استان کهگیلویه و بویراحمد

موقعیت جغرافیایى و تقسیمات سیاسى استان
استان کهگیلویه و بویراحمد با 264‚16 کیلومترمربع وسعت در جنوب غربى ایران، بین 30 درجه و 9 دقیقه تا 31 درجه و 32 دقیقه عرض شمالى و 49 درجه و 57 دقیقه تا 50 درجه و 42 دقیقه طول شرقى واقع شده است.
این استان از شمال با استان چهار محال و بختیارى، از جنوب با استان‌هاى فارس و بوشهر، از شرق با استان‌هاى اصفهان و فارس و از غرب با استان خوزستان همسایه است. قلهٔ دنا با ارتفاع 4409 متر بلندترین استان و پست‌ترین ناحیهٔ آن لیشتر با ارتفاع 500 متر از سطح دریا مى‌باشد.
براساس تقسیمات کشورى سال 1375، استان کهگیلویه و بویر احمد داراى 3 شهرستان، 12 بخش، 8 شهر، 38 دهستان و 2026 آبادى داراى سکنه است. شهرستان‌هاى استان عبارتند از:‌ بویر احمد، کهگیلویه و گچساران. شهرهاى تابعه شهرستان‌هاى استان نیز عبارتند از: یاسوج، سى‌سخت، کهگیلویه، دهدشت‌، چرام، لنده، دوگنبدان و باشت. استان کهگیلویه و بویراحمد از نظر جغرافیایى به دو ناحیه وسیع سردسیرى (بویر احمد) و گرمسیرى (کهگیلویه) تقسیم مى‌شود.
جغرافیاى طبیعى و اقلیم استان
استان کهگیلویه و بویر احمد سرزمینى کوهستانى و نسبتاً مرتفعى است که کوه‌هاى زاگرس با رشته‌هاى موازى، ‌ سراسر شمال و شرق و کوه‌هاى سیاه و سفید، خومى خائیز و نیل جنوب شرقى آن را در بر گرفته‌اند. بلندترین نقطه استان قله دنا با ارتفاع 4409 متر و پست‌ترین ناحیه آن لیشتر به ارتفاع 500 متر از سطح دریا مى‌باشد. رودخانه‌هاى مارون، ‌ بشار، زهره، خرسان و نازمکان از این استان عبور مى‌کنند و ارتفاعات آن، سرچشمه‌ تعدادى از رودخانه‌ها است. چهار پنجم مساحت منطقه از ارتفاعات و تپه ماهورها تشکیل شده است. در مناطق سردسیر، ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورها بیشتر و در مناطق گرمسیر ارتفاعات کوتاه‌تر و تپه ماهورها نیز کمتر است. دشت‌ها نیز حدود یک پنجم از مساحت استان را تشکیل مى‌دهند و معمولاً عمدهٔ‌ اراضى کشاورزى در دشت‌ها واقع شده است.
با توجه به شرایط جغرافیایى استان، هر چه در امتداد اصلى کوه‌هاى زاگرس از شمال شرقى به جنوب غربى نزدیکتر شویم، از ارتفاع کوه‌ها و مقدار بارندگى و رطوبت هوا به طور محسوسى کاسته مى‌شود. این وضعیت طبیعى، مشخصات اقلیمى دوگانه‌اى را پدید آورده و استان را به دو ناحیهٔ سردسیرى و گرمسیرى تقسیم کرده است:
– ناحیه گرمسیرى: این ناحیه در قسمت جنوب و غرب استان با وسعتى بیش از 8000 کیلومترمربع واقع شده و آب و هوایى گرم و نیمه خشک دارد. باران این منطقه از آبان ماه آغاز مى‌شود و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه مى‌یابد. در مقایسه با ناحیهٔ سردسیر، میزان بارندگى در این قسمت نسبتاً کم است. همچنین در این مناطق یخبندان به ندرت اتفاق مى‌افتد. این قسمت از استان کهگیلویه و بویراحمد درختان پسته کوهى فراوان دارد.
– ناحیه سردسیرى‌: این ناحیه با وسعتى بیش از 6500 کیلومترمربع با ارتفاع متوسطى در حدود 2100 متر از سطح دریاى آزاد، در شمال و شرق استان و در مجاورت استان‌هاى فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیارى واقع شده است. دماى متوسط این ناحیه از 36 درجهٔ سانتى‌گراد در گرم‌ترین ماه‌هاى سال تا 10 درجه زیر صفر در فصل سرما متغیر است. بارش این ناحیه نیز معمولاً از آبان‌ ماه شروع و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه مى‌یابد و بیشتر بارش آن به صورت برف است. این قسمت از استان که در واقع جنوبى‌ترین بخش زاگرس مرطوب است با جنگل‌هاى وسیع و زیباى بلوط پوشیده شده و سرچشمهٔ رودهاى بزرگ و پرآبى مانند کارون و مارون است. فصل یخبندان منطقه در بعضى از نقاط شهریور آغاز شده و تا اواخر اسفندماه ادامه مى‌یابد.
براساس داده‌هاى ایستگاه هواشناسى استان کهگیلویه و بویراحمد در سال 1375، اوضاع جوى شهر یاسوج به شرح زیر بوده است: حداکثر مطلق درجه حرارت در ماه‌هاى تیر، شهریور و مرداد به ترتیب 35/2، 35/4، 36/4 درجهٔ سانتى‌‌گراد و حداقل مطلق درجهٔ حرارت در ماه‌هاى آذر، دى، بهمن و اسفند به ترتیب 1/4-، 5/6-، 7/4- و 4/0- درجه سانتى‌گراد.
حداکثر مطلق رطوبت نسبى در ماه‌هاى فروردین، آذر و بهمن 100 درصد و حداقل مطلق رطوبت نسبى در ماه‌هاى مرداد و شهریور 57 و 63 درصد، حداکثر میزان بارندگى در فروردین ماه 203/6 میلى‌متر و حداقل میزان بارندگى در ماه‌هاى مرداد، ‌ شهریور و آبان به ترتیب 0/3، 0/1 و 0/4 میلى‌متر گزارش شده است. تعداد روزهاى یخبندان در شهر یاسوج 45 روز است که بیشترین تعداد آن به ماه‌‌هاى بهمن و دى تعلق دارد. در این استان بادهایى با جهات مختلف مى‌وزند و مهم‌ترین آنها عبارتند از:
– بادهاى موسمى : این بادهاى نسبتاً شدید به نام باد شمال و باد جنوب معروف هستند. باد شمال بادى است که از طرف شمال غربى از دریاى مدیترانه و گاهى از اقیانوس اطلس به داخل منطقه نفوذ مى‌‌کند. وزش این باد در جهت عبور ابرهاى باران‌زایى است که از استان لرستان وارد منطقه مى‌شوند و در زمستان سبب بارش مى‌گردند. باد جنوب نیز یکى دیگر از بادهاى موسمى است که از سمت جنوب و جنوب غربى به ویژه در اواخر بهار و تابستان به داخل منطقه نفوذ مى‌کند. این باد گرمى و خشکى بیش از حدى همراه دارد و اغلب موجب آسیب‌هاى فراوانى به مزارع و محصولات کشاورزى منطقه مى‌شود.
– بادهاى محلى‌ : علاوه بر بادهاى موسمى شمال و جنوب که در تمام منطقه مى‌وزند، ‌ بادهاى دیگرى نیز در نواحى مختلف نسبتاً محدود و کم وسعت استان مى‌وزند که به بادهاى محلى شهرت دارند. مهم‌ترین بادهاى محلى عبارتند از:
1. باد آشوب – در سر رود بویراحمد علیا مى‌وزد، به طورى که تمام خار و خاشاک و علف‌هاى خشک منطقه را جمع نموده و با خود مى‌برد. در گرمسیر بویراحمد سفلى نیز این باد مى‌وزد، ولى جهت معینى ندارد.
2. باد زیر روز – در هنگام غروب از طرف مغرب در ناحیهٔ بهمئى احمدى مى‌وزد.
3. کوه باد – از سمت شمال غربى منطقهٔ بهمئى احمدى مى‌وزد و دنبالهٔ همان باد است.
4. باد حیران – در بویراحمد گرمسیر از سمت شرق مى‌وزد.
5. باد چوغان – سخت‌ترین باد محلى منطقه است و معمولاً در سقاوه بویراحمد سفلى مى‌وزد. این باد، زمستان‌ها از سمت شمال مى‌وزد و گاهى ممکن است وزش آن تا هفت شبانه روز با شدت زیاد ادامه یابد.
جغرافیاى تاریخى استان
استان کهگیلویه و بویراحمد در گذشته‌اى نه چندان دور جزء یکى از بلوک‌هاى مملکت فارس بوده که شامل دو قسمت شمال شرقى که آن را سردسیر و کوهستانى و پشت کوه و قسمت جنوبى و غرب که آن را نره کوه و بهبهان مى‌نامیدند. تا دوم تیرماه 1342 شمسى، قسمتى از استان فعلى کهگیلویه و بویراحمد جزء استان خوزستان و قسمتى نیز جزء ‌استان فارس بود.
پانزدهم آبان‌ ماه 1338، قسمت گرمسیر بهبهان به شهرستان کهگیلویه با مرکزیت دهدشت تبدیل شد. این شهرستان کماکان جزء استان خوزستان و بقیه منطقه جزء استان فارس بود. به دنبال شورش ایل بویراحمد در 22 تیر ماه 1342، ‌ منطقه کهگیلویه و بویراحمد طبق تصویب نامه مجلس شوراى ملى وقت، از استان‌‌هاى فارس و خوزستان جدا شد و به یک فرماندارى کل تبدیل شد و یاسوج که تا آن زمان خالى از سکنه بود، ‌ به عنوان مرکز آن تعیین گردید. در اسفندماه 1352 شمسى فرماندارى کل کهگیلویه و بویراحمد به استان تبدیل شد.
به استناد کتاب «ممسنى در گذرگاه تاریخ» مردم لرستان، ‌ کهگیلویه و بویراحمد، ‌ ممسنى و حتى دشستان بوشهر از یک نژاد هستند و با یک زبان صحبت مى‌کنند و آداب و رسوم و فرهنگ مشابهى دارند.
جمعیت و نیروى انسانى
براساس نتایج سرشمارى عمومى نفوس و مسکن سال 1375، جمعیت استان 356‚544 نفر بوده است که از این تعداد 39/23 درصد در نقاط شهرى و 60/20 درصد در نقاط روستایى سکونت داشته و بقیه غیرساکن بوده‌اند.
از تعداد 356‚544 نفر جمعیت استان، 828‚275 نفر مرد و 528‚268 نفر زن بوده‌اند. نسبت جنسى جمعیت استان برابر 103 مى‌باشد. به عبارت دیگر، در مقابل هر 100 نفر زن، 103 نفر مرد وجود داشته است. از جمعیت این استان 47/13 درصد در گروه سنى کمتر از 15 سال، 49/67 درصد در گروه سنى 64-15 سال و 3/20 درصد در گروه سنى 65 سال و بیشتر قرار داشته‌اند و سن بقیه افراد نامشخص بوده است.
در سال مذکور، از جمعیت استان 99/84 درصد را مسلمانان تشکیل مى‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهرى 99/85 درصد و در نقاط روستایى 99/84 درصد بوده است.
در فاصلهٔ سال‌هاى 1365 تا 1375 تعداد 047‚86 نفر به استان وارد و یا در داخل آن جابه‌جا شده‌اند. محل اقامت قبلى 22/93 درصد مهاجران سایر استان‌ها، 9/44 درصد در شهرستان‌هاى دیگر همین استان و 67/04 درصد در شهرستان محل سرشمارى و محل اقامت بقیه افراد، خارج از کشور و یا اظهار نشده بوده است. مقایسهٔ محل اقامت قبلى مهاجران با محلى که در آن سرشمارى شده‌اند نشان مى‌دهد، 42/56 درصد از روستا به شهر، 25/64 درصد از شهر به شهر، 22/64 درصد از روستا به روستا و 8/58 درصد از شهر به روستا در طى 10 سال قبل از سرشمارى آبان 1375 مهاجرت کرده‌اند.
در آبان‌ماه 1375، از 425‚454 نفر جمعیت 6 سال و بیشتر استان، 75/52 درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادى در گروه سنى 14-6 سال 93/63 درصد و در گروه سنى 15 سال و بیشتر 65/03 درصد بوده است. در بین افراد لازم‌التعلیم (14-6 سال)، نسبت باسوادى در نقاط شهرى 98/26 درصد و در نقاط روستایى 90/74 درصد بوده است. در این استان، ‌ نسبت باسوادى در بین مردان 82/60 درصد و در بین زنان 68/30 درصد بوده است. این نسبت در نقاط شهرى براى مردان و زنان به ترتیب 92/01 درصد و 83/19 درصد و در نقاط روستایى 76/28 درصد و 58/89 درصد بوده است.
در آبان ماه 1375 از جمعیت 24-6 سال استان کهگیلویه و بویر احمد 70/15 درصد در حال تحصیل بوده‌اند. این نسبت در نقاط شهرى 81/87 درصد و در نقاط روستایى 62/63 درصد بوده است. در این استان 91/16 درصد از کودکان، 85/76 درصد از نوجوانان و 41/59 درصد از جوانان به تحصیل در مقاطع مختلف اشتغال داشته‌اند.
طبق سرشمارى مذکور، در این استان، افراد شاغل و افراد بیکار (جویاى کار) در مجموع، 30/60 درصد از جمعیت 10 سال و بیشتر را تشکیل مى‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهرى، ‌ 29/87 درصد و در نقاط روستایى، 31/02 درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان، 88/68 درصد را مردان و 11/32 درصد را زنان تشکیل مى‌داده‌اند.
بیشترین میزان فعالیت، مربوط به گروه سنى 59-55 سال با 54/13 درصد و کمترین میزان آن مربوط به گروه سنى 14-10 سال با 3/56 درصد بوده است. بالاترین میزان فعالیت براى مردان مربوط به گروه سنى 39-35 سال با 96/84 درصد و براى زنان مربوط به گروه سنى 24-20 سال با 12/93 درصد بوده است.
در آبان‌ماه 1375، از شاغلان 10 سال و بیشتر استان، 28/77 درصد در گروه کشاورزى، 29/36 درصد در گروه صنعت، 40/50 درصد در گروه خدمات و 1/37 درصد، اظهار نشده گزارش شده‌اند. این نسبت‌ها در نقاط شهرى به ترتیب 4/19 درصد، 28/89 درصد، 65/45 درصد و 1/27 درصد و در نقاط روستایى 44/16 درصد، 29/99 درصد، 24/54 درصد و 1/30 درصد اظهار نشده گزارش شده است.
جامعه عشایرى
استان کهگیلویه و بویراحمد، به علت موقعیت طبیعى و جغرافیایى از گذشتهٔ دور تاکنون زیستگاه عشایر و محل سکونت ایلات گوناگون بوده است که بخشى از آن‌ها در چند دههٔ اخیر اسکان یافته‌اند. جمعیت فعال آن به تدریج علاوه بر فعالیت‌هاى دامدارى به اشتغال در زمینهٔ کشاورزى، باغدارى و سایر مشاغل خدماتى و تولیدى روى آورده‌اند.
استان کهگیلویه و بویراحمد یک منطقهٔ کوهستانى و پرعارضه است. طول منطقه در قسمت کهگیلویه از مغرب و صیدون بهمئى تا تنگ سرخ سررود بویراحمد علیا حدود 200 کیلومتر و عرض آن از دهِ حیدر کرار در غربى‌ترین منطقه زیر بندر بابویى تا رود خرسان در شمال زیلایى حدود 125 کیلومتر است، ولى طول و عرض همه این ناحیه بدین وسعت نیست.
استان کهگیلویه و بویراحمد به دو قسمت کهگیلویه و بویراحمد تقسیم شده است که نیمى از ایلات در منطقه کهگیلویه و نیمى دیگر در منطقه بویراحمد زندگى مى‌‌کنند.
– ایل بویراحمد: این ایل در سه ناحیه بویراحمد علیا، سفلى و گرمسیرى استقرار دارد. در قلمرو هر یک از نواحى فوق طوایف مختلف بویراحمدى زندگى مى‌کنند. علاوه بر سه ناحیه یاد شده، طوایفى از ایل بویراحمد در گرمسیر بابویى، سردسیر چرام و منطقه رستم ممسنى زندگى مى‌کنند. ناحیه بویراحمد علیا شامل سررود، دشت روم، سفیدار، جلیل، بابکان منطقه رستم ممسنى مى‌باشد. ایلات بویراحمد سفلى نواحى جنوب غربى، شرق و شمال و مرکز استان را براى زندگى گرمسیرى و سردسیرى خود انتخاب کرده‌اند. ایل بویراحمد گرمسیرى نیز در قسمتهاى پشت دوک و زیردوک که توسط ارتفاعات موجود به دو واحد مکانى تقسیم شده‌اند، زندگى مى‌کنند.
– ایل بهمئى: این ایل در غرب استان استقرار یافته و با توجه به رشته‌کوه‌هاى مرتفع سیاه و سفید که در مرکز آن قرار دارد، به دو منطقه بهمئى احمدى و بهمئى محمدى تقسیم شده است. بهمئى احمدى نیمهٔ جنوبى و بهمئى محمدى نیمهٔ شمالى ناحیه را در بر مى‌گیرد.
– ایل باشت و بابویى: این ایل منطقه وسیعى از جنوب استان را به خود اختصاص داده که به بخش زیرکوه و پشت کوه معروف است.
– ایل طیبى: قلمرو این ایل مناطق غرب استان را در بر مى‌گیرد و به دو ناحیه طیبى سرحدى و طیبى گرمسیرى تقسیم مى‌شود.
– ایل دشمن زیارى: در منطقه مرکزى استان استقرار یافته است و به دو بخش سردسیرى و گرمسیرى تقسیم مى‌شود. برفکوه (برفکون) مرز گرمسیر و سردسیر این منطقه است. ناحیه سردسیرى میان کوه‌هاى مرتفع جوکار و رون در شمال و ناحیه برفکون در جنوب قرار دارد.
– ایل چرام: این ایل در مرکز استان در میان مناطق بویراحمدنشین استقرار یافته است. نیمهٔ غربى این منطقه، ناحیهٔ گرمسیرى و نیمهٔ‌ شرقى آن را ناحیه سردسیرى تشکیل مى‌دهد. نواحى تل‌گرد و طسوج از محل‌‌هاى عمده استقرار ایل چرام است.
ایلات مختلف استان در طول سال به ییلاق و قشلاق مى‌پردازند و در جریان کوچ جلوه‌هاى ویژه‌اى از زندگى عشایر کوچ‌نشین را به نمایش مى‌گذارند. ناحیه ییلاقى عشایر از کوه‌هاى منگشت – واقع در شمال غربى کهگیلویه – آغاز و تا قلل مرتفع دنا در شرق به طول 200 کیلومتر ادامه مى‌یابد. قسمت بزرگ منطقهٔ ییلاقى عشایر در بویراحمد و بهمئى واقع شده است. ناحیه قشلاقى ایلات از جنوب شرقى رامهرمز آغاز مى‌شود و تا تنگ پرین بابویى در مشرق ادامه مى‌یابد. نزدیک به نیمى از ناحیه قشلاقى منطقه، قلمرو بویراحمدى‌هاست. نواحى چال بایار، موردراز، سرآستانه و فشیان، چرام، کوه دین، ده‌لا، دره نرگس، خشاب، پرشیر، دشت گز، بابوى و نواحى اطراف دوگنبدان نیز جزء‌ قلمرو قشلاقى طوایفى از بویراحمدیها محسوب ‌مى‌شود.
زمان کوچ ایلات کاملاً به وضع اقلیم محلى بستگى دارد. معمولاً کوچ به ییلاق هنگامى صورت مى‌گیرد که مراتع ییلاق قابل بهره‌بردارى و هواى آن نیز براى زندگى مساعد باشد. اردیبهشت ماه آغاز فصل کوچ از قشلاق به ییلاق است. مدت توقف در ییلاق حدود پنج ماه به طول مى‌انجامد و با سرد شدن تدریجى هوا کوچ نیز به تدریج به سمت قشلاق آغاز مى‌شود. اوایل مهرماه کوچندگان از قشلاق، با احشام خود حرکت مى‌کنند، ولى آن گروه از عشایر که در نواحى مرتفع‌تر ییلاقى استقرار مى‌یابند، ‌ به علت فرا رسیدن زود هنگام سرما زودتر از سایرین کوچ مى‌کنند.
طول مسیرهاى کوچ و ایل راه‌ها براى طوایف مختلف یکسان نیست و ممکن است تا بیش از 100 کیلومتر تغییر کند که نوعاً به کوچ کوتاه و یا کوچ بلند معروف است. مسیر کوچ کوتاه از 10 تا 15 کیلومتر تجاوز نمى‌کند. معمولاً در این نوع کوچ‌ها، سیاه چادرهاى عشایرى در اطراف دهات سردسیرى برپا مى‌شود. طولانى‌ترین ایل راه عشایر بویراحمد حدود 250 کیلومتر و متعلق به طایفه «عمله بویراحمد علیا» است که آب نهر در ناحیه کوهستانى تا کوه دین، دره لار و لیشتر بزرگ را در بر مى‌گیرد. هر ایل کهگیلویه و بویراحمد «ایل راه» مخصوصى دارد که قرنهاست از مسیر آن عبور مى‌کنند.
وضعیت اقتصادى
خاک مساعد، ‌ منابع آب کافى، جنگل‌هاى انبوه، سرسبز و مراتع نسبتاً غنى باعث شده که استان کهگیلویه و بویراحمد از نظر اقتصادى، به عنوان ناحیه‌اى کشاورزى و دامپرورى به شمار آید.
مهم‌ترین رکن فعالیت اقتصادى مردم این استان را دامپرورى تشکیل مى‌دهد که از دیرباز رواج داشته است. دامپرورى به دو روش متحرک و ساکن وجود دارد که نوع متحرک آن توسط عشایر کوچندهٔ‌ استان و به تبعیت از شرایط آب و هوایى و تغییرات فصلى، براى دسترسى به مراتع و علوفهٔ مورد نیاز، ‌ به صورت ییلاق و قشلاق انجام مى‌گیرد. علاوه بر دامپرورى به شیوه‌هاى سنتى و بومى، در سال‌هاى اخیر تعدادى دامدارى صنعتى، متشکل از گاودارى و پرواربندى گوسفند به صورت پراکنده در سطح استان رواج یافته است.
استان کهگیلویه و بویراحمد به برکت طبیعت مساعد، ‌ به ویژه تنوع گیاهان جنگلى و وجود آب و هواى مساعد براى پرورش زنبور عسل، شرایط مناسبى دارد. علاوه بر رواج زنبوردارى سنتى درمناطق روستایى، گسترش کندوهاى زنبور عسل به شیوه نوین در سال‌هاى اخیر، باعث افزایش درآمد کشاورزان و زنبورداران شده است. زنبوردارى نقش مؤثرى در حفظ محیط طبیعى، خاصه پوشش گیاهى و نباتات علوفه‌اى دارد. زنبور عسل علاوه بر انتقال گردهٔ گیاهان، ‌ نقش مهمى در بارورى درختان میوه دارد که در سالهاى اخیر در استان توسعه و گسترش یافته است.
مرغدارى صنعتى نیز در سال‌هاى اخیر در استان کهگیلویه و بویراحمد گسترش یافته است و بخشى از نیازمندى‌هاى اهالى شهرنشین استان را تأمین مى‌کند.
بعد از دامدارى، کشاورزى مهم‌ترین فعالیت اقتصادى ساکنان این استان را تشکیل مى‌دهد. به علت طبیعت خاص این منطقه و وجود اراضى کوهستانى و تپه ماهورى، کشاورزى آن عمدتاً به صورت دیم به ویژه کشت گندم صورت مى‌گیرد.
مطالعات انجام شده نشان مى‌دهد تنها حدود یک پنجم خاک استان را تپه ماهورها و اراضى نسبتاً مسطح تشکیل مى‌دهد که زمین‌هاى قابل کشت نیز در این مجموعه به جلگه‌ها یا دشت‌ها محدود مى‌باشد. علاوه بر کشت گندم و جو که به صورت دیم و آبى در اکثر مناطق استان رایج است، کشت برنج نیز در مناطق گرم و معتدل استان که منابع آب کافى دارند، معمول مى‌باشد. محصولات مهم کشاورزى در این استان غلات، حبوبات، نباتات علوفه‌اى، ذرت و صیفى‌جات است که کشت آن‌ها در مناطق مختلف استان رواج دارد.
موقعیت طبیعى مرتفع، به ویژه کمبود زمین‌هاى مسطح در مناطق شرق و شمال شرق استان، باعث شده است که باغدارى در دره‌هاى کوهستانى و بر روى ارتفاعات ناهموار و پرآب این مناطق رواج یابد. در سایر مناطق مستعد استان نیز غرس انواع درختان، از جمله سیب، انگور، گردو و مرکبات رونق یافته است. در این میان تولید سیب در منطقه بویراحمد، درخت انگور در منطقهٔ سى‌سخت و تولید انار، خرما و انواع مرکبات در مناطق کهگیلویه، گچساران و چرام اهمیت بیشترى یافته است.
با وجود ذخایر غنى نفت، گاز و پراکندگى سایر منابع معدنى در استان کهگیلویه و بویراحمد، ‌ فعالیت‌‌هاى صنعتى و معدنى در این استان، نسبت به دیگر مناطق کشور، رشد نیافته و رونق چندانى ندارد.
علاوه بر صنایع استخراج نفت در گچساران و کارخانه قند یاسوج، بقیهٔ کارگاه‌هاى صنایع دستى و تولیدى تازه تأسیس شده‌اند و در زمینه‌هاى صنایع غذایى‌، فلزى، نساجى و چرم، چوب و سلولزى، شیمیایى و دارویى و صنایع ساختمانى فعالیت مى‌کنند. با وجود این، میزان فعالیت‌هاى صنعتى و معدنى نسبت به فعالیت‌هاى بخش کشاورزى و خدمات بسیار کم است. صنایع موجود در این استان به دو گروه تقسیم مى‌شوند:
– صنایع دستى: با توجه به شرایط اجتماعى و اقتصادى و ویژگى‌هاى طبیعى استان که عمدتاً متکى بر کشاورزى و دامپرورى است، صنایع دستى آن نیز، شامل فرشبافى سنتى، بافت انواع گلیم، جاجیم، گبه، خورجین، سیاه چادر، نمد و محصولاتى نظایر آن است که بافت آنها در اغلب خانه‌ها و در بیش‌تر مناطق روستایى و عشایرى رواج دارد. فرشبافى مهم‌ترین صنعت دستى این استان است که در اغلب روستاها تولید مى‌شود.
– صنایع ماشینى: مهم‌ترین صنعت وابسته به کشاورزى، کارخانه قند یاسوج است که با توجه به سطح کشت و میزان تولید چغندرقند در طول سالیان گذشته همواره با کاهش ظرفیت و رکود تولید همراه بوده است.
بزرگترین صنعت موجود استان، صنعت نفت است که بهره‌گیرى از آن در گچساران و بى‌بى‌حکیمه همراه با ایجاد تأسیسات حفارى و استخراج طى چند دههٔ اخیر ادامه داشته است. امروزه علاوه بر استفاده از گاز طبیعى این منطقه در امور غیرصنعتى، بخش زیادى از آن به وسیله خط لوله به کارخانهٔ‌ کود شیمیایى شیراز منتقل مى‌گردد. همچنین نفت خام گچساران به وسیله یک خط لوله به مخازن نفت جزیرهٔ خارک وارد و از همان جا با فشار طبیعى به مخازن نفتکش‌هاى عظیم صادراتى بارگیرى مى‌شود. از انواع صنایع دیگر نیز تعدادى کارگاه و مراکز تولیدى کوچک و بزرگ در زمینه‌هاى مختلف صنعتى، در شهرها و بخش‌هاى تابعه استان را مى‌توان نام برد.
در زمینهٔ شناخت و ارزیابى ذخایر معدنى استان نیز اقداماتى انجام شده است. معادن مهم استان کهگیلویه و بویراحمد برحسب نوع معدن، اعم از فلزى یا غیرفلزى و پراکندگى آن‌ها به شرح زیر مى‌باشند:
– معادن بوکسیت در روستاى سر فاریاب دهدشت.
– ‌ معدن مس در روستاى خزنگاه بویراحمد.
– ذخایر فسفات در روستاى جان قانى (تیام) در منطقهٔ سرفاریاب.
– ذخایر گوگرد در روستاى نزاع علیاى گچساران.
– معادن سنگ‌هاى ساختمانى در اکثر مناطق استان.
– معادن گچ در بیشتر مناطق استان.
علاوه بر معادن فوق، از معادن دیگرى از جمله شن و ماسه، خاک رس، سنگ آهک و سنگ‌نما نیز که در مناطق مختلف استان پراکنده هستند مى‌توان نام برد. از اکثر این معادن در فعالیت‌هاى ساختمانى و راهسازى و تولید آجر و موزائیک استفاده مى‌شود.