بیرقدار نیروی هوایی ارزان یا وابستگی گران؟/ چرا مشتریان پهپاد ترکیه باید محتاط باشند +عکس و فیلم

به گزارش سرویس جهان مشرق، پهپادها نقش مهمی در جنگ‌های نوین امروزی ایفا می‌کنند. امروزه در منطقه پرآشوب غرب آسیا، اگر کشوری در صنعت هوا و فضا (که پهپادها و هواپیماهای جنگی هم بخشی از آن است) حرف برای گفتن نداشته باشد، محکوم به شکست خواهد بود. در منطقه غرب آسیا جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه از قدرت‌های پهپادی محسوب می‌شوند که شهرت پهپادهای آن‌ها به‌ویژه پهپادهای ایرانی علاوه بر منطقه، در جهان هم انعکاس دارد.

در سال‌های اخیر تولید دو پهپاد «شاهد 136» و «بیرقدار» در جهان بازتاب گسترده‌ای داشته است. ایران و ترکیه با ساخت این دو پهپاد راهبردی به دنبال توسعه قدرت هوایی خود هستند.

در مقاله‌ی پیش‌رو، «شای گال»، تحلیل‌گر اسراییلی در وبگاهEurasian Times ، نگاهی نسبتا منتقدانه به پهپاد مشهور بایراکتار(یا همان بیرقدار) ترکیه دارد. شای گال یک تحلیل‌گر و مشاور استراتژیک است که در امور امنیت بین المللی، استراتژی دیپلماتیک و مدیریت بحران در تقاطع میان حوزه‌های دفاعی و ژئوپلیتیک تخصص دارد.

او به رهبران ارشد دولتی و نظامی رژیم صهیونیستی مشاوره می دهد. پیش از این، گال به عنوان معاون رئیس روابط خارجی در صنایع هوافضای رژیم اسراییل (IAI) خدمت کرده است.

بدیهی است که اظهارات این تحلیل‌گر اسراییلی از باب آشنایی با تحلیل‌های فنی مختلف و چشم‌اندازهای متفاوت در این حوزه بازنشر می شود و به معنای تایید محتوای آن از سوی مشرق نیست.

ترکیه چرخ را از نو اختراع نکرد. در دهه های 1990 و 2000، نیروی هوایی ترکیه با هواپیماهای بدون سرنشین «جستجوگر» و «هرون» اسرائیلی علیه پ.ک.ک عمل می کرد و به دنبال «شکارچی»( Predator) و «دروگر»( Reaper) از ایالات متحده بود – این واقعیت انکار شد، اما در عراق افشا گردید. TB2 در قره باغ (2020) و اوکراین (2022) به شهرت رسید و از عملیات خود فیلمبرداری می کرد تا این که پهپاد اقتباسیِ روسیه نقش آن را محدود کرد.

حتی مطالعات «همسو»{از جمله موسسات ترکیه‌ای} عملکرد آن را «متوسط» ارزیابی کردند. در ژوئن 2025، پس از ماه ها رکود، فیلم‌هایی منتشر شد که TB2 دوباره بر روی خرسون ظاهر شد و به یک قایق روسی حمله کرد – یک یادآوری از این که در لایه‌های نازک پدافندی، این سیستم قابیلت نفوذ دارد.

شرکت «بایکار»، که در دهه 1980 توسط اوزدمیر بایراکتار تاسیس شد و اکنون توسط پسرش سلچوک – داماد اردوغان-اداره می شود ، نه تنها به یک موفقیت صنعتی، بلکه به یک ابزار سیاست خارجی تبدیل شده است.

اگر «برند» را پاک می کردید، زنجیره تامین آن جهانی بود: نسخه‌های اولیه با موتورهای روتاکس اتریشی و اپتیک WESCAM کانادا با سیستم رصد هوایی Hensoldt ARGOS-II کار می کردند.

توقف اوتاوا در سال 2020 و معکوس شدن جزئی صادرات WESCAM در سال 2024 نشان داد که در دسترس بودن قطعات(به ویژه قطعات حساس) امری کاملا سیاسی است. تا اواسط سال 2025، داده‌های کانادایی حکایت از بیش از 120 میلیون دلار تحویل مجدد WESCAM دارد که نشان می دهد که بایراکتار مثلا «بومی»، همچنان گروگان مجوزهای غربی است.

با وجود ادعاهای مربوط به کپی‌برداری، بِیکار در ابتدا بر پایه زیرسامانه‌های غربی — ابتدا اسرائیلی و سپس آمریکایی — توسعه یافت و پس از آن به قطعات ترکیهای روی آورد. هم‌اکنون سامانه اپتیکال ASELFLIR-500 ساخت شرکت اسلسان، پهپادهای تی‌بی2 خط مقدم را مجهز کرده است، در حالی که نمونه جدیدتر ASELFLIR-600 برد و سطح خودکارسازی را افزایش داده است — اقدامی برای کاهش وابستگی در برابر تحریم‌ها که البته هنوز در حال تکامل است.

آنکارا یک مدل خدمات را صادر می کند: 24 TB2 های لهستان تحت پوشش یک قرارداد چند ساله NSPA(آژانس پشتیبانی و تامین ناتو) برای آموزش، تدارکات و پشتیبانی خدمات قرار دارند.

در بالکان (آلبانی ، کوزوو ، بوسنی)، تحت فشار یونان و صربستان، معاملات غیرشفاف گسترش یافته است. امسال، کرواسی شش TB2 به همراه خدمه‌ی آموزش‌دیده‌ دریافت کرد و به طور رسمی آن‌ها را وارد خدمت کرد، و به این ترتیب به یکی از اولین اعضای ناتو تبدیل شد که آن‌ها را برای ماموریت رزمی رسمی به کار گرفت.

برای دولت‌هایی که قیمت ظاهری وسوسه‌انگیز است، پهپاد تی‌بی2 چندین برابر از ام‌کیو-9 ریپر ارزان‌تر بوده و حتی از بسته‌های پیشنهادی پهپادهای هرملز-900/هرون-تی‌پی اسرائیلی و وینگ لونگ/سی‌اچ-4 چینی نیز قیمت کمتری دارد.

این سامانه برای «جنگ‌های مرزی» و «نمایش بازدارندگی» به‌اندازه کافی خوب است. هواداران استدلال می‌کنند که این مقرون‌به‌صرفه بودن و سابقه رزمی، بر ریسک‌های آن می‌چربد – اما زمانی که تحریم‌ها زنجیره تأمین را مختل کنند، وابستگی به آنکارا، حاکمیت ملی را به برنامه‌های زمانی ترکیه گره خواهد زد

در آسیا، کارزار سال 2020 آذربایجان ارزش TB2 را نشان داد، در حالی که قرقیزستان و تاجیکستان به نرم افزار و قطعات یدکی فروشنده متکی بودند.

برای هند، درس واضح‌تر است. پاکستان در حال حاضر قابلیت پهپادی ترکیه را در کنار ناوگان چینی Ch-4 و Wing Loong قرار می دهد و یک خط تامین دوگانه‌ی مقاوم در برابر تحریم‌ها ایجاد می کند.

انتقال هواپیماهای بدون سرنشین پیشرفته آنکارا، همراه با پشتیبانی چین، به این معنی است که "قدرت هوایی ارزان" می تواند در دو جبهه – کشمیر و اقیانوس هند-علیه دهلی نو هدایت شود. چیزی که اغلب گفته نمی شود این است که ترکیه، پاکستان و چین نه تنها تامین کنندگان موازی هستند بلکه به یک اکوسیستم واحد وابستگی پاکستان همگرا هستند– یک شمشیر دولبه.

در غرب آسیا، ترکیه حملات هواپیماهای بدون سرنشین مرزی را در عراق و سوریه عادی کرد؛ تیراندازی ایالات متحده در سال 2023 در حسکه به سوی این پهپادها نشان داد که این سیستم‌ها چقدر راحت به خطوط قرمز ائتلاف غربی می آیند.

در آفریقا، TB2ها به قدرت هوایی مقرون به صرفه رژیم‌های در حال مناقشه تبدیل شدند: عنصری تعیین‌کننده در جنگ تیگرای اتیوپی که سپس کاربرد آن به مالی و نیجر گسترش یافت.

در لیبی، هیئت‌های سازمان ملل متحد پرواز هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه را که ناقض تحریم‌ها بودند، مستند کردند که نشان می دهد اقتصاد هواپیماهای بدون سرنشین، جنگ را از طریق نیروهای نیابتی دامن می زند. در سال 2025، گزارش سازمان ملل همچنین با رصد پرسنل بایکار در زمنطقه، تحویل TB2 به سودان را علی رغم تحریم‌ها مستند کرد- پشتیبانی جنگی در پوشش تجارت.

الگوی جهانی

در آفریقا ، خطوط لوله با پایه گذاری ، سرکوب ، بسته های خرید و هماهنگی دیپلماتیک هم زمان بود ؛ در اوراسیا ، قطعات یدکی آتش بس را شکل می دهند ؛ در خاورمیانه ، حملات روزمره به همسایگان فشار می آورد؛ و در اقیانوس هند، تحویل همزمان با آموزش و پیمان‌ها اعتماد به نفس را تقویت می کند. وام‌های بلاعوض یا کمک‌های مرحله‌ای به تصاحب «روایت برتر» و تثبیت اطاعت کمک می کند.

در نیمکره‌ی غربی و اقیانوسیه این پهپادها هیچ کاربرد عمده ای نداشته‌اند، اما سیاست هنوز هم موج می زند: توقف و معکوس‌شدن صادرات قطعات مهم Mx-15d کانادا نشان می دهد که چگونه یک تصمیم در اتاوا خود را بر زنجیره تامین آنکارا و مشتریان آن تحمیل می کند.

TB2 سلاح عجیبی نیست. با موفقیت پهپادهای اقتباسی روسیه{از روی شاهد 136 ایران} اوکراین مفهوم عملیاتی() بایراکتارهای خود را به شناسایی تغییر داد و محتاط‌تر شد.

در همین حال ، بایکار نسخه‌های جدیدی را در دستور کار قرار داد: یک TB2T-AI در اوت 2025 به ارتفاع 40000 پایی صعود کرد و TB3 از روی عرشه‌ی ناو پهپادبر TCG Anadolu پرواز کرد و عملیات انجام داد-با این حال همان زنجیره‌های وابستگی و ریسک‌های تحریم برجا مانده است.

یک یادآوری: هواپیماهای بدون سرنشین کُند و در-خط-دید تنها به عنوان فعال‌کننده‌های یک‌بارمصرف کار می کنند-در جایی که پدافند ضعیف است. و در جایی که جنگال قوی باشد، این پهپادها غلاف می شوند!

تحریم ها تله‌ی واقعی هستند. سابقه ها روشن است: مجوزهای اتحادیه اروپا پس از سال 2019 ، تحریم های CAATSA ایالات متحده در سال 2020، توقف ارسال از سویکانادا در سال 2020 و معکوس شدن جزئی در سال 2024.

در عمل، موتورها از کار می مانند، خطوط انتقال{قطعات} مسدود می شوند و نرم‌افزارها قفل می شوند. در یک بحران متقابل ترکیه با یونان، قبرس یا اسرائیلی، شبکه خدمات TB2 از کار می افتد، درست زمانی که آنکارا اولویت های دیگری دارد.

ترکیه این موضوع را می‌داند و در حال ایجاد گزینه‌های جایگزین است: احداث کارخانه بایکار در کیِف، مشارکت با لئوناردو در ایتالیا، استفاده از سامانه اِیسِلفلیر-500 ساخت اسلسان، و تأیید فناوری آرگوس-2 توسط ترکمنستان. این موزاییک (از اقدامات) می‌تواند به نفع خریداران مورد استفاده قرار گیرد - اگر از پیش برنامه‌ریزی شده باشد

بودجه ها باید کل هزینه مالکیت را منعکس کنند، که شامل هزینه‌های تحریم‌ها هم هست.کسانی که روی TB2 تعصب دارند باید پلکان‌های خروج{از وضعیت اضطرار} را برنامه‌ریزی کنند: نرم افزار امانت‌گذارده نزد طرف سوم(escrowed software) ، خط تعمیر و نگه‌داری غیر-ترکیه‌ای ، اپتیک جایگزین و ناوگان موازی.

از روز اول خدمات را بومی‌سازی کنید تا از قفل شدن در بزنگاه جلوگیری کنید. اسرائیل، یونان و قبرس هم به صورت متقارن به دنبال تقابل هستند: آن‌ها TB2/MAM را به عنوان یک مزاحمت انبوه در نظر می گیرند– که با رصد چندلایه، سیستم‌های ضد-پهپاد چابک ، طعمه‌گذاری و حملات به ایستگاه‌های زمینی خنثی می شود.

این برای خریداران هم مهم است که همین‌حالا هم پایشان گیر است: کشورهایی که زمانی موتورها و اپتیک را عرضه می کردند – اسرائیل ، ایالات متحده، کانادا، اتریش، آلمان – هنوز هم می توانند زنجیره‌های خدمات جایگزین را{به جای ترکیه} ارائه دهند. "استقلال" ادعایی آنکارا بر ریشه‌های غربی استوار است.

هواپیماهای بدون سرنشین ممکن است ارزان باشند. اما «وابستگی» پرهزینه است.

شای گال یک تحلیلگر و مشاور استراتژیک است که در امور امنیت بین المللی، استراتژی دیپلماتیک و مدیریت بحران در تقاطع میان حوزه‌های دفاعی و ژئوپلیتیک تخصص دارد. او به رهبران ارشد دولتی و نظامی مشاوره می دهد. پیش از این، گال به عنوان معاون رئیس روابط خارجی در صنایع هوافضای رژیم اسراییل (IAI) خدمت کرده است.