نارسایی‌های کیسه‌ی صفرا

در سمت راست بدن زیر کبد کیسه‌ی کوچکی به اندازه‌ی یک گلابی کوچک به طول 7 تا 10 سانتیمتر و عرض 3 تا 4 سانتیمتر به نام کیسه‌ی صفرا وجود دارد. این قسمت دارای عملی مهم است. یعنی صفرایی که توسط کبد ساخته می‌شود در این کیسه جمع شده و از آنجا به وسیله‌ی لوله‌ی نازکی وارد روده‌ی دوازدهه (اثنی عشر) می‌شود. این کیسه‌ی کوچک در حقیقت انبار صفرا است. صفرا هنگامی که وارد روده‌ی دوازدهه می‌شود از یک طرف در هضم غذا کمک می‌کند و از طرف دیگر روده‌ها را ضدعفونی کرده و باعث تخلیه‌ی روده می‌شود، به طوری که وقتی صفرا کمتر از میزان معمولی ترشح شود غذا هضم نمی‌شود و شکم نفخ می‌کند و شخص به یبوست دچار می‌شود.

تنظیم کار کیسه‌ی صفرا:

مواد غذایی در روده‌ی باریک با صفرا و شیره‌ی لوزالمعده و هم چنین با شیره‌ای که از طریق دیواره‌ی روده‌ی باریک ترشح شده، آغشته می‌شوند و پس از تغییرات زیاد، قسمت قابل ملاحظه‌ای از آن از دیواره‌ی روده‌ی باریک جذب می‌شود و بقیه‌ی مواد به روده‌ِ فراخ وارد می‌گردند، در روده‌ی فراخ قسمت اعظم آن جذب شده و باقیمانده‌ی آن به صورت مدفوع دفع می‌شود.
برای این که کیسه‌ی صفرا همیشه منظم کار کرده و دستگاه گوارش هیچ گونه ناراحتی پیدا نکند، در هر هفته یک مرتبه آب آلبالو یا آب زرشک سیاه یا آب غوره بنوشید.
هر چند ماه یک بار 10 تا 12 مثقال پولک‌های مغز فلوس را نرم بکوبید، بعد بخیسانید و صبح ناشتا آب آن را بنوشید. برای این که بدمزگی آن شما را ناراحت نکند یک قطعه پیاز را در دهان بجوید.
ضمناً مبردات و مدرات در منظم بودن کار کیسه‌ی صفرا اثر خاصی دارد. در هوای گرم و هم چنین مزاج‌های گرم نیز از خوردن سکنجبین غافل نشوید.

به کار انداختن کیسه‌ی صفرا:

برای به کار انداختن کیسه‌ی صفرا باید صبح ناشتا یک قاشق سوپ خوری روغن زیتون را با کمی آب لیمو مخلوط کنید و بخورید.
پنجاه گرم ریشه‌ی زرشک را نیم کوب کرده و در یک لیتر آب سرد به مدت 15 دقیقه بخیسانید و در همان آب بجوشانید، سپس آب آن را صاف و شیرین کرده و پس از هر غذا یک فنجان بنوشید.

کم کردن صفرا:

برای کم کردن صفرا از خوراکی‌های زیر استفاده کنید:
آلبالو، خیار، هندوانه، آب پرتقال، انار، انگور فراوان، زالزالک، آب لیموترش، آب هویج، سیب ترش، شاه توت، قیسی خشک، بامیه، خرفه، اسفناج، کشمش، آب زرشک، کاهو، آب گشنیز، آب اسفرزه، برگ کاسنی، عدس، زغال اخته، تخم نیلوفر، آلوی تازه، آب غوره، سرکه، ترشی‌جات، آب کاسنی، شربت زرشک، آب دم کرده‌ی چهار ترشی، سرکه با روغن، سکنجبین، شربت انار ترش، شربت آلبالو، جوشانده‌ی خاکشیر با شکر سرخ، آب دم کرده‌ی گل بامیه، آب دم کرده‌ی رقیق شاه تره، سماق، شیره‌ی مغز فلوس و آش جو.
هم چنین به عنوان درمان می‌توانید آب جوشانده‌ی 4 مثقال ثنا را بنوشید.
* تمر کجرات، لیموعمانی و ثنامکی را دم کنید و آب صاف کرده‌ی آن را شیرین کرده و بنوشید.
* دویست و پنجاه گرم کُنار ترش را بخورید.
* شب، هلو را آب بگیرید و در یخچال نگه دارید و صبح کمی ترنجبین و کمی شیرخشت در آن حل کنید و بخورید.
* سه پستان، عناب، تمرهندی و آلوی بخارا از هرکدام 100 گرم، تاج ریزی، تخم کاسنی و گل نیلوفر از هرکدام 20 گرم همه را نیم کوب کرده و 6 قسمت کنید. هر شب یک قسمت از آن را در یک و نیم لیوان آب جوش بخیسانید. صبح با فشار آب آن را صاف کنید و بعد 5 مثقال ترنجبین در آن حل کرده و میل فرمایید.
* انسداد کیسه‌ی صفرا:
برای رفع انسداد کیسه‌ی صفرا بعد از هر غذا یک فنجان آب جوشانده‌ی هزار چشم را بنوشید.
* هر روز 30 گرم برگ کاسنی وحشی را در یک لیتر آب جوش دم کنید و آب صاف کرده‌ی آن را به مرور بنوشید.

تخلیه کردن کیسه‌ی صفرا:

اگر میل دارید کیسه‌ی صفرا تخلیه شود از این خوراکی‌ها بیشتر استفاده کنید، مانند: آب پرتقال، آب انار ترش، آب زرشک، آب غوره، آش آب غوره، آب شاه توت، ماست، دوغ، چهارترشی و آب دم کرده‌ی قاریقون.

خارج کردن رسوبات کیسه‌ی صفرا:

برای خارج کردن رسوبات از داخل کیسه‌ی صفرا هر روز صبح ناشتا یک قاشق سوپ خوری روغن زیتون را با آب پرتقال یا آب لیمو مخلوط کنید و بخورید.

خالی کردن عفونت کیسه‌ی صفرا:

گاهی ممکن است به اندازه‌ای عفونت داخل کیسه صفرا زیاد شود که دهانه‌ی کیسه را بگیرد و مانع کار و عمل آن شود. در این هنگام باید از خوردن انواع چربی، دنبه، گوشت‌های قرمز، شیر و میوه‌های هسته دار پرهیز کنید، در عوض از خوراکی‌هایی که در خارج کردن عفونت کیسه‌ی صفرا نقش دارند بیشتر استفاده کنید، مانند: انگورهای سبز رنگی که هنوز شیرین نشده باشند، غذاهای آبکی ساده، گوشت جوجه‌ی خروس پخته شده، ماءالشعیر، خرفه‌ی تازه، کاهو، آب کاسنی تازه، آب جوشانده‌ی کاسنی، عرق کاسنی، عرق بید، ترنجبین، شیرخشت، عناب، زغال اخته، آلبالو، زرشک سیاه.
ضمناً گریه، غم و غصه، ناراحتی، عصبانیت، فکر زیاد، بدبینی، ناامیدی، دلهره و اضطراب در این مورد بسیار مضر است و باید از آن‌ها اجتناب کرد.

طرز تخلیه‌ی عفونت‌های کیسه‌ی صفرا سه قسم است:

قسم اول: به وسیله‌ی جراحی.
قسم دوم: بیمار را به طرف راست می‌خوابانند و به وسیله‌ی لوله‌ای که یک سر آن را در ابتدای کیسه‌ی صفرا و سر دیگر آن را بیرون از دهان قرار می‌دهند؛ عفونت‌های کیسه‌ی صفرا را تخلیه می‌کنند.
قسم سوم: می‌توان با مصرف خوراکی‌ها و پرهیز از مضرات (که قبلاً ذکر شده) به نتیجه رسید.

غده‌ی چرکین کیسه‌ی صفرا:

گاهی ممکن است آن قدر غده‌های چرکین در سر کیسه‌ی صفرا به وجود آیند که بیمار را به هلاکت رسانند. گاهی ممکن است این غده‌های چرکی حتی پزشک را نیز به اشتباه بیندازند و او گمان به سرطان ببرد، در صورتی که فقط غده‌ها چرکی هستند نه چیز دیگری.
برای برطرف کردن غده‌های چرکین کیسه‌ی صفرا؛ آب زرشک سیاه، آلبالو، آب غوره، آش آب غوره، آب شاه توت، آب جوشانده‌ی چهارترشی، تمرهندی، تمر کجرات، لیموعمانی و زرشک سیاه با مصرف طولانی مفید خواهد بود.

التهاب کیسه‌ی صفرا: (1)

التهاب کیسه‌ی صفرا به دو صورت حاد و مزمن وجود دارد و در اکثر قریب به اتفاق موارد همراه با سنگ‌های کیسه‌ی صفرا روی می‌دهد. التهاب کیسه‌ی صفرا یکی از شایع‌ترین علل و موارد جراحی شکم محسوب می‌شود لذا به طور معمول در بسیاری از مواقع که سنگ کیسه‌ی صفرا دارید به طور موازی با آن ظهور التهاب کیسه‌ی صفرا را نیز خواهید داشت که از علل شایع دردهای حاد در قسمت فوقانی شکم می‌باشد.

التهاب حاد کیسه‌ی صفرا:

واژه‌ی التهاب حاد کیسه‌ی صفرا به حساسیت و درد زیر دنده‌ی راست گفته می‌شود که به دنبال انسداد مجرای صفراوی کیسه‌ی صفرا (سیستیک) و در نتیجه اتساع مجرا و کیسه‌ی صفراوی و هم چنین التهاب و ایجاد عفونت در آن به وجود می‌آید. این انسداد و التهاب معمولاً پس از ایجاد سنگ‌های صفراوی و مسدود شدن مجاری توسط آن‌ها به وجود می‌آید که در 90 درصد موارد وجود سنگ در مجرای سیستیک و یا کیسه‌ی صفرا قابل رؤیت است. سایر عوامل که حدود 5 درصد از علل ایجاد التهاب حاد در کیسه‌ی صفرا را در برمی‌گیرند شامل: گرسنگی‌های طولانی مدت، عدم تحریک و هم چنین تغییر فشارهای داخل عروقی است. این عوامل در حالاتی که بیمار شدیداً بدحال است، مانند: سوختگی شدید، ضربه یا عفونت‌های منتشر و شدید، بعد از اعمال جراحی و یا زایمان ایجاد می‌شود.
دردها در این بیماری معمولاً از ناحیه‌ی اطراف معده در شکم و یا یک چهارم فوقانی و راست شکم شروع شده و به تدریج شدت این درد افزایش می‌یابد و معمولاً در ناحیه‌ی کیسه‌ی صفرا به صورت موضعی درمی‌آید. برخلاف سایر دردهای صفراوی، درد در این بیماری به طور خود به خود رفع نمی‌شود.
بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، تب خفیف و حساسیت زیر دنده‌ی راست به صورت شایعی وجود دارد. تقریباً در یک سوم بیماران ممکن است کیسه‌ی صفرا بزرگ و حساس شود و با دست قابل لمس گردد. معمولاً در 20% موارد زردی یا یرقان نیز به چشم می‌خورد. سنگ‌های صفراوی که باعث ایجاد انسداد و التهاب حاد کیسه‌ی صفرا شده‌اند ممکن است به طور خود به خود از محل گیر کردنش بیرون آید و علایم بیماری تسکین یابد و یا آن که هم چنان گیر کرده و التهاب پیشرفت کند. این حالت شایع‌ترین عارضه و دلیل برای انجام اعمال جراحی و خارج کردن کیسه‌ی صفرا به صورت اورژانسی می‌باشد، نشانه‌ها و علایم صفراوی ممکن است کاملاً ناگهانی ظاهر شوند و بیمار اورژانسی شود. یا آن که نشانه‌ها ممکن است خفیف باشند و بدون دخالت پزشکی برطرف شوند.
لازم به ذکر است که دردهای صفراوی در این بیماران می‌تواند به سمت بین دو کتف، کتف راست و یا شانه انتشار یابد. تقریباً در 75% از بیمارانی که به طریق طبی درمان می‌شوند ظرف مدت 2 تا 7 روز پس از بستری شدن، علایم حاد فروکش می‌کند. با این وجود در 25% از آن‌ها یکی از عوارض التهاب حاد کیسه‌ی صفرا علی رغم درمان محافظه کارانه رخ خواهد داد که در این شرایط جراحی فوری لازم است. احتمالاً از بین 75% بیمارانی که دچار التهاب حاد کیسه‌ی صفرا بوده و علامت‌شان فروکش می‌کند، یک چهارم از آن‌ها ظرف مدت یک سال دچار عود و بازگشت مجدد بیماری خواهند شد و 60% از آن‌ها ظرف مدت 6 سال دچار دست کم یک حمله‌ی بازگشتی بیماری خواهند شد. لذا با توجه به مسیر طبیعی این بیماری، بهترین راه برای درمان التهاب حاد کیسه‌ی صفرا در صورت امکان جراحی سریع و زود هنگام می‌باشد. میزان بروز عوارض و اختلالات حاصل از التهاب حاد کیسه‌ی صفرا که ناشی از عواملی غیر از سنگ‌های صفراوی است، بیش از عوارض التهاب حاد کیسه‌ی صفرا، ناشی از سنگ می‌باشد.
به نظر می‌رسد که درمان موفقیت آمیز التهاب حاد کیسه‌ی صفرا که در نتیجه‌ی عوامل غیرسنگی ایجاد شده است، عمدتاً به تشخیص زودهنگام و مداخله‌ی سریع جراحی، همراه با توجه زیاد و موشکافانه به واقعیت‌های پس از عمل بستگی داشته باشد. آنتی بیوتیک‌ها نیز در بیماران مبتلا به عوارض عفونی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرد. میزان مرگ و میر در بیماران مبتلا به التهاب حاد کیسه‌ی صفرا (کله سیستیت حاد) 5% تا 10% بوده و تقریباً به طور کامل محدود به بیماران بالای 60 سال که به طور هم زمان مبتلا به بیماری‌های وخیم و بدحال هستند و هم چنین بیماران مبتلا به عوارض عفونی می‌باشد. لازم به ذکر است که هرچند بیماری حاد کیسه‌ی صفرا در هر سنی ممکن است ایجاد شود ولی به نحو بارزی در سنین میانی ایجاد می‌شود.

التهاب مزمن کیسه‌ی صفرا:

التهاب مزمن کیسه‌ی صفرا (کله سیستیت مزمن) به علایم غیر حاد ناشی از سنگ‌های صفراوی گفته می‌شود که بهتر است از آن تحت عنوان درد صفراوی نام ببریم. التهاب مزمن جدار کیسه‌ی صفرا تقریباً همیشه با سنگ کیسه‌ی صفرا ایجاد می‌شود که البته مانند التهاب حاد نیازی به انسداد مجرا نیست و احتمال دارد که در اثر التهاب حاد کیسه‌ی صفرا نیز ایجاد شود که این مورد بسیار نادر است و اغلب هیچ تاریخچه‌ای از فرد مبنی بر وجود التهاب حاد قبلی یافت نمی‌شود. از طرفی در کیسه‌ی صفرای بیش از یک چهارم افراد مبتلا به التهاب مزمن، عوامل عفونی نیز یافت می‌شود.
علایم این بیماری به صورت دردی مداوم در ناحیه‌ی اطراف معده و در سطح بدن و یا یک چهارم فوقانی راست شکم است که سریعاً پدیدار می‌شود و در عرض چند دقیقه شدت آن به حد ثابتی می‌رسد. بعد از آن در مدت 30 دقیقه تا چند ساعت شروع به از بین رفتن تدریجی می‌کند. هم چنین ممکن است این درد به سمت رأس استخوان کتف یا شانه‌ی راست نیز کشیده شود، به علاوه تهوع و استفراغ نیز ممکن است به همراه دردهای صفراوی وجود داشته باشد اما علایمی مانند: تب و یا احساس توده‌ای در شکم وجود ندارد.
حملات این بیماری در فواصل زمانی متفاوتی در روز و حتی سال رخ می‌دهد. علایم دیگری مانند: سوءهاضمه، عدم تحمل غذاهای چرب، نفخ، سوزش سرِ دل و آروغ زدن نیز ممکن است در بیماران مبتلا به سنگ‌های صفراوی که دچار این بیماری نیز شده‌اند دیده شود. ولی با وجود این، علایم مذکور غیراختصاصی است و به کرات در افراد دارای کیسه‌ی صفراوی طبیعی نیز رخ می‌دهد. انجام عمل جراحی معمولاً در تمام بیماران سبب برطرف شدن علایم درد صفراوی می‌شود و از عوارض بعدی آن مانند: التهاب حاد کیسه‌ی صفرا و سنگ مجرای مشترک صفراوی جلوگیری می‌کند. لازم به ذکر است که صفرای داخل کیسه که در ابتدا استریل است جذب می‌شود ولی به علت ادامه‌ی ترشح موکوس از مخاط، این اتساع رخ می‌دهد، توده‌ی ایجاد شده قابل رؤیت و به راحتی قابل لمس است. در این موارد کیسه‌ی صفرا به طور کلی حساس است و بیمار ممکن است به علت فشار گره‌های لنفی اطراف مجرای مشترک یا تورم ذخیره‌ی اطراف آن زردی خفیف نیز داشته باشد. معمولاً علامت مشخصی ندارد، هرچند که درد مزمنی به طور طولانی در ناحیه‌ی فوقانی و راست شکم احساس می‌شود. در این عارضه خارج کردن کیسه‌ی صفرا پیشنهاد می‌شود. در لاپاراتومی، کیسه‌ی صفرا متسع و بزرگ دیده می‌شود. جدار آن معمولاً نازک است و از ورای آن در حالت عادی تیرگی صفرا را می‌توان دید. در حالت هیدروپس دیگر تیره نیست بلکه پر از یک توده‌ی موکوسی بی‌رنگ است. عمل جراحی سریع در هیدروپس کیسه‌ی صفرا مانع از عوارض شدید مثل سوراخ شدن کیسه و ایجاد عفونت می‌شود.
همان طور که آپاندیس متورم می‌شود و روده ورم می‌کند، کیسه‌ی صفرا نیز بر اثر هجوم میکروب‌ها متورم شده و درد سختی در زیر دنده‌ها در طرف راست بدن ظاهر می‌شود. گاهی شخص در اثر آن ورم به یرقان دچار می‌شود. گاهی نیز حالت استفراغ به او دست می‌دهد و شخص دچار تب می‌شود و شانه‌ی راست به درد سنگین مخصوص به خود دچار می‌گردد. علایم سوءهاضمه در انسان ظاهر می‌شود و در هنگام گرسنگی درد در قسمت شکم ظاهر شده که با خوردن غذا مرتفع می‌شود. البته تمام این علایم مربوط به چرکین شدن کیسه‌ی صفرا می‌باشد، به طوری که در این کیسه‌ی کوچک به جای صفرا مقدار زیادی عفونت جمع می‌شود.
شخص مبتلا به ورم کیسه‌ی صفرا باید استراحت کامل کرده و جز غذاهای آبکی ساده و بدون چربی چیز دیگری میل نکند. بهترین خوراکی برای او جو، آش جو، آب جو یا ماءالشعیر یا عناب است. خوردن ترنجبین، شیرخشت، آب کاسنی، عرق کاسنی، عرق بید، آب کاهو، خرفه‌ی تازه، گلاب، عرق بیدمشک و جوجه خروس پخته و آب آن مفید می‌باشد. هم چنین پرهیز از تره، ترب، کلم، هلو، زردآلو، میوه‌های هسته‌دار، چربی جات، تخم مرغ، گوشت قرمز و نمک لازم و واجب است.
به عنوان درمان می‌توانید هر بار یک نخود زعفران را با یک لیوان گلاب مخلوط کنید و بنوشید.
* زیره‌ی سبز، زیره‌ی سیاه، زنیان، بادیان و افتیمون از هرکدام 20 گرم و نبات مصری 100 گرم، همه را مخلوط کرده و نرم بسایید. هر روز صبح ناشتا یک قاشق غذاخوری از آن را کفلمه کنید.
* هر شب یک مشت عناب نیم کوب شده را در آب جوش بخیسانید و صبح با فشار، آب آن را خارج کنید و قبل از صبحانه بنوشید.
* تمر کجرات، تمرهندی، زرشک پلویی، زرشک هسته دار و لیموعمانی را به نسبت مساوی دم کنید سپس آب آن را با فشار صاف کرده و بنوشید.

سنگ کیسه‌ی صفرا

کیسه‌ی صفرا، کیسه‌ی گلابی شکل کوچکی است که زیر کبد قرار دارد، این کیسه پر از صفراست که برای کمک به هضم غذا در مواقع لازم از طریق مجرای رابط بین کیسه‌ی صفرا و کبد و روده به داخل آن‌ها می‌ریزد. 90% سنگ‌های صفراوی وقتی تشکیل می‌شوند که صفرا با کلسترول زیاد، بسیار غلیظ شده و به شکل کریستال‌هایی سخت با حجم دانه‌های شن و گاهی در ابعاد بزرگتر به قطر 2 تا2/5 سانتی متر درمی‌آید. در 80% موارد، سنگ‌های کیسه‌ی صفرا ناراحتی ایجاد نمی‌کنند و حتی وجود آن‌ها در کیسه‌ی صفرا احساس نمی‌شود. ولی در مواقعی که کیسه‌ی صفرا برای بیرون ریختن صفرا منقبض می‌شود، اگر سنگ به طرف بیرون رانده شد، دهانه‌ی مجرایی را که به کبد و روده راه می‌یابد، مسدود می‌کند. در نتیجه درد ایجاد می‌شود و درد زمانی قطع می‌شود که سنگ به عقب کیسه‌ی صفرا بیفتد. در مواقعی که بر اثر التهاب کیسه‌ی صفرا، احتمالاً اختلالات و پیچیدگی‌های شدید ایجاد شود، ناچار می‌شوند که با جراحی، سنگ و کیسه‌ی صفرا را بردارند. ناراحتی سنگ کیسه‌ی صفرا غالباً در سنین بالا ایجاد می‌شود. تقریباً یک سوم افراد بالای 60 سال دچار سنگ صفرا می‌شوند. بدن زنان سه برابر، بیشتر از مردان مستعد ایجاد سنگ صفرا است. هم چنین اضافه وزن، بالا بودن مقدار کلسترول و انسولین در بدن از عوامل خطر برای ایجاد سنگ صفرا است به طوری که با 20% اضافه وزن، احتمال ایجاد سنگ‌های کیسه‌ی صفرا دو برابر می‌شود. زنانی که از خوردن صبحانه خودداری می‌کنند و یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار (قهوه و چای) می‌نوشند به مراتب بیشتر در معرض سنگ‌های صفراوی هستند. اگرچه به اختلالات دستگاه صفراوی به اندازه‌ی سایر اختلالات دستگاه‌های دیگر بدن توجه نمی‌شود اما کاملاً شایع هستند.
بیش از 95% از بیماری‌های دستگاه صفراوی یا به طور مستقیم با سنگ‌های کیسه‌ی صفرا در ارتباط است و یا در ارتباط با التهاب کیسه‌ی صفراست که کاملاً با بیماری سنگ کیسه‌ی صفرا مرتبط است. سنگ‌های کیسه‌ی صفرا ساختارهایی بلوری دارند که از طریق تغلیظ و یا تراکم و سفت شدن اجزای سازنده‌ی صفرا ایجاد می‌شوند که دو نوع اصلی دارند. یک دسته از سنگ‌ها از جنس کلسترول هستند که حدود 75% از سنگ‌های کیسه‌ی صفرا را تشکیل می‌دهند که سنگ‌های خالص آن زرد کم رنگ هستند. دسته‌ی دیگر، سنگ‌های رنگدانه‌ای هستند که بیشتر از املاح و ترکیبات کلسیمی تشکیل شده‌اند و حدود 20% از سنگ‌های کیسه‌ی صفرا را تشکیل می‌دهند که آن سنگ‌ها معمولاً سیاه و قهوه‌ای رنگ و کوچک و متعدد هستند.

چگونگی ایجاد سنگ کیسه‌ی صفرا:

عواملی که زمینه را برای بروز سنگ‌های صفرا آماده می‌کنند عبارتند از: چاقی و رژیم غذایی غربی که حاوی مقادیر زیادی چربی و کلسترول است، در زمان فقدان ویتامین E، ویتامین A به سرعت از بین می‌رود. کمبود ویتامین A باعث جدا شدن غیرعادی غشای مجرای کیسه صفرا می‌شود. کلسترول که قابلیت انحلال کمتری دارد، می‌تواند در کیسه‌ی صفرا به علت کنده شدن غشای کیسه‌ی صفرا در کیسه بماند و سفت شده و تبدیل به سنگ شود. این کار خصوصاً در موقعی که لیسیتین کمتر باشد بهتر و بیشتر به وقوع می‌پیوندد.

سنگ‌های کلسترولی:

کلسترول در آب نامحلول است لذا در مواردی که میزان آن نسبت به سایر محتویات صفرا به طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد، به حدی می‌رسد که نسبت به سایر املاح صفراوی فوق اشباع شده و باعث رسوب تیغه‌های بزرگ کلسترولی به صورت بلورهای کلسترول می‌شود که به راحتی خرد می‌شوند. اما سنگ‌های قهوه‌ای، کم تعداد و نرمند و از لحاظ شکل ظاهری مانند گریس و یا شبه صابون هستند. چندین عامل در افزایش غیرطبیعی کلسترول و در نتیجه رسوب و تشکیل سنگ‌های کلسترولی کیسه‌ی صفرا نقش دارند که از آن جمله می‌توان از افزایش ترشح کلسترول در صفرا نام برد که این امر ممکن است در ارتباط با چاقی، رژیم‌های غذایی پر انرژی یا داروها (مثل داروی کلو فیبرات که یک داروی ضد چاقی است)، استروژن‌ها (نوعی هورمون زنانه است)، قرص‌های ضدبارداری و زایمان‌های مکرر دیده شود. علاوه بر عوامل فوق هر عاملی که باعث کاهش تحرک و فعالیت کیسه‌ی صفرا شود باعث بی حرکتی و در نتیجه ته نشین شدن کلسترول موجود در صفرا می‌شود، این رسوبات روی هم انباشته شده و تشکیل سنگ‌های صفراوی را می‌دهند. از عواملی که باعث کاهش حرکت کیسه‌ی صفرا می‌شوند می‌توان از تنگی‌های مجاری صفراوی، تغذیه‌ی بیش از حد از راه تزریقی و گرسنگی نام برد. هم چنین بارداری نیز به علت کاهش تحرک کیسه‌ی صفرا سبب تسریع سنگ سازی می‌شود.

عوامل سنگ‌های کلسترولی و مختلط

1-عوامل جمعیت شناختی، ژنتیکی:

بیشترین شیوع سنگ‌های صفراوی در سرخ پوستان آمریکای شمالی و شیلی و بومیان شیلی می‌باشد. شیوع در اروپای شمالی و آمریکای شمالی نسبت به آسیا بیشتر است. کمترین شیوع سنگ‌های صفراوی در ژاپن دیده می‌شود و عامل آن استعداد خانوادگی و جنبه‌های وراثتی است.

2-چاقی:

مخزن و ترشح طبیعی اسیدهای صفراوی اما افزایش ترشح صفراوی کلسترول.

3-کاهش وزن:

به حرکت درآمدن کلسترول بافتی منجر به افزایش چرخه‌ی صفراوی کلسترول می‌شود، در حالی که ترشح روده‌ای و کبدی نمک‌های صفراوی کاهش می‌یابد.

4-هورمون‌های جنسی مؤنث:

استروژن‌ها، و قرص‌های پیش‌گیری از بارداری منجر به کاهش ترشح نمک صفراوی و کاهش تبدیل کلسترول به استرهای کلستریل می‌شوند.

5-بیماری ایلئومی یا رزکسیون ایلئوم:

سوء جذب اسیدهای صفراوی منجر به کاهش مخزن اسیدهای صفراوی و کاهش ترشح صفراوی نمک‌های صفراوی می‌شود.

6-افزایش سن:

افزایش ترشح صفراوی کلسترول، کاهش حجم مخزن اسیدهای صفراوی، کاهش ترشح صفراوی نمک‌های صفراوی.
کلسترول موجود در مواد غذایی مصرفی روزانه‌ی بیماران مبتلا به سنگ صفراوی، ترشح کلسترول صفراوی را افزایش می‌دهد، این در حالی است که افرادی که فاقد سنگ صفراوی هستند با وجود مصرف غذاهای غنی از کلسترول افزایشی در میزان ترشح کلسترول صفراوی ندارند. لازم به ذکر است که علاوه بر عوامل محیطی مانند رژیم غذایی پر انرژی و غنی از کلسترول، عوامل ژنتیکی نیز در ترشح بیش از حد کلسترول و تولید سنگ‌های صفراوی نقش مهمی ایفا می‌کنند.
شیوع بالای سنگ صفراوی بین خویشاوندان درجه‌ی اول و دارای سنگ صفراوی، در نژادها و اقوام مختلف رؤیت شده است. بدین ترتیب مازاد بودن کلسترول صفرا به نسبت اسیدهای صفراوی عمدتاً ناشی از ترشح بیش از حد کلسترول می‌باشد، اما ترشح کمتر از حد اسیدهای صفراوی نیز ممکن است در آن نقش داشته باشد. عوامل پیچیده و فراوان دیگری نیز در تشکیل سنگ‌های کلسترولی کیسه‌ی صفرا مؤثرند. با وجود تمامی عوامل بالا این نکته قابل توجه است که 80% از بیماران مبتلا به سنگ‌های صفراوی هیچ عامل اولیه و ایجاد کننده‌ی سنگ ندارند و تنها سن و جنس آن‌ها در ایجاد این سنگ‌ها دخیل هستند، یا با افزایش سن میزان شیوع سنگ‌های صفراوی افزایش می‌یابد. هم چنین میزان شیوع این بیماری در زنان سفیدپوست حدوداً دو برابر مردان است.

سنگ‌های رنگدانه دار

این دسته از سنگ‌های کیسه‌ی صفرا که بیشتر از املاح و ترکیبات کلسیم تشکیل شده‌اند، در کشورهای شرقی بسیار شایع‌تر از کشورهای غربی هستند. افزایش مواد کلیسمی و یا بیلی‌روبین که طی فرآیندی از تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز خون حاصل می‌شوند، کلسترول‌های اضافی موجود در کیسه‌ی صفرا در این هسته‌ها تجمع کرده و باعث ایجاد سنگ‌های کلسترولی کیسه‌ی صفرا می‌شوند. تشکیل سنگ‌های رنگدانه دار در آسیایی‌ها فوق العاده بارز است و اغلب با عفونت‌هایی در درخت صفراوی مرتبط می‌باشد. به طور کلی علاوه بر سن و جنس افراد عواملی از جمله نژاد افراد و منطقه‌ی جغرافیایی که در آن زندگی می‌کنند نیز در میزان شیوع سنگ‌های صفراوی دخیل‌اند. به علاوه عوامل ارثی و تاریخچه‌ی خانوادگی نیز به تنهایی می‌تواند سهم بزرگی در ایجاد این نوع بیماری داشته باشد.

علایم بیماری سنگ کیسه‌ی صفرا:

اغلب بیماران مبتلا به سنگ‌های کیسه‌ی صفرا فاقد علامت هستند و اکثر علایم و تظاهرات بالینی این بیماری به علت حرکت و جابجایی سنگ‌ها و به دنبال آن گیر افتادن در مجاری صفراوی است، این سنگ‌ها باعث انسداد مجاری صفراوی می‌شوند که این انسداد به علت تحریک دیواره‌ی مجاری توسط سنگ‌ها منجر به التهاب و ایجاد علایم و تظاهرات بیماری می‌شود. انسداد در مجاری صفراوی توسط یک سنگ باعث افزایش فشار داخل مجاری مربوطه و هم چنین اتساع کیسه‌ی صفرا می‌شود، به گونه‌ای که انقباضات مکرر صفراوی نیز قادر به دفع و رفع مشکل نمی‌باشند و در نتیجه این عوامل باعث ایجاد دردهای صفراوی در ناحیه‌ی سمت راست و فوقانی شکم می‌شوند که غالباً در این مواقع ناحیه‌ی بین دو کتف، کتف راست یا شانه تیر می‌کشد.
دردهای صفراوی که از آن به عنوان کولیک صفراوی نام می‌برند به صورت کاملاً ناگهانی شروع شده و ممکن است به مدت 30 دقیقه تا 5 ساعت با شدت زیاد ادامه داشته و به تدریج یا به سرعت فروکش کند. گاهی ممکن است دردهای صفراوی حاصل از این انسداد، به طور ممتد و خفیف در همان ناحیه‌ی راست و فوقانی شکم تا حدود 24 ساعت نیز ادامه یابد. این دردها غالباً با تهوع و استفراغ همراه است، اما وجود علایم دیگری مانند تب و لرز به همراه دردهای صفراوی دلالت بر وجود عارضه‌ای دیگر همراه با انسداد مجاری صفراوی دارد، به عنوان مثال ممکن است التهاب کیسه‌ی صفرا و لوزالمعده وجود داشته باشد. احساس پُری در شکم و اطراف معده، سوءهاضمه، آروغ زدن یا نفخ شکم به خصوص پس از صرف یک غذای چرب را نباید با دردهای صفراوی (کولیک) اشتباه گرفت.
چنین مشکلاتی غالباً از مبتلایان به بیماری سنگ کیسه‌ی صفرا شنیده می‌شود، اما این علایم تنها مخصوص به سنگ‌های صفراوی نمی‌باشند. دردهای صفراوی (کولیک صفراوی) ممکن است از طریق خوردن یک وعده غذای چرب، یا صرف یک وعده غذای حجیم و سنگین به دنبال یک دوره ناشتایی طولانی مدت ایجاد شود. لازم به ذکر است که در انسداد مجاری صفراوی توسط سنگ، در صورتی که عفونتی نیز به این مشکل اضافه شود می‌تواند باعث التهاب بیشتر و یا ایجاد عارضه‌های دیگر، هم زمان با دردهای صفراوی شود، از آن جمله می‌توان به التهاب حاد کیسه‌ی صفرا (کوله‌سیستیت حاد) اشاره کرد، به علاوه انسداد مجرای صفراوی مشترک که حاصل از مجرای صفراوی کبد و مجرای کیسه‌ی صفرا می‌باشد، ممکن است این عوامل سبب ایجاد درد، زردی و التهاب لوزالمعده و یا آسیب کبدی شوند، اما با این وجود اغلب افراد دچار درد یا عوارض سنگ نمی‌شوند. تشخیص بیماری سنگ صفراوی در یک بیمار بدون علامت یا در بیماری که علامتش را می‌توان به سنگ کیسه‌ی صفرا نسبت داد یک مشکل شایع است. به گونه‌ای که خطر ایجاد نشانه‌هایی که مستلزم جراحی است بسیار اندک می‌باشد. معمولاً پدیدار شدن نشانه‌های ناشی از سنگ صفرا در افرادی که از جوانی به آن مبتلا بوده‌اند و از همان ابتدا تشخیص داده شده‌اند محتمل‌تر از بیمارانی است که در هنگام تشخیص اولیه بیش از 60 سال سن دارند. بیمارانی که دیابت شیرین (در اصطلاح بیماری قند) و سنگ کیسه‌ی صفرا دارند ممکن است تا حدی نسبت به بروز عوارض عفونی مستعدتر باشند، اما میزان خطر بروز عوارض عفونی صفراوی در بیماران دیابتی به طور کامل مشخص نشده است.

درمان سنگ کیسه‌ی صفرا

برای رفع سنگ کیسه‌ی صفرا می‌توانید یک پیاز درشت را رنده و با چهار قاشق سوپ خوری روغن زیتون نیم پز کنید، بعد 150 گرم آب به آن اضافه کرده و 10 دقیقه بجوشانید، پس از شام تا گرم است آب آن را بنوشید. 5 تا 10 گرم برگ کلفت و خشک توت سیاه را در 150 گرم آب (سه برابر وزن برگ‌ها) 4 تا 6 ساعت دم کنید و آب آن را پس از سرد شدن صاف و شیرین کرده، هر شب یک فنجان از آن را 2 ساعت بعد از خوردن آب پیاز بنوشید این کار را چند شب ادامه دهید. اگر هنگام ادرار کردن احساس درد کردید، نشانه‌ی بهبودی است و باید مصرف را ادامه دهید.
* آب سیب ترش را بگیرید و بدون شیرینی قوام آورید و بخورید.
هر روز 2 تا 5 لیتر آب پرتقال بنوشید.
* پرتقال را پوست کنده و پره‌های آن را با انجیر خشک یا خرما یا زرده‌ی تخم مرغ یا خامه یا پنیر تازه یا دم پختک یا پیاز پخته بخورید.
* بیست و پنج گرم برگ کاسنی وحشی را در یک لیتر آب جوش دم کنید و بنوشید.
* بیست تا بیست و پنج گرم پوست ریشه‌های زرشک را در نیم لیتر آب سرد 15 دقیقه بخیسانید و بعد بجوشانید، سپس صاف کرده‌ی آن را با شکر شیرین و بعد از هر غذا یک استکان بنوشید.
* شاه تره، پوست هلیله‌ی زرد، افتیمون، هلیله‌ی سیاه، انجُره، ریوند چینی، سنامکی، گل محمدی، مرمکی، مقل ازرق و چدروا از هرکدام 1 مثقال را نرم بکوبید و بعد با آب، آن را مرطوب کنید تا به صورت خمیر سفتی درآید. قرص‌هایی به اندازه‌ی یک نخود بسازید، سپس در آفتاب خشک و هر روز 6 عدد از آن‌ها را تدریجاً میل کنید.
* تمرهندی، لیموعمانی، آلوچه‌ی براقانی، آلوی بخارا، مویز، زرشک، عناب، تخم گشنیز، تخم کاسنی و کوکنار از هرکدام 10 مثقال را نیم کوب و به 10 قسمت مساوی تقسیم کرده و هر قسمت از آن‌ها را یک روز جوشانده و صاف کنید و آب آن را صبح و عصر بنوشید.
ضمناً بهتر است پرهیز کنید از خوردن گوشت و چربی. در مقابل از خوراکی‌هایی که سنگ صفرا را برطرف می‌سازند بیشتر استفاده کنید، مانند: آب پرتقال، سیب سرخ، آب هندوانه با سکنجبین، برگ تربچه، خرفه، بویون پیاز و آلوی پخته با نان کامل، خوردن نعناع قبل از خواب، بیدمشک و صمغ فارسی.

زیاد کردن ترشحات کیسه‌ی صفرا

برای زیاد کردن ترشحات کیسه‌ی صفرا آب لیمو یا آب هویج مفید است.
هم چنین می‌توانید ریشه‌ی کاسنی را بو داده و 50 گرم از آن را هر بار در یک لیوان آب بجوشانید و آب آن را صاف کنید و هر صبح، ظهر و شب یک سوم از آن را بنوشید.

پی‌نوشت‌ها:

1. کله سیستیت.

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.