لاغری؛ دلایل و راهکارها - بخش دوم

بیماری‌هایی چون سل، اختلالات تنفسی، ذات‌الریه، اختلالات قلبی- عروقی، سرطان، پرکاری تیروئید و بیماری‌های مربوط به متابولیسم (که از رژیم غذایی متناسب با آنها استفاده نشود، مانند بیماری سلیاک)، جذب ناکافی مواد غذایی، عفونت مزمن، اسهال مزمن، بیماری انگلی، اختلالات کبدی، دیابت نوع یک، بی‌خوابی، اختلالات جنسی، افسردگی و اعتیاد از سایر علل کمبود وزن هستند. 

بنابراین زمانی که یک فرد با کمبود وزن حاد و یا مزمن مواجه می‌شود، باید از نظر عوامل فوق بررسی گردد. شناخت علت لاغری اولین قدم قبل از شروع برنامه غذایی است و اصلاح کمبود وزن نیاز به همکاری گروهی از متخصصین مختلف دارد. همان‌طور که اشاره شد به علت دشوار و طولانی بودن افزایش وزن و عدم آگاهی افراد از دلایل فیزیولوژیک و روحی- روانی کاهش وزن، افراد لاغر همواره درصدد یافتن قرص اشتهاآور، مکمل و یا معجون‌های غذایی با اثربخشی زودهنگام هستند. 

افراد لاغر باید مطمئن باشند که با استفاده از قرص‌های به اصطلاح اشتهاآور و یا مکمل‌ها و معجون‌های مدعی افزایش وزن چند کیلوگرمی ظرف مدت چند هفته، نه تنها نتیجه مفیدی نمی‌گیرند، بلکه سلامتی خود را نیز به مخاطره بیشتری می‌‌اندازند، برای مثال یکی از داروهای رایجی که متاسفانه به این افراد داده می‌شود، داروهایی از خانواده کورتیکواستروئیدها نظیر دگزامتازون است! این دارو به علت آنکه باعث احتباس آب و الکترولیت می‌شود، فرد به غلط تصور می‌کند که وزن وی افزایش یافته است. غافل از آنکه سلامت استخوان‌های وی به علت عارضه جانبی پوکی استخوان به شدت تهدید می‌شود». 

دکتر گیاهی افزود: «خوردن غذاهای پرچرب و شیرین و فرآوری شده نیز راه‌حل صحیحی برای افزایش وزن نیست، زیرا با این کار فقط ذخیره چربی بدن افزایش می‌یابد، در حالی که هدف از افزایش وزن باید رسیدن به سطح سلامتی بیشتر باشد. توصیه اولیه به افراد لاغر افزایش تعداد وعده‌های غذایی است که چگونگی آن با توجه به امکانات، شرایط کاری و ذائقه فرد، توسط مشاور تغذیه تنظیم می‌شود. گنجاندن غلات کامل مانند نان و کیک سبوسدار و ترکیب ماست یا شیر با میوه‌ها (خصوصا موز، انبه و توت فرنگی)، افزایش مصرف حبوبات، ماهی و ماکیان، گنجاندن پسته، بادام، فندق، انجیر و کشمش توصیه کلی در برنامه غذایی افراد لاغر، پس از علت‌یابی کاهش وزن است. استفاده از زنجبیل تازه، لیموترش، دارچین و عسل همراه با نوشیدنی‌های مورد علاقه نیز پس از مدتی به افزایش اشتها کمک می‌نماید.

 گرچه از نظر تئوری انتظار می‌رود با افزودن 500 کیلوکالری در روز، فرد بتواند حدود نیم کیلوگرم افزایش وزن در هفته داشته باشد، ولی در عمل در درصد کمی از افراد لاغر این اتفاق می‌افتد، بنابراین چنانچه یک هفته پس از شروع برنامه غذایی، فرد احساس بهبود نمود و تا پایان ماه 1 کیلوگرم وزن اضافه کرد، می‌توان اظهار داشت که برنامه غذایی به خوبی برای شرایط وی تنظیم شده است. 

البته راه‌حل افزایش وزن فقط به برنامه غذایی ختم نمی‌شود، بلکه انجام فعالیت‌های ورزشی و نرمش‌های منظم جزء لازم برنامه درمانی است. این کار نه تنها باعث تقویت اشتها می‌شود و احساس کسالت را از بین می‌برد، بلکه باعث می‌شود غذا در بدن، صرف ساخته شدن عضلات شود. 

این نکته را نیز خدمت افرادی که از نظر ژنتیکی استخوان‌بندی ظریفی دارند باید بیان نمود که اگر وزن شما در محدوده سلامتی است، خود را برای رسیدن به وزن ایده‌آل براساس آنچه فرمول نمایه توده بدن تعیین می‌کند آزار ندهید. باید بدانید همانطور که رنگ چشم، پوست و موی شما توسط عوامل ژنتیکی تعیین می‌شود، وجود توده چربی قهوه‌ای بیشتر، سطح سوخت و ساز بالاتر و نیز استخوان‌بندی ظریف شما نسبت به افراد دیگر هم ناشی از ژنتیک شما است. پس بهتر است واقع‌بین باشید و با آرامش و برخورداری از یک رژیم غذایی سالم و متنوع، خود را ناآگاهانه درگیر تبلیغات سوء و غیرعلمی نکنید».

محمد حضوری؛ دانشجوی دکترای تغذیه و مهمان دیگر برداشت آزاد این شماره از دنیای تغذیه، در پاسخ به این سوال که آیا داروها، مکمل‌ها و پودرهای افزایش وزن مفیدند یا مضر، گفت: «بدیهی است که بهترین راه دریافت مواد مغذی و انرژی، تامین آنها از طریق مصرف مواد غذایی می‌باشد، ولی در برخی افراد به دلیل شرایط خاص آنان که می‌تواند عدم تمایل به مصرف مواد غذایی (نظیر بیماری کم‌خوری عصبی) و ناتوانی در تامین میزان انرژی مورد نیاز (در مواردی که نیاز به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد و فرد توان برنامه‌ریزی برای تامین انرژی و مواد مغذی خویش را از طریق برنامه غذایی روزانه ندارد ) باشد، مکمل‌ها یا داروهای افزایش وزن توصیه می‌گردند، ولی نباید از نظر دور داشت که این فرآورده‌ها تنها نقش تکمیل‌‌کننده دریافت مواد غذایی را دارند و بر همین اساس آنها را مکمل نامیده‌اند، لذا این ترکیبات را به هیچ وجه نباید جایگزین مواد غذایی دانست و یا به گونه‌ای مصرف نمود که دریافت غذایی فرد را کاهش دهند.

علاوه بر این، داروها و محصولاتی که با هدف افزایش وزن توصیه و مصرف می‌شوند نیز در صورت عدم رعایت میزان، زمان و دوره زمانی مصرف، ممکن است با بروز و پیدایش برخی عوارض جانبی همراه باشند و فشار و بار اضافی را بر برخی اندام‌های بدن وارد نمایند. نباید از نظر دور داشت که داروهای افزاینده اشتها، اغلب داروهایی با تاثیر بر سیستم اعصاب مرکزی می‌باشند. همچنین ترکیب اصلی پودرها یا مکمل‌های افزایش وزن، پروتئین است که مصرف زیاد آن می‌تواند با افزایش فعالیت اندام‌هایی نظیر کلیه و کبد همراه گردد.

همچنین مکمل‌ها یا پودرهای افزایش وزن باید با فاصله زمانی کافی از زمان مصرف مواد غذایی تجویز گردند. به عنوان مثال در کودکان توصیه می‌شود از مصرف این فرآورده‌ها در طی دوره زمانی 2- 5/1 ساعت قبل از صرف وعده غذایی پرهیز کنند. در غیر این صورت مکمل مصرفی از اشتهای فرد کاسته و جلوی مصرف مواد غذایی را در وعده‌های اصلی می‌گیرد که این امر اثربخشی آن را خنثی می‌کند و ممکن است با بروز عوارضی نظیر کمبود برخی مواد مغذی همراه گردد. براساس موارد فوق، مصرف داروها و مکمل‌های افزایش وزن به صورت خودسرانه و بدون مشورت با افراد متخصص به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود».

ادامه مطلب