شناسه : ۳۰۵۶۶۸ - چهارشنبه ۷ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۱۸:۰۶
معنای «زودرس بودن عذاب الهی» در اندیشه شهید صدر
گروه اندیشه: شهید صدر در تفسیر آیه ۴۷ سوره حج، یکی از انواع سنن تاریخی در خصوص عذاب الهی را تفسیر و در آن معنای زودرس بودن عذاب الهی را تشریح کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در آیه 47 سوره حج می‌خوانیم: «وَیَسْتَعْجِلُونَکَ بِالْعَذَابِ وَلَن یُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ وَإِنَّ یَوْمًا عِندَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ؛ از تو درخواست عذاب زودرس خداوند را دارند. خداوند در وعده خویش تخلف نمیکند. و همانا یک روز نزد پروردگارت مثل هزار سال از سال‌هایی است که شما می‌شمارید»(حج، 47).
شهید صدر در تفسیر این آیه که در کتاب تازه نشریافته «پژوهش‌های قرآنی» آمده است، می‌گوید: ما می‌گوییم اگر انسان به مقابله با سنت‌های تاریخی نوع سوم، برخیزد، از سوی همان سنت‌ها دچار عذاب می‌شود و به زودی به مجازات می‌رسد. اما کلمه «به زودی» در اینجا به معنای سرعت تاریخی است، نه سرعت عادی در زندگی معمولی. آیه شریف هم همین را می‌گوید و در اینجا از عذابی حرف می‌زند که در راستای عذاب‌های گروهی قرار دارد و بر جوامع ستم‌کار گذشته نازل شده است. قرآن مجید در ادامه، از مردم زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم سخن می‌گوید که انتظار عذاب زودرس داشتند و می‌گفتند: پس این عذاب کجاست و چرا همین الآن بر ما نازل نمی‌شود؟ ما به تو کفر ورزیدیم؛ با تو به مبارزه برخاستیم؛ به تو ایمان نیاوردیم؛ گوش‌هایمان را بر صوت قرآن بستیم؛ پس چرا عذاب بر ما فرود نمی‌آید؟
قرآن در اینجا از سرعت در مقیاس تاریخ سخن می‌گوید؛ سرعتی که با سرعت معمولی عادی تفاوت دارد: «وَیَسْتَعْجِلُونَکَ بِالْعَذَابِ وَلَن یُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ؛ خدا از وعده‌اش تخلف نمیکند»؛ زیرا این، سنت تاریخی است و سنت تاریخی ثابت و قطعی است، ولی «وَإِنَّ یَوْمًا عِندَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ؛ یک روز، در مقیاس سنت‌های تاریخی نزد پروردگار، هزار سال است»؛ [چرا نزد پروردگار گفته شده؟]؛ زیرا سنت‌های تاریخ، همان‌گونه که در قرآن آمده است، از کلمات پروردگار است؛ بنابراین در کلمات پروردگار، یعنی در سنت‌های الهی، یک روز که مهلتی کوتاه است، به اندازه هزار سال است.
در آیه‌ای دیگر عبارت پنجاه‌هزار سال آمده است، اما این در قیامت است، نه در دنیا و جمع بین دو آیه یا دو کلمه از همین طریق است.
«تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ* فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِیلاً* إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً* وَنَرَاهُ قَرِیباً* یَوْمَ تَکُونُ السَّمَاء کَالْمُهْلِ؛ فرشتگان و روح در روزی که اندازه‌اش پنجاه‌هزار سال است، به سوی او بالا می‌روند. پس به زیبایی شکیبا باش. آن‌ها آن روز را دور می‌بینند. و ما آن را نزدیک می‌بینیم. روزی که آسمان مثل فلز گداخته است»(معارج،4ـ٨)
این آیه ناظر به روز قیامت است؛ روزی که آسمان مثل فلز گداخته می‌شود. روز قیامت پنجاه‌هزار سال برآورد شده است. اما در آیه پیشین سخن از زمان نزول عذاب گروهی بر طبق سنت‌های تاریخ است که می‌فرماید: «وَإِنَّ یَوْمًا عِندَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ»
پس این، نوع سوم سنت‌های تاریخی است که عبارتند از رویکرد‌هایی عینی در حرکت انسان، در مسیر تاریخ و نیز ترکیب وجودی بشر؛ سنت‌هایی که در کوتاه‌مدت، چالش‌پذیر و در بلند‌مدت غیر قابل چالش هستند. با این توضیح که کوتاهی و بلندی زمان در اینجا بر اساس تصورات ما در زندگی معمولی، یکی‌ـ‌دو روز نیست. یک روز در کلمات خدا و سنت‌های او همچون هزار سال در حساب ما است.
منبع: پژوهش‌های قرآنی، ص١١5
