اگر تعریف کلی از دخانیات داشته باشیم می‌توانیم به دو مورد اصلی سیگار و قلیان اشاره‌کنیم. امروزه مصرف دخانیات، یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات سلامت در دنیا به‌حساب می‌آید. رشد مصرف دخانیات در کشورهای کم درامد نسبت به کشورهای پیشرفته و پردرآمد بیشتر است. بر اساس گزارش‌های که سازمان جهانی بهداشت در مورد مصرف دخانیات اعلام کرده است سالانه در حدود 4٫5 میلیون نفر در جهان در اثر مصرف دخانیات و مشکلات پس از آن جان خودشان را از دست می‌دهند. مصرف دخانیات در قرن بیستم و یکی به یک میلیارد رسیده است. درمجموع می‌توان گفت نیمی از مصرف‌کنندگان دخانیات در اثر مصرف این مواد مخدره جان خودشان را از دست می‌دهند. وابستگی به سیگار به‌تدریج و همانند سایر مواد مخدر شروع میشود. سیگار و قلیان ماده‌ای اعتیادآور است که به‌صورت مزمن و خطرناکی وارد زندگی قربانی خودش میشود. مصرف سیگار و قلیان همواره با علائم و عوارض شدیدی به‌تدریج همراه است. استفاده از سیگار و قلیان به‌صورت تفننی هم میتواند راهی برای ورود به دروازه‌های اعتیاد محسوب میشوند. در بیشتر جوامع استفاده از دخانیات محدودشده است اما در بیشتر کشورهای دنیا استفاده از دخانیات محدود به منع مصرف این مواد در مکان‌ها بوده است. این در حالی است که در کشورهای فقیر و جهان‌سومی حتی محدودیت‌ها سنی جهت خرید و منع مصرف وجود ندارد. در کشور ما، بیشترین حالت رایج مصرف دخانیات به‌صورت قلیان و سیگار است. بر خود وظیفه دیدیم که به‌عنوان یک رسانه و مجله خانوادگی بررسی دقیقی روی دخانیات داشته باشیم تا گامی در جهت ارتقا دانش و اطلاعات عمومی جامعه داشته باشیم. همراه بنیتا در دو قسمت جداگانه (سیگار/قلیان) باشید.
Credit: warsawsocial
قلیان یک لوله آبی است که برای کشیدن تنباکو از طریق آب سرد استفاده میشود. تنباکو در کاسه‌ای که در بالای آن قرار میگیرد و از طریق زغال‌هایی که روی کاسه تنباکو قرار داده میشود، داغ شده و دود از طریق آب که در پایین آن قرار دارد، فیلتر میشود. تنباکوی مورداستفاده برای قلیان، تنباکویی مرطوب و چسبناک است که در عسل و شیره خیسانده میشود و به‌طورمعمول با طعم‌های مختلفی از قبیل سیب، هلو، نارگیل، انبه، نعناع و توت‌فرنگی به فروش می‌رسد. از جنبه‌های نگران‌کننده قلیان این است که سابقاً در کشورهایی مثل پاکستان و هند توسط افراد سالخورده‌ای که در روستاها زندگی میکردند استفاده میشد اما اخیراً بیشتر در مناطق شهری ایران به شکل همه‌گیر مورداستفاده قرار میگیرد. مهم‌تر اینکه رستوران‌های شهری زیادی آن را برای مشتریان خود سرو میکنند. یک سری باورهای نادرست و واقعیت درباره کشیدن قلیان وجود دارد که آن‌ها را بیان می‌کنیم.
- بــاور غلط اول: ازآنجاکه تنباکوی قلیان از طریق آب فیلتر میشود، کلیه مواد مضر آن تصفیه میشود.
- واقعیت اول: کشیدن تنباکو از طریق آب، مواد سرطان‌زای آن را تصفیه نمیکند. این دود میتواند به‌اندازه دود سیگار اثر مخرب بر روی ریه و قلب داشته باشد.
- بــاور غلط دوم: استنشاق دود قلیان ریه‌ها را نمیسوزاند، به همین دلیل مضر نیست.
- واقعیت دوم: دود قلیان وقتی استنشاق میشود، ریه‌ها را نمیسوزاند، زیرا از طریق آبی که در پایین آن قرار دارد خنک میشود. بااینکه دود خنک میشود، اما هنوز هم حاوی مواد سرطان‌زایی است که برای بدن مضر است.
- بــاور غلط سوم: کشیدن قلیان سالم‌تر از کشیدن سیگار است.
- واقعیت سوم: دود قلیان به همان اندازه دود سیگار مضر است. قلیان به طریقی متفاوت دود تولید میکند: دود سیگار از سوختن تنباکو ایجاد میشود، درحالی‌که دود قلیان از طریق گرم شدن تنباکویی که در کاسه‌ی بالای آن قرار دارد از طریق زغال تولید میشود. محصول نهایی آن یعنی دود یکسان است که حاوی مواد سرطان‌زا است.
- بــاور غلط چهارم: کشیدن قلیان به‌اندازه کشیدن سیگار اعتیادآور نیست، زیرا نیکوتین در خود ندارد.
- واقعیت چهارم: تنباکوی قلیان هم مثل تنباکوهای معمولی حاوی نیکوتین است. درواقع، در یک جلسه 60 دقیقه‌ای قلیان، فرد در معرض حجم دودی 100 تا 200 مرتبه بیشتر از یک سیگار قرار میگیرد.
- بــاور غلط پنجم: تنباکوی گیاهی قلیان سالم‌تر از تنباکوی معمولی است.
- واقعیت پنجم: این هم مثل کشیدن سیگار گیاهی یا "طبیعی،" فرد را در معرض مواد سرطان‌زا قرار میدهد.
Credit: silvias-trips
کشیدن قلیان چه ضررهایی برای سلامتی دارد؟
مصرف قلیان آشکارا نشان داده است که تأثیرات مضری بر دو عضو حیاتی بدن به نام ریه‌ها و قلب دارد. سرطان ریه، سرطان مری، بیماری انسدادی ریوی مزمن، آمفیزم، پایین بودن وزن هنگام تولد نوزاد، افزایش حملات آسم و ذات‌الریه برخی از خطرات مربوط به کشیدن قلیان هستند. میزان و عمق دَم درحرکت دادن آب قلیان بسیار مهم است و قلیان باوجوداینکه کمتر مصرف میشود، اما حجم دودی که از طریق آن وارد بدن میشود، 10 تا 20 برابر دود ناشی از مصرف سیگار است. سایر خطراتی که درکشیدن سیگار مشاهده نمی‌شود، ولی درکشیدن قلیان وجود دارد، بیماریهای عفونی مثل هپاتیت ب ) در اثر استفاده مشترک از شلنگ قلیان(و افزودن الکل یا داروهای روان‌گردان به تنباکوی قلیان است. دود تنباکو حتی بعدازاینکه از آب رد میشود هنوز حاوی سطح بالایی از ترکیبات سمی مثل مونوکسید کربن، فلزات سنگین و مواد شیمیایی سرطان‌زا است. تحقیقات همچنین نشان داده است که پس از 45 دقیقه استفاده از دود قلیان، مونوکسید کربن، نیکوتین پلاسما و ضربان قلب به‌شدت بالا میرود. استفاده از قلیان در کنار سرطان ریه با افزایش احتمال ابتلا به سرطان دهان و مثانه نیز همراه است.
یک تحقیق نشان داده است که کشیدن قلیان خطر ابتلا به سل ریوی را افزایش میدهد. مخصوصاً کودکان در مقابل تأثیرات مضر قلیان آسیب‌پذیر هستند. اگر در محلی باشند که در آن قلیان کشیده میشود، احتمال ایجاد عفونت‌های ریوی، آسم و سندرم مرگ ناگهانی کودک در آن‌ها افزایش مییابد. متأسفانه به اکثر تنباکو‌هایی که در سال‌های اخیر به بازار آمده اسانس‌هایی اضافه میشود که این اسانس‌ها علاوه بر تحریک دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می‌گردد، بنابراین علاوه بر بیماریهای ذکرشده، رینیت آلرژیک و سرفه‌های مزمن همراه با خلط را برای فرد به همراه دارد.
این تصور، تصوری کاملاً غلط است که اگر دود قلیان وارد ریه نشود و فقط از راه دهان خارج شود، آسیبی به ریه‌ها نمی‌رساند، چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن گشته و آثار سوء خود را میگذارد. حتی در هوایی که دود قلیان آزاد میشود، افرادی که قلیان نمی‌کشند و در معرض دود قرارگرفته‌اند، در طولانی‌مدت دچار عوارض آن خواهند شد.
اگر فویل آلومینیومی که در قلیان استفاده میشود کیفیت خوبی نداشته باشد، با زغال در حال سوختن واکنش داده و مواد سرطان‌زایی تولید میکند که خواه‌ناخواه موجب سرطان میشود. افرادی که قلیان میکشند باید از این واقعیت مطلع باشند که دود قلیان چون از آب رد میشود و مرطوب است مدت‌زمان بیشتری در ریه‌ها میماند. برخی میکروب‌ها، عمدتاً باکتریهایی که موجب سل میشوند، در لوله قلیان وجود دارند. میزان دی‌اکسید کربن که از طریق قلیان استنشاق میشود در مقایسه با سیگار بسیار بالا است و این مسئله باعث میشود که کشیدن یک قلیان برابر با 7 تا 10 سیگار باشد.
Credit: metrouk2
کشیدن قلیان چطور بر میزان اسپرم مردان تأثیر میگذارد؟
شواهدی وجود دارد که اعلام میکند قلیان میتواند میزان اسپرم را در مردان کاهش دهد. کشیدن قلیان میتواند تحرک و طول عمر اسپرم را کاهش داده و موجب تغییرات ژنتیکی شود که بر بچه تأثیر میگذارد. ازآنجاکه قلیان حاوی فلزات سنگینی چون آرسنیک، کروم، سرب و کبالت است، این‌ها موجب کاهش تولید اسپرم میشوند.
کشیدن قلیان و سیگار چه تأثیراتی برزنان باردار و جنین دارد؟
ازآنجاکه لوله قلیان حاوی میکروارگانیسم‌های عفونی زیادی است و زنان باردار سیستم ایمنی ضعیفی دارند، احتمال گرفتن بیماری بیشتر خواهد بود. قلیان هم مانند سیگار میتواند احتمال وضع حمل پیش از موعد، و حتی مرده به دنیا آمدن نوزاد و سایر مشکلات را افزایش دهد. همچنین میتواند بر رشد جنین نیز تأثیر منفی داشته باشد. دود قلیان غلظت اکسیژن را در بدن مادر کاهش داده و نهایتاً موجب تنگی نفس جنین شده و او را به سمت مرگ میکشاند. بیشترین تأثیر سوءمصرف سیگار بر روی جنین، در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری است، زیرا در این زمان اندام‌های جنین به‌تدریج تشکیل میشوند و در صورت استعمال سیگار، رشد اندام‌ها مختل و جنین با عقب‌ماندگی مواجه میشود. استعمال سیگار حتی پیش از بارداری هم مضر است و بر تخمک‌های زن تأثیر منفی دارد و قدرت باروری آن‌ها را کاهش دهد. استعمال سیگار موجب میشود تا هنگام زایمان، جنین با استرس مواجه شود و با آغاز درد زایمان، ضربان قلب جنین کاهش یابد و نتواند انقباضات رحم را تحمل کند. به‌این‌ترتیب زایمان با مشکل مواجه شده و نوزاد باید به روش سزارین متولد شود. استعمال سیگار توسط اطرافیان مادر باردار هم اثراتی سوئی بر جنین دارد و تنفس دود ناشی از سیگار اطرافیان نیز بسیار خطرناک است. دود قلیان نیز برای جنین بسیار مضر است و به دلیل اینکه پیش از استعمال با بخارآب مخلوط میشود، بسیار خطرناک‌تر از دود سیگار است.
Credit: metrouk2
دیگر مضرات مصرف قلیان
مصرف سیگار و قلیان موجب پوکی استخوان میشود. مصرف سیگار و قلیان موجب اختلال در جذب کلسیم و ساخت استخوان، یائسگی زودرس، کاهش وزن و تخریب هورمون‌های جنسی میشود که به تسریع پوکی استخوان می‌انجامد. مصرف الکل نیز باکم کردن فعالیت سلول‌های سازنده استخوان موجب پوکی استخوان میشود.
مصرف دخانیات بهبود زخم را به تأخیر می‌اندازد در سیستم گوارشی و در بیمارانی که مبتلابه سوءهاضمه هستند می‌توان گفت مصرف دخانیات، به‌صورت استنشاقی یا طرق دیگر، در ایجاد زخم‌های گوارشی، تشدید برگشت اسید معده به مری و ایجاد سرطان‌های دستگاه گوارش مؤثر است. همچنین در بیمارانی که دچار زخم‌های سیستم گوارشی هستند، مصرف دخانیات بهبود زخم را به تأخیر می‌اندازد و پاسخ به درمان را کند میکند. به بیمارانی که از سوءهاضمه رنج می‌برند توصیه اکید میشود، حتماً برای افزایش تأثیر درمان و کاهش عود بیماری، به‌طورجدی مصرف مواد دخانی را ترک کنند.
منبع : بنیتا
