به قلم : پروفسور کامران آزما ؛ متخصص طب فیزیکی و توان‌بخشی و استاد دانشگاه
تحریریه زندگی آنلاین : زانوهایکی از مهم‌ترین اعضای حرکتی بدن هستند که بیشتر افراد را با چالش‌ها و موارد متعددی درحرکت سریع و آسان مواجه می‌کنند. ازاین‌رو در این مقاله به برخی سؤالات خوانندگان که به‌صورت مکرر مطرح می‌شود پاسخ داده‌ام که در ادامه می‌خوانید.
* درد ناشی از نرمی غضروف کشکک زانو چه مشخصاتی دارد ؟
کشکک زانو یا کاسه زانو استخوانی است در جلو زانو که کارایی عضله چهار سر ران را در راست کردن زانو افزایش داده و در این حال به‌عنوان یک محافظ در مقابل ضرباتی که به‌زانوارد می‌شود عمل می‌کند . در حین خم و راست کردن زانو، استخوان کشکک در شیاری که پایین استخوان ران قرار دارد بالا و پایین می‌شود. پشت استخوان کشکک غضروفی ضخیم قرار دارد که عامل اصلی ایجاد حرکت نرم ، لغزنده و بدون درد کشکک حین خم راست کردن زانو است . درصورتی‌که به دلایلی کشکک به‌جای سرخوردن و لغزیدن در شیار خود به‌صورت مالشی حرکت کند و یا به‌درستی در این شیار قرار نگیرد ، منجر به صدمه و آسیب به غضروف آن می‌شود. آسیب غضروف پشت کشکک که در ابتدا به‌صورت نرم شدن غضروف است در صورت پیشرفت منجر به پارگی، شکاف و سپس فرسایش آن می‌گردد . استفاده بیش‌ازحد از زانو در بعضی از ورزش‌ها نظیر دویدن ، دوچرخه‌سواری ، فوتبال و یا والیبال و یا ضعف و عدم بالانس عضلانی همراه با راستای غیرطبیعی اندام تحتانی مثل زانوی ضربدری از علل بروز این آسیب است . می‌توان ترکیبی از اشکال در نحوه قرار گرفتن کشک در جای خود همراه با استفاده بیش‌ازحد از زانو را به‌عنوان شایع‌ترین علت نرمی غضروف کشکک نام برد ، اگرچه صدمات خفیف و مکرر به‌زانو حین فعالیت و تکنیک‌های نادرست انجام فعالیت‌های ورزشی هم مطرح است . شروع این مشکل معمولاً از 15 تا 30 سالگی است و در خانم‌ها از شیوع بالاتری برخوردار است .
بیشتربخوانید:
درد در قسمت جلو زانو مشخص‌ترین علامت نرمی و سائیدگی غضروف کشکک زانوست و در حقیقت یکی از شایع‌ترین علل درد در قدم زانو در سنین جوانی و اوایل بزرگ‌سالی است . بااین‌وجود ارتباط دقیقی بین درجه آسیب غضروف کشکک و درد ناشی از آن وجود ندارد. در خصوص مشخصه‌های این درد بایستی گفت که درد با فعالیت‌های طبیعی روزمره مثل دویدن ، بالا و پایین رفتن از پله ، دوزانو چهارزانو زدن و یا تغییر وضعیت از حالت نشستن به ایستادن و یا حین انجام فعالیت‌های ورزشی تشدید می‌گردد . افراد مبتلا از احساس درد به دنبال نشستن‌های طولانی شاکی هستند و درواقع نشستن برای مدت‌زمان طولانی برای بسیاری از افرادی که نرمی غضروف کشکک دارند نامطلوب است . هرچند این درد مبهم و مشخص کردن محل دقیق آن مشکل است ولی معمولاً احساس درد علاوه بر زیر کشکک ممکن است یک یا دو طرف کشکک احساس شود و در قسمت داخلی کشکک تمرکز بیشتری داشته باشد . ازنظر شدت و میزان درد در افراد مختلف از یک درد ملایم تا یک درد شدید متغییر است و در تعدادی از افراد این مشکل می‌تواند ناتوان کننده و محدودکننده فعالیت‌های روزمره ، کار و شرکت در برنامه‌های ورزشی باشد و ازنظر نوع درد می‌تواند به‌صورت یک درد سوزشی تا احساس درد تیزوخنجری متفاوت باشد . در اغلب موارد درد درجلو هر دوزانو بوده ولی معمولاً در یک سمت از شدت بیشتری برخوردار‌است. به‌جز درد ، احساس وجود شن ریزه و یا سنگ‌ریزه و سروصدا زیر کشکک در حین خم و راست کردن زانو همچنین احساس ناپایداری در زانو گاهی خالی کردن زانو از دیگر از نشانه‌ها است . می‌توان گفت دریک جوان فعال بااحساس درد و سنگینی پشت کشکک و علائم مکرر تورم و ناپایداری زانو ، نرمی غضروف کشکک جز اولین تشخیص‌هاست هرچند که نرمی و سائیدگی کشکک تنها یکی از علت‌های مطرح است و برای تشخیص دقیق و رد سایر علل نیاز به معاینه و در صورت لزوم تصویربرداری و یا حتی گاهی آرتروسکوپی زانو است .
بیشتربخوانید:
*زانوهای پرسروصدا چه زمانی نیاز به توجه دارد؟
در طب ، به هر نوع سروصدایی که در حین حرکت یک مفصل در آن ایجاد می‌شود ، کریپیتوس گفته می‌شود. وجود این سر صداها در مفصل می‌تواند باعث نگرانی افراد شود و تعدادی زیادی از افراد به دلیل نگرانی از احتمال وجود آسیب مفصل به کلینیک‌ها مراجعه می‌کنند . مفصل زانو یکی از شایع‌ترین آن‌هاست . بسیاری از افراد صداهایی را زانوهای خود و عمدتاً با افزایش سن می‌شنوند . به‌طورکلی اکثر این صداها بی‌ضرر و در بعضی از موارد اهمیت دارند و مشخص کردن اینکه چه وقت و در چه حالتی این سروصداها بااهمیت و نشان‌دهنده یک بیماری زمینه‌ایست ، برای بیمار و پزشک مهم است. صداهای طبیعی یا فیزیولوژیک صداهای بی‌ضرری هستند که معمولاً ممکن است به دلیل ترکیدن حباب‌های گاز در مفصل و یا اطراف آن حین خم و راست کردن زانو گاهی هم به دلیل گیر افتادن رباط‌ها و لیگامان ها بر روی برجستگی‌های استخوانی و حالت بشکن آن رخ می‌دهد . فاکتورها و عواملی هستند که افتراق دهنده صداهای فیزیولوژیک از انواع پاتولوژیک ( ناشی از یک بیماری ) است و از طریق آن‌ها می‌توان به سروصداهایی که نیاز به توجه دارند پی برد. به‌طورکلی این سروصداها درصورتی‌که گاه‌گاهی و بدون سایر علائم باشد را می‌توان از نوع فیزیولوژیک و یک فرایند طبیعی درحرکت مفصل فرض کرد و دلیلی برای نگرانی نباشد ولی در صورت همراهی این صداها ( کریپتوس ) با درد ، همراهی بااحساس ناراحتی در حین قدم زدن ، وجود تورم و دردناکی زانو در لمس و همچنین در صورت همراهی این سروصداها بااحساس خشکی ، سفتی و محدودیت در حرکات زانو ممکن است که نشان‌دهنده بیماری زمینه‌ای باشد و در این صورت نیاز به توجه دارد . به‌عنوان‌مثال صدای زانو همراه با درد در سنین بزرگ‌سالی می‌تواند اولین نشانه‌های سائیدگی مفصل باشد و یا اکثر قریب به‌اتفاق بیماران با آسیب شاخ خلفی منیسک ، صداهای دردناکی در زانوی خوددارند . به‌جز دو موردی که ذکر شد ، نرمی غضروف استخوان کشکک هم از علل شایع یک زانوی پرسروصدا دریک فرد جوان یا افراد در اوایل سنین بزرگ‌سالی است که نیاز به توجه دارد . طبیعت صدا و نحوه شروع سروصدا در زانو نیز مشخص‌کننده و افتراق دهنده صداهای فیزیولوژیک از انواع پاتولوژیک است . صداهای فیزیولوژیک شروع ناگهانی و افزایشی نداشته و فرد سابقه‌ای از ضربه و یا آسیب به‌زانو را ذکر نمی‌کنند وبه عنوان مثال صداهای ناشی از ترکیدن حباب هرازگاهی است و حالت ثابت و دائمی ندارد . در عوض شنیدن صداهای دائم در زانو می‌تواند اهمیت داشته باشد چراکه افرادی که صداها دائمی در زانو دارند تا سه برابر شانس ابتلا به آرتروز زانو در آن‌ها بیشتر است .
فرکانس ، طول بلندی و توصیف این صداها هم اهمیت دارد . توصیف این سروصداها از طرف بیماران از یک احساس ترکیدن چیزی در زانو ، کوبیدن، ، کلیک ، و ترک خوردن استخوان گرفته تا احساس آسیاب و رنده شدن سطح مفصل مختلف است . صداهایی شبیه آنچه در هنگام بو دادن ذرت ایجاد می‌شود یا یک‌صدای انفجاری و ناگهانی در هنگام کنده شدن منسیک و یا لیگامانهای زانو شنیده می‌شود ولی صدای شبیه آسیاب کردن و رنده کردن در اتروز زانو نرمی غضروف داریم . صدای نازک و احساس کلیک یک‌بار در حین خم و راست کردن زانو در افراد با پارگی منیسک داریم . صدای ایجادشده در مفصل رانی کشککی از علل متداول صدای زانوست و ممکن است اولین نشانه‌های سندروم درد پاتلوفمورال باشد معمولاً از طرف بیمار به‌صورت صدای کلیک و ترق‌ترق در حین راه رفتن بالا و پایین رفتن از پله چمباتمه زدن و یا بلند شدن از صندلی توصیف می‌شود . نکته آخر اینکه حدود یک‌پنجم بیمارانی که تعویض مفصل زانو انجام داده‌اند هم در مفاصل خودصداهایی می‌شنوند که در اکثر موارد خوش‌خیم و بوده و تا 50 درصد موارد به‌تدریج کم می‌شود . نوع ایمیلانت بکار رفته و تغییرات مختصر ناشی از عمل جراحی از علل ایجاد این صداهاست صداهای زانو بعد از تعویض مفصل هم در صورت همراه بودن با درد نیازمند توجه و پیگیری است.
بیشتربخوانید:
*چه راهکارهایی برای حفاظت از زانوها در حین دویدن وجود دارد؟
برای بسیاری از افراد دویدن وزرشی ایده ال و برطرف‌کننده استرس‌های روزمره است و بسیاری هم می‌دوند تا علاوه بر بدن‌سازی به سطح سلامتی بهتری برسند . دویدن به‌عنوان یک ورزش با شدت متوسط شناخته می‌شود و از ورزش‌های در دسته‌بندی تحمل وزن محسوب شده و بنابراین مفاصلی که این فشار را تحمل می‌کنند نظیر پا و مچ پا و زانو مستعد آسیب می‌باشند . در حقیقت هر فردی حین دویدن مستعد آسیب در سیستم اسکلتی ، عضلانی و مفاصل اندام تحتانی است و آسیب به مفصل زانو را می‌توان به‌عنوان شایع‌ترین آسیب در بین دونده‌ها دانست . تا نیمی از دونده‌ها ممکن است درجاتی از صدمه به‌زانو را متحمل شوند چراکه متأسفانه بسیاری از افراد دونده آموزشی درباره تکنیک‌های صحیح دویدن و روش‌های پیشگیری از آسیب‌ندیده‌اند . تقریباً تمام اجزای تشکیل‌دهنده زانو نظیر تاندون‌ها، لیگامان ها، غضروف مفصلی و منسیک ها در دونده‌ها شانس آسیب دارند و نوع آن‌هم از یک کشیدگی و پارگی اجزای تشکیل‌دهنده زانو گرفته تا دررفتگی و شکستگی زانو متغیراست. در صورت صدمه به‌زانو در حین دویدن معمولاً دوره و زمان بهبودی آن طولانی است لذا دونده‌ها لازم است از عواملی که احتمال آسیب به‌زانو در حین دویدن را افزایش می‌دهد، آگاه بوده و روش‌هایی که از طریق آن‌ها می‌توان از زانوها محافظت کرد را بشناسند . شانس آسیب زانو در افرادی که اضافه‌وزن دارند بیشتر است و با هر کیلوگرم کاهش وزن تا چهار برابر آن فشار ، از زانو حذف می‌شود . بنابراین در افراد چاق توصیه به کاهش وزن به دلیل اینکه باعث کاهش فشار های وارده به‌زانو حین دویدن می‌گردد ، قبل از شروع برنامه‌های منظم دویدن توصیه مناسبی است . مورد دوم اینکه بهتر است ورزش‌هایی که پایداری زانو را بیشتر می‌کند را قبل از دویدن شروع گردد و ورزش‌هایی نظیر اسکوات در جهت تقویت عضلات گلوتئال ( باسن ) و هامستریگ و به‌منظور ایجاد بالانس با عضله چهار سر ران توصیه می‌گردد.
استفاده بیش‌ازحد از زانو ، افزایش سریع میزان مسافت طی شده و افزایش سریع سرعت دویدن از دلایل مهم آسیب به‌زانو است . سندروم درد پاتلو فمورال ( کشککی رانی ) شایع‌ترین فرم از انواع آسیب‌های مزمن زانو در بین دونده‌هاست . این فرم از آسیب که در یک‌سوم زنان و یک‌چهارم مردان دونده رخ می‌دهد ، ناشی از همین فشار بیش‌ازحد به‌زانوست که در آن به دلیل صدمه به غضروف مفصل زانو ، دونده‌های مبتلا از درد جلو زانو حین خم کردن یا چمباتمه زدن شاکی هستند . رباط‌ها و منسیک های زانو از اجزای مهم تشکیل‌دهنده زانو هستند که احتمال صدمه مزمن و یا حاد و ناگهانی آن‌ها حین دویدن زیاد است تا یک‌سوم دونده‌های بالای سنین چهل‌سالگی شواهدی از آسیب‌های فرسایشی را در منیسک های زانو دارند . برای کاهش احتمال آسیب به این اجزا لازم است که از تغییر مسیر ناگهانی و یا ایستادن ناگهانی ، پریدن‌های آنی و یا انتقال وزن ناگهانی از یک‌پا به‌پای دیگر خودداری نمود . بنابراین دویدن بایستی با شروع و توقف تدریجی باشد و برای تغییر جهت از یک مسیر دایره‌ای شکل بزرگ استفاده کرد . رعایت اصول گرم کردن و سرد کردن هم اهمیت دارد و لازم است که قبل از دویدن با انجام بعضی از حرکات کششی عمل گرم کردن بدن انجام شود . اگر فردی در حین دویدن احساس درد و تورم در زانوهای خود کرد ، این برابر با توقف دویدن و سرد کردن زانو استفاده از مسکن است و در صورت ادامه‌دار شدن نیاز به مراجعه به پزشک است.
