نیمه‌شب از خواب با وحشت و ترس و با تصویری آشکار از یک خواب ترسناک بیدار می‌شوید. هرکسی هرچند وقت یک‌بار کابوس می‌بیند، اما کابوس افراد بزرگ‌سال کمتر از کودکان است؛ اما به‌راستی دلایل این‌همه کابوس چیست؟ با بنیتا همراه باشید.
دلیل این کابوس‌ها چیست؟ می‌توان خوردن یک غذای فست‌فودی در آخر شب را دلیل آن دانست؟ خوردن یک غذای تند و سنگین قبل از خواب می‌تواند شانس دیدن کابوس در برخی افراد را تقویت کند. شاید هم دیدن یک فیلم ترسناک قبل از خوابیدن بتواند باعث این اتفاق شود. ما واقعاً نمی‌دانیم. فرضیات زیادی در مورد علل بروز کابوس مطرح‌شده است، اما هیچ اجماعی بر روی آن‌ها وجود ندارد. به‌علاوه مطالعه بر روی این پدیده دشوار است، زیرا کابوس یک موضوع غیر عینی و ذهنی است. این موضوع کاملاً شخصی و زودگذر است؛ اما به ازای تمامی نادانسته‌های ما، برخی واقعیات وجود دارند که دانستن آن‌ها می‌تواند شما را شگفت‌زده کند.
Photograph by Nomad Soul/Shutterstock
آن‌ها واقعی نیستند
محققان موافق‌اند که اکثر کابوس‌ها ناشی از پریشانی و ناراحتی است، اما آن‌ها به‌ندرت تفسیری واقعی از علت ناراحتی ما را بیان می‌کنند. یک مطالعه‌ی کوچک از سوی پژوهشگران دانشگاه تافتس بر روی خواب‌ها و کابوس‌های پس از اتفاقات یازدهم سپتامبر شکل گرفت؛ نظریه‌ی آن‌ها این بود که این وقایع حداقل می‌توانند مقداری شوک به هر فردی در آمریکا وارد کند. درحالی‌که تمامی موارد حکایت از افزایش کابوس‌ها داشت، هیچ‌کدام از افراد دقیقاً هیچ خوابی در مورد برج‌های دوقلو، هواپیماها و حتی فروریختن برج‌ها، علیرغم مشاهده‌ی چندین‌باره‌ی تصاویر از تلویزیون، ندیده بود.
Photograph by Phloxii/Shutterstock
هیچ‌کسی صدای جیغ و فریادهای شما را نمی‌شنود
چرا زمانی که در حال دیدن یک کابوس هستیم نمی‌توانیم جیغ بکشیم؟ تمامی چیزی‌هایی که در تلویزیون در مورد کابوس‌ها مبینید اشتباهات هالیوود است. آنیسا داس، دانشیار بیماری‌های خواب در مرکز درمانی وِکسنِر در دانشگاه اوهایو، می‌گوید در هنگام خواب دیدن (مرحله‌ی موسوم به حرکت سریع چشم‌ها)، تمامی عضلات شما به‌جز عضلات چشم و عضله‌ی مخصوص نفس کشیدن، فلج هستند. زمانی که شما بیدار می‌شوید و جیغ می‌کشید، درواقع از چند لحظه قبل‌تر از خواب بیدار شده‌اید. این دلیلی است که ما کابوس خود را به‌وضوح و نسبت به سایر خواب‌های دیگر به یاد می‌آوریم. او می‌گوید شما دقیقاً از یک کابوس خارج شده و بیدار می‌شوید، ازاین‌رو حافظه‌ی شما در مقایسه با یک خواب معمولی که باعث بیدار شدن شما نمی‌شود، بهتر عمل می‌کند.
Photograph by Eggeegg/Shutterstock
زنان بیشتر از مردان کابوس می‌بینند
شاید این‌طور باشد. دکتر اِی جی مارسدِن، دانشیار روانشناسی و خدمات انسانی در کالج بِیکان در لیزبورگ، می‌گوید تحقیق انجام‌شده در انگلستان دریافت که زنان بیشتر از مردان خواب ترسناک می‌بینند. این اتفاق می‌تواند با این یافته که زنان مشکلات بیشتری در رابطه با پریشانی و نگرانی دارند، در پیوند باشد. کابوس‌ها معمولی بازتابی از نگرانی‌ها و پریشانی‌های ما هستند. زنان معمولاً گزارش دیدن کابوس‌های عاطفی‌تر نسبت به مردان را می‌دهند.
اما دقت داشته باشید که کلمه‌ی به‌کاربرده شده در اینجا «گزارش» است. نوجوانان و بزرگ‌سالان مؤنث نسبت به همتایان مذکر خود گزارش و صحبت بیشتری از کابوس‌ها می‌کنند. این احتمال وجود دارد که مردان تمایل کمتری برای بازگو کردن کابوس‌های خود داشته باشند یا اینکه آن‌ها شدت خواب‌های خود را جدی نگرفته و بی‌اهمیت می‌دانند. مارسدن و داس هر دو با قاطعیت میگویند این موضوع می‌تواند به ادراک فرد بستگی داشته باشد. یک کابوس ترسناک برای فردی می‌تواند ازنظر فردی دیگر عجیب و مسخره به نظر برسد.
Photograph by Mita Stock Images/Shutterstock
کابوس‌ها تمرینی برای واقعیت هستند
اگرچه نظریه‌های فراوانی در مورد دلیل خواب دیدن ما وجود دارد که می‌تواند بازتابی از ذهن ناخودآگاه ما باشد، اما آن‌ها روشی برای مشغول نگاه‌داشتن مغز در حین استراحت بدن هستند. مارسدن می‌گوید یک نظریه که اخیراً هم با حمایت همراه شده است این ایده را مطرح می‌کند که خواب‌ها تلاش‌های مغز برای حل مشکلات و یا مواجهه با عواطف شدید هستند. یک کابوس ممکن است شیوه‌ی مغز شما برای آمادگی در یک وضعیت ترسناک و به‌خصوص باشد. او می‌افزاید دیدن کابوس‌های ترسناک در مورد به‌زور وارد شدن فردی به خانه‌ی شما می‌تواند شما را برای مواجهه با چنین وضعیتی آماده کند و یا ترس شما از این اتفاق را کاهش دهد. محققان در یک مطالعه‌ی منتشرشده در سال 2007 در مجله‌ی «خواب» دریافتند که زنان باردار و زنان تازه زایمان کرده خواب‌هایی را تجربه کرده‌اند که با کودک آن‌ها در ارتباط است. در همین حال زنان تازه زایمان کرده بیشتر کابوس‌هایی می‌بینند که در آن اتفاقی برای کودک آن‌ها افتاده است. محققان میگویند چنین رفتارهایی می‌تواند بازتابی از مراقبت مادرانه باشد. آن‌ها حتی ممکن است در خواب نقش مراقبت از کودک خود را نیز ایفا کنند. به‌علاوه پژوهشگران فرض می‌کنند این کابوس‌ها ممکن است ناشی از اختلالات شدید خواب و چیزی مرتبط با این زنان تازه مادر شده باشد.
Photograph by Lassedesignen/Shutterstock
شما می‌توانید کابوس‌های خود را کنترل کنید
اما این کار نیاز به تمرین زیاد دارد. در این پدیده که به «خواب قابل‌درک» موسوم است، فرد می‌داند که در حال دیدن خواب بوده و می‌تواند مسیر خواب دیدن خود را کنترل کند. برخی از افراد می‌توانند در ابتدا خواب خود را کنترل کنند، اما به‌محض اینکه متوجه می‌شوند در حال خواب دیدن هستند، از خواب می‌پرند. داس می‌گوید انجام این تمرین به هنگام دیدن کابوس‌ها می‌تواند بسیار جذاب و جالب‌توجه باشد. در حال حاضر تحقیقات فراوانی به‌منظور کمک به کنترل کابوس افرادی که مرتباً خواب ترسناک می‌بینند در دست انجام است. داس می‌گوید تصور پژوهشگران این است که اگر افراد بتوانند کابوس‌های خود را کنترل کنند خواهند توانست بر شوک‌های ناشی از کابوس‌های شبانه فائق آیند.
Photograph by Sergey Nivens/Shutterstock
چیزی ترسناک‌تر از کابوس هم وجود دارد
«ترس‌های شبانه» اگرچه در میان بزرگ‌سالان غیرمعمول است، اما احتمالاً برای والدین نسبت به فرزندانشان ترسناک‌تر است. ترس شبانه اختلالی است که در آن فرد با ترس شدید از خواب برمی‌خیزد، اما همچنان خواب است. برای مثال یک کودک در نیمه‌شب با چشمان باز به‌شدت گریه می‌کند. در پدیده‌ی ترس شبانه پدر و مادر او نمی‌توانند کودک خود را از خواب بیدار کنند. درحالی‌که در کابوس‌های شبانه والدین کودک خود را بیدار کرده و کودک نیز تمامی خواب ترسناک خود را به یاد آورده و برای پدر و مادر تعریف می‌کند. در ترس‌های شبانه، زمانی که کودک از خواب برمی‌خیزد، هیچ خاطره‌ای از خواب ترسناک خود ندارد.
مارسدن توضیح می‌دهد که یک تفاوت کلیدی میان کابوس و ترس‌های شبانه این است که آن‌ها در زمان‌های متفاوتی از چرخه‌ی خواب رخ می‌دهند. اکثر خواب‌ها در فاز حرکت سریع چشم‌ها (REM) در خواب رخ می‌دهند، درحالی‌که ترس‌های شبانه در مرحله‌ی چهارم از خواب که عمیق‌ترین فاز است پدید می‌آیند. مارسدن می‌گوید به نظر می‌رسد که این ترس‌ها به این خاطر اتفاق می‌افتند که کودکان دارای مشکل گذر از فاز خواب عمیق به فاز حرکت سریع چشم‌ها هستند.