یکی از کسانی که در تاریخ معاصر ایران، علی‌رغم شکست و کشته شدنش مایه‌ی افتخار است، «رئیس‌علی دلواری» است. مردی که حضور بیگانگان در کشور را برنتافت و برای رهایی کشورش قیام کرد. با بنیتا همراه باشید تا نگاهی به زندگی این قهرمان ملی داشته باشیم.
او در سال 1261 خورشیدی برابر با 1882 میلادی (1299 قمری) در روستای «دلوار» از توابع «تنگستان» متولد شد. مادرش «شهین» و پدرش «زائیر محمّد» کدخدای دلوار بود که بعدها به «معین‌الاسلام» ملقّب شد. رئیس‌علی دوران کودکی خود را مثل دیگر کودکان آن روزگار گذراند، در هفت سالگی به مکتب رفت و قرآن و گلستان و نظامی و شاهنامه را آموخت.وی در حالی که 24 سال بیشتر نداشت، به نهضت مشروطه پیوست و از جمله پیشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ایران شد و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتی آغاز کرد. این زمان مصادف با حضور گسترده استعمار انگلیس در خلیج فارس بود. وی نقشی کلیدی در قیام جنوب داشت. قیام مردم تنگستان به رهبری وی روی هم هفت سال طول کشید. او با همراهی دیگر مشروطه خواهان بوشهر را از حاکمیت استبداد «محمدعلی شاه قاجار» خارج کرد. در سال 1287 شمسی به درخواست «ملاعلی تنگستانی» و «سید مرتضی مجتهد اهرمی»، بوشهر را تصرف کرد و حدود 9 ماه شهر را در کنترل داشت.
رئیس علی دلواری با گروهی از هم رزمانش
در سال 1914 جنگ جهانی اول آغاز شد و شعله‌های آن به ایران نیز رسید. نیروهای خارجی در 8 اوت 1915برابر با 17 مرداد 1294 بوشهر را اشغال کردند. به دنبال کسب تکلیف رئیس‌علی از علماء نجف و ابلاغ حکم جهاد توسط شیخ «محمدحسین برازجانی»، رئیس‌علی همراه دوستش «خالو حسین دشتی» آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام داشت.
نیروهای انگلیسی که حدود 5 هزار نفر بودند، هم‌زمان با حمله به بوشهر قصد تصرف ناحیه دلوار را داشتند. اما رئیس‌علی، توانست که انگلیسی‌ها را عقب براند. این عملیات چریکی، سایر مبارزان تنگستان را تشویق به همراهی با او کرد. تا تابستان 1915 عملیات موفقی را علیه نیروی دریایی انگلیس رهبری کرد.
انگلیسی‌ها می‌خواستند که با تطمیع رئیس‌علی، قیام جنوب را متوقف کنند و به او پیشنهاد پرداخت مبلغ چهل هزار پوند را دادند. رئیس‌علی در پاسخ گفت: «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته‌است؟»
پس از این پاسخ، نامه تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیس‌علی نگاشته شد: «چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، مبادرت به جنگ می‌نماییم، در این صورت خانه‌هایتان ویران و نخل‌هایتان را قطع خواهیم کرد.» رئیس‌علی در پاسخ مقامات انگلیسی نوشت: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آن‌ها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیای کبیر است. بدیهی است که در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.»
جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رئیس‌علی از یک سو و نیروهای بریتانیا و خوانین متحد آنان از سوی دیگر به طور پیاپی و پراکنده تا شهریور 1294 خورشیدی ادامه یافت و انگلیسی‌ها نتوانستند بر رئیس‌علی و یارانش برتری یابند. رئیس‌علی در محلی به نام «تنگک صفر» هنگام شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی و اجیر شده به نام «غلامحسین تنگکی»، از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در سن 33 سالگی کشته شد. تاریخ کشته شدن رئیس‌علی دلواری در شب 11 شهریور 1294شمسی برابر با 3 سپتامبر 1915 میلادی است.
تنگک صفر محل شهادت رئیس علی دلواری
پیکر او ابتدا در نزدیکی حرم امامزاده‌ای در روستای «کله بند» به خاک سپرده شد. اما به موجب وصیت خود رئیس‌علی، او را در جوار حرم «علی بن ابی‌طالب» در «وادی‌السلام»، به خاک سپردند.
سنگ قبر رئیس علی دلواری
خانه ی رئیس علی دلواری
روی سنگ قبر وی به فارسی نوشته شده است: «مرقد مطهر مرحوم رئیس‌علی دلواری که در مبارزه با استعمار انگلیس به شهادت رسید. فوت 1318 هجری». البته تاریخ ذکر شده روی سنگ قبر درست نیست.
رئیس‌علی چهار بار ازدواج کرد که فقط از آخرین همسر خود «مدینه» صاحب فرزندی بنام «عبدالحسین» (بهادر شهیدی) شد. نوه‌های رئیس‌علی از بهادر، سه نفر به نام‌های «غلامحسین»، «فرنگیس» و «گل‌اندام» هستند که هیچ‌کدام در قید حیات نیستند.
