک، اسیدمالیک، اسید تارتاریک و اسید سیتریک نیز از جمله عوامل افزایش‌دهنده جذب تلقی می‌شوند.
منابع عمده غذایی این اسیدهای مفید و افزایش دهنده جذب آهن به ترتیب عبارتند
از آلو، طالبی، انبه، گلابی، لیموشیرین، لیموترش، آناناس، پرتقال و انواع سبزیجات سالادی تازه و پلاسیده نشده. مواد غذایی در بردارنده اسیدمالیک و تارتاریک نیز شامل هویج، سیب‌زمینی، چغندر، کدوتنبل، گوجه‌فرنگی، کلم‌پیچ و شلغم می‌باشند.
ضمنا مصرف همزمان محصولات تخمیری مثل سس سویا و بعضی از مواد غذایی حاوی سیستئین مثل گوشت گاو، گوسفند، جگر مرغ و ماهی همراه و همزمان با موادغذایی حاوی آهن غیرهم به بالا بردن سطح جذب کمک می‌نماید.
اسیدفولیک و ویتامین B12 در تولید گلبول‌های قرمز خون و تعدیل آهن نقش دارند.
ویتامین A نقش بسیج آهن از ذخایر آهن را به عهده دارد. کمبود ریبوفلاوین نیز با کمبود آهن همراه می‌باشد. افزایش دریافت ریبوفلاوین از طریق منابع غذایی یا مکمل‌یاری موجبات افزایش هموگلوبین در گردش را فراهم می‌نماید. استفاده از منابع غذایی حاوی مس و در صورت لزوم دریافت مکمل، عاملی در جهت جذب، انتقال، ذخیره و بسیج آهن در بدن تلقی می‌شود. مصرف همزمان منابع حاوی کلسیم، منیزیم و فسفات از عوامل مهار جذب آهن تلقی می‌شوند. فقر آهن در عملکرد تیروئید نیز تاثیر گذاشته و موجب اختلال در کاربرد ید و مشتقات ناشی از آن می‌گردد.
