حجت‌الاسلام و المسلمین حامد معرفت، فرزند آیت‌الله معرفت و مفسر قرآن در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که تفسیر آیت‌الله در هنگام وفات چه وضعیتی داشت؟ گفت: آیت‌الله معرفت تفسیر جامع اثری را چون جامعیت زیادی داشت و پیش‌بینی می‌کرد 40 جلد شود، از ابتدا با همکاری تیمی از فضلای حوزه شروع کرد. وی افزود: این گروه محقق که 30 نفر بودند، فیش‌های تفسیری را به صورت کامل در خصوص کل قرآن آماده کرده بودند. در مرحله تدوین، خود آیت‌الله معرفت جلد اول را قلم زدند که شامل مقدمه و تفسیر سوره حمد است. ایشان تا جلد ششم و پایان سوره بقره کار تفسیر را انجام دادند و این جلد یک هفته قبل از وفاتشان توسط موسسه تمهید منتشر شد.
معرفت افزود: از جلد 6 به بعد حجت‌الاسلام و المسلمین رستم‌نژاد که شاگرد خاص و دستیار اصلی آیت‌الله معرفت بودند کار را به عهده گرفتند و با توجه به سبکی که استاد داشتند و آثار دیگرشان سعی کردند با سبکی مشابه کار را به پیش ببرند، کار تا حدود جلد 20 و سوره طور پیش رفته است و قرار است با همکاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اسلامی و موسسه تمهید منتشر شود و پیش‌بینی شده است که با همین سیاق تا جلد 40 و 45 ادامه یابد.
وی در پاسخ به این پرسش که تفسیر جامع اثری پس از آیت‌الله معرفت با چه مشکلاتی مواجه شده است؟ گفت: به گفته حجت‌الاسلام رستم‌نژاد که جانشین آیت‌الله معرف شده‌اند، سطح کار تنزل پیدا کرده است؛ زیرا آیت الله معرفت حاصل عمرشان را در این تفسیر گذاشته بودند و طبیعی است که تجربیات ایشان قابل تکرار نیست، اما سعی شده حداکثر شباهت‌ها اتفاق بیفتد و از نظر ساختاری و ظاهری کاملا شباهت وجود داشته باشد.
این کارشناس تفسیر قرآن ادامه داد: از نظر محتوایی گاه ضعف‌هایی پیدا می‌شود، به ویژه سبک تفسیر آیت‌آلله معرفت این بود که اهل قلم‌فرسایی فراوان نبودند و با کوتاه‌ترین جملات نظر تفسیری خودشان را مطرح می‌کردند، این کار را دشوار می‌کند؛ زیرا اگر شما بخواهید به صورت تفصیلی وارد شوید، می‌توانید نظرتان را بیان کنید، اما بیان به صورت اجمال، مشکلات کار را دو چندان می‌کند.
فرزند آیت‌الله معرفت تصریح کرد: نکته دیگری که بود، تسلط آیت‌الله معرفت در زبان عربی بیش از فارسی است و پس از وفات ایشان تغییر قلم محسوس است که البته با ویراستاری ویراستاران عرب زبان سعی می‌شود که این کار جبران شود، اما اینکه تا چه حدی می‌توان آن را جبران کرد، دقیقا معلوم نیست.
این کارشناس تفسیر قرآن در پاسخ به این پرسش که لزوم نگاشته شدن این تفسیر به زبان عربی چه بوده است؟ و چرا مخاطبان این تفسیر ایرانیان انتخاب نشده‌اند؟ گفت: این تفسیر اثری؛ یعنی روایی است و اگر آیت‌الله معرفت این کار را به فارسی بنویسد، باید این همه را ترجمه می‌کرد؛ لذا تصمیم این شد که عربی نوشته شود.معرفت تصریح کرد: زبان رسمی جهان اسلام عربی است و مخاطب آیت‌الله معرفت کل جهان اسلام بود و نه جامعه ایرانی. فارس‌زبانان متخصص می‌توانند استفاده کنند، اما اگر به فارسی نوشته می‌شد ترک‌زبان‌ها و عرب‌زبان‌های متخصص نمی‌توانستند از این تفسیر استفاده کنند.
وی ادامه داد: در خصوص این که مخاطب این اثر کیست، باید گفت مخاطبان تفسیر، خاص هستند و دانشمندان در زمینه تفسیر مخاطب تفسیر هستند و نه مخاطبان عام و در این زمینه هم متخصصانی که از حیث روایی و تاریخی قرآن را مطالعه می‌کنند، می‌توانند از این تفسیر استفاده کنند.
معرفت در پاسخ به این پرسش که آیا تفسیر تنها در خصوص آیاتی است که در ذیل آنها روایت هست و یا همه آیات تفسیر شده‌اند، گفت: این تفسیر به معنای واقعی تفسیر است. برخی از تفاسیر روایی مجموعه روایات هستند که ذیل آیات روایات را گردآوری کرده‌‌اند، مانند «نور الثقلین» از شیعه و «الدر المنثور» از اهل سنت که مفسری وجود ندارد و تنها ناقل هستند، اما در تفسیر جامع الاثری خود مفسر که آیت‌الله معرفت است، حضور دارد و هم ناقل است و هم مفسر. در تفسیر ایشان، ابتدا تفسیری که دارند را به صورت مختصر عرضه می‌کنند و بعد وارد روایات شده و آن را عرضه می‌کنند و اینجا ناقل نیستند و هر جا لازم باشد توضیح می‌دهند، رد می‌کنند و یا اگر چند روایت باشد، قضاوت می‌کنند و این ویژگی باعث تمایز این تفسیر می‌شود.
وی تصریح کرد: در گزینش منابع تفسیر، ایشان تفاوتی بین فرق اسلامی نگذاشته‌اند و هر آنچه میراث جهان اسلام در سه قرن اول بوده را مورد استفاده قرار داده‌اند؛ بنابراین حجم روایات غیر‌شیعی بیش از روایات شیعی است و دلیل آن بیشتر بودن روایات اهل سنت است و همین مسئله باعث شده است این تفسیر جنبه تقریبی تفسیر را بالا برد و اثری در قلمرو ادبیات جهان اسلامی باشد.
معرفت در خصوص جزئیات نشر ادامه اثر گفت: تصمیم بر این شده است که اسم آیت‌الله معرفت به عنوان مولف بیاید؛ زیرا فیش‌ها زیر نظر ایشان جمع شده و روش ایشان ملاک کار بوده است؛ اسم ایشان خواهد آمد منتهی قیدی زده خواهد شد که تدوین کتاب به همت استاد رستم‌نژاد است. در همایش ملی در خصوص ایشان که در آذرماه آتی برگزار خواهد شد از حدود 20 جلد از تفسیر ایشان رونمایی خواهد شد.
