سمت و سوی ایران ۱۴۰۲

سال تصمیمات سرنوشت‌ساز

نخستین بخش از ویژه‌نامه «تجارت فردا»، وقایع سیاسی مهم سال 1401 را به تصویر کشیده است. اعتراضاتی را که به دنبال فوت مهسا امینی در سراسر کشور رقم خورد و تاثیر شگرفی بر فضای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی کشور بر جای گذاشت می‌توان برجسته‌ترین اتفاق در سالی گذشت تلقی کرد. از سوی دیگر مناقشه اتمی ایران همچنان پای ثابت سیاست خارجی کشور قرار داشت و در سال آینده نیز همچنان پررنگ خواهد بود. چالش اصلی سپهر سیاسی و اقتصاد کشور همچنان گرفتن تصمیم‌های سخت در عرصه سیاست‌ باقی خواهد ماند؛ به گفته صاحب‌نظران در حال حاضر 10 تصمیم درست اقتصادی به اندازه یک تصمیم سیاسی در اقتصاد کشور اثرگذار نیست. تحلیل رخدادهای سیاسی و اجتماعی سال 1401 و بررسی پیامدهای آن از دیگر موضوعات مورد بررسی این شماره «تجارت فردا» بوده است. در این شماره، بحران بی‌اعتمادی به آینده و چشم‌انداز فضای سیاسی ایران در گفت‌وگو با عباس عبدی و محمد مهاجری به بحث گذاشته شده است.

چه بر سر جامعه ایرانی گذشت؟

وقایع اجتماعی متفاوتی در سال 1401 به وقوع پیوست؛ وقایعی که آثار آن به سال رو به اتمام 1401 محدود نمی‌شود. ریزش متروپل در خردادماه نخستین حادثه‌ای بود که واکنش‌های گسترده‌ای را در کشور برانگیخت؛ ماجرای اعتراف «سپیده رشنو» در رسانه ملی دومین اتفاقی بود که بازتاب‌ گسترده‌ای به دنبال داشت. 1401 پرماجرا به روزهای پایانی تابستان که نزدیک شد، اعتراضات به درگذشت مهسا امینی کشور را درنوردید. پاییز به میانه خود نرسیده بود که واقعه تروریستی شاهچراغ پانزده هم‌وطن را به کام مرگ فرو برد. آتش‌سوزی در زندان اوین، زلزله در خوی و در نهایت مسمومیت‌های سریالی دانش‌آموزان از پربازخورد‌ ترین وقایع اجتماعی سال 1401 به شمار می‌روند. در نهایت در این شماره از نشریه، در میزگردی با حضور مریم زارعیان، محمدرضا جوادی یگانه و محمد درویش به تحولات جامعه ایران در سال پرالتهاب 1401 پرداخته شد. در این گفت‌وگو در حالی که خروج سرمایه انسانی از کشور، مهم‌ترین چالش جامعه ایران معرفی می‌شود که یکی از حاضران مهم‌ترین مساله جامعه ایران را تحریم می‌داند.

سیاست خارجی پرالتهاب

سال 1401 در حالی به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود که شاهد تحولات دیپلماتیک عمیقی بوده است. بن‌بست در مذاکرات برجامی، بالاگرفتن تنش‌ها میان ایران و اروپا، باز شدن پای پهپادهای ایرانی به جنگ اوکراین، حمله به سفارت جمهوری آذربایجان و بیانیه مشترک چین و اعراب از مهم‌ترین رویدادهای دیپلماتیک سال 1401 به شمار می‌روند. سیاست خارجی ایران را می‌توان با «دیپلماسی تعلیق» توصیف کرد؛ ارتباط سیاسی با کشورهای جهان محدود است و عمده روندها موجب شده تا خیلی‌ها ناامیدانه و منتظر به سیاست خارجی دیپلمات‌های ایرانی نگاه کنند. حال و روز این ایام برجام نیز با عبارتی بهتر از «توافق نیم‌بند» قابل توصیف نیست. خط‌و‌نشان‌های گاه و بیگاه طرف‌ها حاکی از آن است که دست‌کم در حال حاضر، آن‌ها میل چندانی به احیای این توافق ندارند. آینده این شرایط را نمی‌توان به طور دقیق پیش‌بینی کرد. در نهایت پرونده سیاست خارجی این شماره با میزگردی با حضور صادق زیبا‌کلام، ابراهیم متقی و غلامرضا حداد به پایان می‌رسد. «سیاست نیش و نوش» که عنوان این گفت‌وگوست، به بررسی حرکت پاندول‌وار سیاست‌ ایران میان «مدارا» و «تقابل» می‌پردازد و رویگردانی جمهوری اسلامی از غرب و حرکت به سوی شرق را مورد بررسی قرار می‌دهد.

ماراتن بازارها در 1401

اقتصاد ایران در 1401 با چالش‌های زیادی مواجه شد و شاهد رشد برخی نرخ‌های کلیدی اقتصاد ایران بود. رشد چشمگیر قیمت ارز در زمستان 1401 را می‌توان مهم‌ترین اتفاق در اقتصاد ایران تلقی کرد. درحالی‌که بازار خودرو اعداد تازه‌ای را به خود می‌دید و سکه و ارز روزهای پرالتهابی را پشت سر می‌گذاشتند، بازار سرمایه از قافله بازارها عقب ماند و حتی نتوانست به اندازه تورم رشد کند. آشفته‌بازار زمستان 1401 را موتور افزایش نرخ ارز پشتیبانی می‌کرد؛  سال 1401 را می‌توان یکی از پرنوسان‌ترین سال‌های بازار ارز تلقی کرد. این تغییرات در بازار ارز را می‌توان به چند عامل عمده نسبت داد؛ بدون شک عامل سیاسی یکی از کلیدی‌ترین دلایل رشد قیمت ارز به شمار می‌رود. از سوی دیگر، حجم نقدینگی و پول اصلی‌ترین علت اقتصادی رشد قیمت دلار به شمار می‌رود.

پرونده اقتصادی این شماره «تجارت فردا» در ادامه کار خود به تحلیل بازار ارز، طلا، مسکن، خودرو، اوراق، کامودیتی و رمزارزها می‌پردازد و روند طی‌شده توسط این دارایی‌ها در سال گذشته را مورد بررسی قرار می‌دهد. در پایان پرونده اقتصادی، میزگردی با حضور داوود سوری، پرویز خسروشاهی و بهروز ملکی برگزار شده است که به بررسی چشم‎انداز دارایی‌ها می‌پردازد. بی‌ثباتی خصیصه ثابت اقتصاد کلان ایران طی سال‌های اخیر بوده است. به گفته داوود سوری، تعیین دستوری نرخ بهره در ایران موجب شده نرخ بهره واقعی منفی شود و سپرده‌گذاری در بانک‌ها توجیه اقتصادی نداشته باشد. در چنین شرایطی سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند دارایی‌هایشان را نقد و به صورت سپرده بانکی نگه ندارند و همین نکته اصلی‌ترین توضیح برای جهش‌های گاه‌و‌بیگاه در بازار دارایی‌هاست.

تحقق سناریوی بدبینانه

 کمتر کسی می‌توانست پایان نه چندان دلچسب سال اقتصادی 1401 را به درستی پیش‌بینی کند. رشد اجزای نقدینگی و پایه پولی، افزایش قیمت دارایی‌ها و افزایش سطح عمومی قیمت‌ها اعدادی را به ثبت رساندند که تنها در سناریوهای بدبینانه می‌شد آن‌ها را پیدا کرد. از این رو سال 1402 را در حالی آغاز خواهیم کرد که اقتصاد ایران در نیمه سال 1401 شاهد امواج مختلف نااطمینانی بوده است و این عدم‌قطعیت خود را در قیمت نرخ‌های کلیدی مانند نرخ ارز به نمایش گذاشت. اخلال در کسب‌و‌کارهای اینترنتی و اکوسیستم استارت‌آپی ایران نیز از آن دسته نکاتی بود که در ابتدای سال کمتر کسی می‌توانست آن را پیش‌بینی کند. در نهایت اقتصاد ایران در سال 1402، در گفت‌وگو با محسن جلال‌پور و محمدمهدی بهکیش مورد بررسی قرار گرفته است.