همسرم ناخن هایش را با دندان کوتاه می کند به خصوص هنگام تماشای تلویزیون، فرزندم نیز همین کار را در پیش گرفته، در هنگام اضطراب و عصبانیت یا وقتی که خوابش می آید این کار در او تشدید می شود بارها به او تذکر داده ام اما فایده ای نداشته چه کنم؟
خانمی دیگر می گوید: دخترم دائماً دستش را در بینی خود می کند، آنقدر این کار را تکرار می کند که معمولا از دماغش خون جاری می شود، به چه طریقی می توانl مانع او شوم؟
شرایط نامساعد محیطی، گاهی موجب می شود که کودکان به دستکاری قسمت های مختلف بدن بپردازند مانند: انگشت در بینی کردن، مکیدن انگشت، جویدن ناخن و اشیاء دیگر، حرکات غیرعادی دست ها و بازی کردن با آن ها، کشیدن مداوم موها یا خاراندن سر و زدن آن به دیوار...
ناخن جویدن یکی از اختلالات عادتی نوروتیک است، معمولاً از یک سالگی آغاز می شود و در بین کودکان و نوجوانان شایع است، حدود 20 درصد آن ها در این دوران این حرکت را تجربه می کنند و در دختران کمتر از پسران است. در بین همه گروه های سنی و اجتماعی وجود داشته و با افزایش سن معمولاً از شدت و میزان آن کاسته می شود ولی در پنج درصد افراد این عارضه تا بزرگسالی نیز ادامه می یابد و ترک آن بسیار بغرنج تر و پیچیده تر خواهد شد. علائم و نشانه ها: یکی از ویژگی های این عمل آن است که هنگام ناراحتی و نگرانی تشدید می شود. این وضعیت معمولاً با دیگر مشکلات نظیر شب ادرای، پرخوری یا کم خوری همراه است. ناخن جویدن با انگشت مکیدن فرق دارد، اولی وسیله ای جبرانی برای کاهش فشارهای درونی است و با تنش و استرس همراه است، در حالی که دومی یک عادت دوران خردسالی است و با لذت و آرامش توام است. ناخن جویدن علائم متعددی دارد که عبارتند از: بی حوصلگی، احساس ناامنی و ناآرامی، انقباض غیر ادراری آرواره ها، تیک، بی قراری حرکتی، اختلال خواب، نگرانی، ترس، شک و تردید نسبت به شایستگی ها و عملکرد خویش، اضطراب، عصبانیت و هیجان پذیری بسیار، دلواپسی، تحرک زیاد، شب ادراری، بی قراری، دندان قروچه، خشم، حساسیت زیاد نسبت به انتقاد، خوبینی، خودمداری، زودرنجی، تمارض، قدرت طلبی، یأس و بدبینی، بی اشتهایی، اختلال در ناخن ها، پنهان کردن ناخن ها از دیگران، خون آمدن ناخن ها و خرابی دندان های جلو. علل: علل این کار در افراد مختلف متفاوت است که عبارتند از: احساس ناخشنودی و نگرانی، اختلافات و کشمکش های خانوادگی، فشارها و نگرانی های درونی، عادت، احساس ناامنی و محرومیت، تربیت نادرست، اختلالات شخصیتی، خودآزاری، تثبیت در مرحله دهانی، یادگیری و تقلید از اطرافیان، رابطه نامطلوب کودک با مادر یا پدر، کمبود محبت، ضعف جسمانی و کمبود ویتامین، توقع بیش از حد والدین از کودک، مشاهده فیلم ها و صحنه های وحشتناک، نکوهش کودک و انتقاد مستمر از او. درمان: ابتدا باید انگیزه ها و علل آن ها مشخص گردد، سپس درمان شروع شود، مهم آن که هیچ گاه نباید برای درمان، از زور، کتک و فشار استفاده شود. پیشگیری از عادات ناپسند باید مقدم بر درمان باشد، یعنی والدین باید از همان آغاز، مراقب و مواظب رفتارها وحرکات کودک خود باشند و هر عمل نامناسب را خیلی زود و به طور مناسب برطرف سازند. درمان ناخن جویدن امکان پذیر است، روش هایی نظیر تلخ کردن و بستن ناخن، تهدید یا تمسخر کودک که احتمال دارد به طور موقت به رفع علائم بینجامد، در درمان ارزش چندانی ندارد. همین طور اصرار و فشار به کودک برای آن که ناخنش را نجود، اثر منفی دارد و باعث تشدید و تثبیت این عمل می شود. در ذیل پیشنهاداتی ارائه می شود که می تواند برای حل این مشکل کارساز باشد:
1- با فرزندتان صحبت کنید و توجه او را به این عادت جلب کنید، شاید اصلا او متوجه نباشد تا چه حدی این کار را انجام می دهد، دلایل لزوم توقف این حرکت را برایش توضیح دهید.
2- دقت کنید در چه اوقاتی بیشتر به جویدن ناخن می پردازد، مثلاً در حال تماشای تلویزیون، در ماشین یا در موقعیت های دیگر، طی این اوقات چیزی به او بدهیدکه دست هایش به آن مشغول باشد، مانند یک رشته گردن بند مهره دار، تسبیح، عروسک و یا یک تکه سنگ صاف.
3- با گفت و گوی ملایم در مورد ناخن جویدن، همکاری او را جلب کنید، یادآوری های آرام شما بیشتر از غرزدن و شرمنده کردن او، نتیجه بخش تر خواهد بود.
4- از یک «تلنگر» ناخودآگاه استفاده کنید. به او بگویید که دستش را به طرف دهانش ببرد و سپس در حالی که به سرعت دست هایش را پشت سرش به هم قفل می کند بگوید: نه، این کار را 10/3 بار تمرین کنید و سپس آن را چندین بار در طول روز تکرار کند. با کمال شگفتی خواهید دید که پس از مدتی تمرین، خود این کار بدون این که فرزندتان متوجه باشد، انجام می گیرد. (درست مانند یک عادت)
5- برای ترک این کار، جایزه ای در نظر بگیرید، در مورد دوره نهایی خاص و تغییر رفتار خاص، توافق کنید. یکی از روش های رایج این است که هر روز صبح 10 اسکناس یا سکه (با توجه به سن او) به او بدهید و بگویید که هر بار که اورا در حال جویدن ناخن هایش ببینید، یکی از پول ها را از او خواهید گرفت. شب، اسکناس ها یا سکه های باقی مانده را می تواند برای خودش نگه دارد. برای دخترها می توانید قول دهید که اگر ناخن هایش بلند شد یک شیشه لاک برای او بخرید.
6- کشمکش و بحث های بین خود و همسرتان را نزد کودک برپا نکنید، بعد از رفتن او به مهد یا خوابیدنش می توانید به این دعواهای بی نتیجه و لذت بخش همچنان ادامه دهید.
7- به او توجه کنید، نوازش های کلامی و فیزیکی را بیشتر انجام دهید، او را ساعاتی از روز در آغوش گرفته لمسش کنید، شوخی کرده و به او بگویید که دوستش دارید.
8- ستایش و تشویق و رفتارهای مناسب،اعتماد به نفس او را ترمیم خواهد کرد و به حل مسئله کمک می کند.
9- او را به نقاشی، نوشتن و بازی بیشتر تشویق کنید.
10- ساعات تماشای تلویزیون را کم کنید، مهم تر آن که او را از دیدن فیلم ها و کارتون های خشن و بازی های رایانه ای مهیج باز دارید.
11- در حضور کودک از وقایع خوشایند و شادی آفرین صحبت کنید تا ناراحتی ها و نگرانی او برطرف شود.
12- آموزه های مذهبی مانند: سخن گفتن از عشق خداوند و خوبی ها و نعمت هایش نسبت به کودکان، مراقبت همیشگی او از فرزندتان، توجه ائمه و فرشتگان و کمک دائمی آنان از او، گفتن از خوشی های جهان و امکانات و زیبایی هایی که در آن برایمان ارائه شده مثل: زیبایی آسمان، ستارگان، وجود پدر و مادر مهربان، خوراکی های خوشمزه، اسباب بازی های قشنگ، باغ ها، پارک ها، چمنزارها و... می تواند اطمینان قلبی و آرامش را در او تشدید کند.
کلام آخر اینکه لطف در نزد اطفال از نگرانی هایتان، کمبودها، گرانی ها، بدی های کشورتان و رویایی بودن ملل دیگر که در خانواده ها مد شده سخن نگویید، صحبت های امیدوار کننده، حرکات شاد، دوستان خندان، شکرگزار بودن و آن را عملا نشان دادن، کودک را در موقعیت صلح و صفا با جهان قرار می دهد، پدر و مادر مضطرب نمی توانند کودکانی مطمئن و آرام پرورش دهند، پس بیاییم ابتدا خودمان را اصلاح کنیم، ترمز دستی زندگی را بکشیم پیاده شویم و ساعتی فکر کنیم، کجاییم، کجا باید باشیم، به کجا می خواهیم برویم. آیا راهمان به ناکجا آباد نیست؟ و بعد از اطمینان از وضعیت درست رفتاری و حرکتی دوباره دست همسر و فرزند را گرفته و به سوی آینده ای زیبا فارغ از تنش های ساختگی و کاذب حرکت کنیم. موافقید؟
منبع: نشریه راه کمال شماره 37