ا
لاستیک خودرو، این حلقه‌ی لاستیکی ساده به چشم، در واقع یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی جهان امروز است. از مرحله کشت لاستیک تا تولید، استفاده و دفع نهایی، مراحل مختلفی وجود دارد که هر یک اثرات زیان‌باری بر محیط زیست دارند. برای کاهش این اثرات، باید به دنبال راهکارهای پایدار مانند تعمیر، بازیافت و چرخه اقتصادی باشیم.
۱. مصرف منابع و آلودگی تولید
برای تولید انواع تایر از جمله لاستیک گل معدنی ، سالانه بیش از ۷ میلیون تن لاستیک طبیعی استخراج می‌شود، که عمدتاً از درختان مناطق مرطوب گرمسیری به‌دست می‌آید. این روند به‌ویژه در کشورهای اندونزی، مالزی و تایلند، یکی از عوامل اصلی “قطع درختان گرمسیری و از بین رفتن تنوع زیستی” به‌شمار می‌رود .
علاوه بر آن، فرایند تولید شامل مصرف انرژی زیاد، آب و مواد شیمیایی پیچیده است. تولید سالانه میلیاردها لاستیک منجر به انتشار مواد سرطان‌زا و ترکیبات رادیواکتیو می‌شود .
۲. ساییدگی و ریزپلاستیک‌های سمی
در طول استفاده، حرکت لاستیک بر روی جاده باعث آزاد شدن ذرات ریز لاستیک یا ریزپلاستیک (Tire Wear Particles) می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که این ذرات مخلوطی از مواد شیمیایی، فلزات سنگین و افزودنی‌ها هستند که می‌توانند وارد خاک، آبراه‌ها و محیط‌زیست شوند.
بخش قابل‌توجهی از این ذرات وارد آب‌های سطحی می‌شود و می‌تواند به سمیت آبزیان منجر شود. یکی از ترکیبات سمی شناخته‌شده، «6PPD-quinone» است که می‌تواند برای ماهی‌هایی مانند سالمون مرگبار باشد
۳. معضل دفع و دفن‌گاه‌ها
لاستیک‌ها تجزیه‌ناپذیر هستند و حتی اگر وارد زمین دفن شوند، ممکن است دهه‌ها دوام بیاورند. در ایالات متحده حدود ۲۹۰ تا ۳۰۰ میلیون لاستیک در محل‌های دفن جمع‌آوری می‌شود و انبار شدن آنها مشکلاتی از جمله اشغال فضا، تجمع متان و تخریب پوشش سمی ایجاد می‌کند .
این انبارها بستر مناسبی برای زندگی پشه‌ها هستند و خطر انتقال بیماری‌هایی مثل زیکا را افزایش می‌دهند. همچنین، احتمال بروز آتش‌سوزی بسیار بالاست و چنین آتش‌هایی می‌توانند هفته‌ها ادامه یابند و دود سمی فراوانی تولید کنند .
۴. راهکارهای پایدار: بازیافت و استفاده مجدد
بازیافت مکانیکی و استفاده مجدد
- حدود ۸۰٪ از لاستیک‌های فرسوده قابل بازیافت هستند .
- تولید محصولات جدید از لاستیک بازیافت‌شده نیاز به ۴۰٪ انرژی کمتر نسبت به استفاده از مواد خام دارد .
- افزودن خرده لاستیک (Crumb Rubber) به بتن یا آسفالت می‌تواند باعث کاهش قابل توجهی در وزن، افزایش مقاومت، و کاهش «پتانسیل گرمایش جهانی» شود .
بازیابی انرژی
- استفاده از لاستیک به‌عنوان سوخت جایگزین در کارخانه‌های سیمان و فولاد، قابل‌قبول است اما باید با دقت انجام شود زیرا آلودگی را کاهش و مقدار گازهای گلخانه‌ای را کم می‌کند .
روکش مجدد (Retreading)
- بر اساس یافته‌های سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا، بیش از ۷۵٪ صرفه‌جویی در مصرف نفت با روکش مجدد لاستیک به‌دست می‌آید، همراه با کاهش چشمگیر تولید گازهای گلخانه‌ای .
۵. چشم‌انداز: اقتصاد چرخه‌ای (Circular Economy)
مدل اقتصاد چرخه‌ای پیشنهاد می‌کند که مواد تا حد ممکن دوباره استفاده یا بازیافت شوند. در بخش خودرو، استفاده از قطعات بازسازی‌شده مانند لاستیک‌های روکش‌شده یکی از مهم‌ترین شیوه‌ها برای کاهش استخراج منابع و کاهش آلایندگی است .
همچنین، پلتفرم‌هایی مانند Global Platform for Sustainable Natural Rubber همکاری صنایع لاستیک‌سازی را برای تولید لاستیک پایدارتر، کاهش قطع درختان و حمایت از کشاورزان کوچک تقویت کرده‌اند.
۶. خلاها و چالش‌های پیش‌رو
- مطالعات بیشتر روی ذرات ساییده‌شده: هنوز داده‌های کافی در مورد اثرگذاری ترکیبات شیمیایی ناشناخته موجود در ذرات لاستیکی وجود ندارد .
- نقص در نظارت و مقررات: برخلاف آلایندگی خودروها، ذرات ناشی از ساییدگی لاستیک هنوز در بسیاری کشورها کنترل نشده‌اند .
- ایجاد زیرساخت‌های بازیافت: برای تحقق اقتصاد چرخه‌ای، حمایت از تأسیسات بازیافت مکانیکی و زندگی مجدد لاستیک‌ها ضروری است.
۷. نقش شرکت‌ها و فناوری‌های نوین
شرکت‌هایی مانند TECH Tire Repairs با ارائه فناوری‌هایی برای تعمیر، بازیافت و استفاه مجدد لاستیک، ضمن کاهش زباله، به تحقق اقتصاد چرخه‌ای کمک می‌کنند.
بیش از این، توسعه شبیه‌سازی با هوش مصنوعی (Digital Twin) برای پیش‌بینی زمان مناسب تعمیر یا تعویض لاستیک نیز در حال پیشرفت است؛ این فناوری می‌تواند عمر بیشتر و مصرف کمتر انرژی را به‌همراه داشته باشد .
توصیه‌ها برای آینده
برای دستیابی به آینده‌ای پایدارتر در صنعت لاستیک، لازم است مجموعه‌ای از اقدامات اساسی در دستور کار قرار گیرد. نخست، باید قوانین و مقرراتی برای کنترل انتشار ریزپلاستیک‌های حاصل از ساییدگی لاستیک‌ها تدوین و اجرایی شود تا آثار مخرب آنها بر محیط زیست کاهش یابد. همچنین، گسترش زیرساخت‌های بازیافت و فراهم‌کردن مشوق‌هایی برای استفاده از محصولات بازیافتی، نقشی کلیدی در مدیریت صحیح ضایعات لاستیکی ایفا می‌کند. در این میان، حمایت از پلتفرم‌ها و استانداردهای بین‌المللی مانند GPSNR نیز ضروری است تا تولید لاستیک طبیعی با حفظ جنگل‌ها و حقوق جوامع محلی همراه باشد. در نهایت، ترویج استفاده از روکش مجدد و تعمیر لاستیک به‌جای دور انداختن، به‌ویژه در صنایع حمل‌ونقل و در میان مصرف‌کنندگان، می‌تواند مصرف منابع را کاهش داده و چرخه عمر لاستیک‌ها را بهینه کند.
جمع بندی
- تولید لاستیک منجر به تخریب جنگل‌های گرمسیری، مصرف زیاد انرژی و انتشار ترکیبات مضر زیست‌محیطی است.
- استفاده از لاستیک‌ها ذرات مضر تولید می‌کند که می‌توانند به خاک، آب و جانوران آسیب برسانند.
- دفن نادرست لاستیک‌ها فضا را اشغال می‌کند، خطر آتش و شیوع بیماری دارد.
- تکنولوژی‌های بازیافت می‌توانند تا ۸۰٪ لاستیک را احیا کنند و مصرف انرژی را کاهش دهند.
- روکش مجدد و استفاده‌ی مجدد ابزارهای کلیدی در کاهش آلودگی و مصرف منابع هستند.
- اقتصاد چرخه‌ای و همکاری بین‌المللی در تأمین ماده اولیه ضروری‌اند.
- فناوری‌هایی مانند AI می‌توانند به پیش‌بینی سلامت و بهبود عمر لاستیک کمک کنند.
