نمی خواهیم بچه‌ها بیش از یک ساعت پای تلویزیون بنشینند

خبرگزاری مهر-گروه هنر-عطیه موذن: گیشه فروش انیمیشن ها در سینمای دنیا و همچنین فیلم های کودک پرمخاطب خودمان نشان از این دارد که آثار کودک چقدر خواهان و مخاطب دارد و به میزان نیاز مخاطبان، چقدر این آثار می توانند در فرهنگسازی، آموزش و الگوسازی موثر باشند. 

امروز در جای خالی حامی برای سینمای کودک و صنعت انیمیشن در کشورمان، بار مهم این الگوسازی و فرهنگسازی روی دوش برنامه های کودک تلویزیون است؛ برنامه هایی که حداقل نیمی از روز یک کودک را پر می کنند و قرار است همزمان با پر کردن زمان او، نکاتی را هم آموزش دهند.

همزمان با آغاز فصل تابستان و شروع برنامه های جدید در شبکه کودک با محمد سرشار مدیر این شبکه گفتگویی داشتیم تا از جدیدترین برنامه های شبکه مطلع شویم. 

سرشار مدیر شبکه کودک در این گفتگو ضمن معرفی برنامه های جدید، از برخی رویکردهای شبکه نسبت به کودکان، آموزش هایی در زمینه حریم خصوصی آنها و نکاتی که باید یاد بگیرند سخن گفت. وی همچنین انتقادهایی را نسبت به بعضی از پیام های بازرگانی مطرح کرد که موجب فرهنگسازی سوء در کودکان می شود و باید از پخش آنها حداقل در شبکه کودک جلوگیری کرد.

متن این گفتگو را در زیر می خوانید:

*با شروع هر فصل تغییراتی در برنامه های شبکه کودک و کانال های نهال و پویا به وجود می آید. امسال تغییرات برنامه های تابستانی چگونه خواهد بود؟

- ما در تابستان 97 به نسبت روزهای عادی 2 ساعت اضافه پخش برنامه داریم یعنی از ساعت 8 صبح برنامه های ما شروع می شود و تا 12 شب پخش برنامه ها ادامه دارد.

ما در تابستان فصل جدید برخی برنامه های موفق مثل «نقاشی نقاشی»، «تو هدیه خدایی»، «شهر قصه»، «خدا چه آفریده»، «اتل متل یه جنگل» را داریم، همچنین مجموعه «پهلوانان پویا» را با محوریت ورزش خردسالان پخش می شود که خردسالان مهارت های جسمانی را تحت نظر یک مربی متخصص می آموزند و تاکنون حدود 30 قسمت از این اثر تولید شده است.

*چقدر تلاش شده است این مجموعه ورزشی برای خردسالان پویایی داشته باشد؟

- تلاش ما این است که سرگرمی کنار آموزش و تربیت حفظ شود بنابراین در همه برنامه ها هم سعی کردیم نشاط و شادابی ویژه خردسالان وجود داشته باشد. بچه ها به ملودی ها خیلی علاقه دارند پس ما هم به موزیکال بودن این برنامه ها توجه داریم.

در تابستان فصل دوم برنامه «آفتاب گردون» و ادامه پخش «مامان گلی» را هم خواهیم داشت. «مامان گلی» برنامه بسیار موفقی بوده که ترکیبی از اجرا برای کودکان به همراه نمایش با عروسک هاست. روز اول که جزییات چنین برنامه ای مشخص شد خیلی ها گفتند این تجربه ای شکست خورده است و به همین دلیل در دهه های 70 و 80 کنار گذاشته شده است اما با مطالعاتی که داشتیم، توانستیم برنامه به روزی داشته باشیم و در آخرین نظرسنجی ها گفته شده است که حدود 57 درصد از خردسالان و کودکان این برنامه را می بینند.

*چرا مامان گلی یا خانمی که برنامه را اجرا می کند اینقدر رفتارش جدی و بازی هایش از حرکات نمایشی دور است؟

ایده غلطی در تلویزیون در دوره ای بوجود آمد که تلاش شد خاله ها را جایگزین مادرها کنند و حرفشان هم این بود که چون مادرها کمتر برای فرزندان خود وقت صرف می کنند خاله هایی باشند که بتوانند این زمان را پر کنند- ما نمی خواستیم این خانم شبیه بسیاری از خاله های تلویزیون شود. ایده غلطی در تلویزیون در دوره ای بوجود آمد که تلاش شد خاله ها را جایگزین مادرها کنند و حرفشان هم این بود که چون مادرها کمتر برای فرزندان خود وقت صرف می کنند خاله هایی باشند که بتوانند این زمان را پر کنند. این ایده خطرناکی بود و ما آن را کنار گذاشتیم چراکه شأن مادری نباید تحت الشعاع قرار بگیرد.

مامان گلی هم یک مادربزرگ است و حرکت های فیزیکی را که یک زن 30 ساله می تواند داشته باشد، ندارد. در رده خردسال ارتباط بین مادربزرگ ها با بچه ها به همین ترتیب است و بیشتر آنها برایشان قصه و شعر می خوانند.

*در حوزه برنامه های آموزشی برای تابستان چه کارهایی دارید؟

- در کانال نهال برای کودکان فصل دوم «خوش مزه» پخش می شود که غذاهای ساده را به کودکان یاد می دهد. مواردی هم که به نظارت بزرگترها نیاز داشته باشد در کنار تصویر برنامه با یک تیک تذکر داده می شد. البته در این برنامه بیشتر ساندویچ های سرد آموزش داده می شود که برای کودکان ساده باشد و فصل دوم این برنامه در 70 قسمت برای ایام تابستان تولید شده است.

همچنین برنامه نسبتا طنز «ورجه وورجه» که پیش از این 2 فصل از آن تولیده شده و پرطرفدار هم بود وارد فصل سوم شده است. این برنامه توسط خود کودکان اجرا می شود و ما برای فصل اول این برنامه 200 هزار شرکت کننده داشتیم که از میان آنها تعدادی برای اجرای برنامه انتخاب شدند. این گنجینه که به نوعی استعدادیابی بود بعد از برنامه ما مورد استفاده کارگردانان سینما و تلویزیون قرار گرفت. فصل سوم این برنامه اکنون در حال تولید است و حدود 40 قسمت به تصویربرداری رسیده است. داستان این برنامه درباره خانواده ای است که فرزندانش یک شبکه تلویزیونی راه می اندازند. در این برنامه از استودیو مجازی استفاده شده است که در شبکه ما نوعی نوآوری هم محسوب می شود و به ظرفیت های تصویری جدیدی دسترسی پیدا کرده ایم.

«کارآگاه نجار» نیز یکی از برنامه های موفق ما بود که فصل جدید آن برای تابستان آماده می شود و بچه ها از طریق آن یاد می گیرند در منزل کارآفرینی کنند. جالب است بدانید برخی از پدر و مادرها به ما خبر دادند که بچه هایشان با استفاده از وسایل منزل ابتکاراتی در خلق اشیا دارند.

«من هنرمندم» نیز از دیگر برنامه هایی است که آموزش آثار هنری برای کودکان در قالب های مختلف نقاشی، خوشنویسی، عکاسی و... است. همچنین تیم برنامه «سر سفره خدا» مجموعه ای را تدارک دیده اند که محور آن حفظ 14 سوره قرآن برای کودکان است. ضبط این برنامه به زودی شروع می شود و فکر می کنم پس از ضبط و تولید از ابتدای مردادماه روی آنتن برود.  

*کمبود بودجه و مشکل اسپانسرینگ چقدر باعث لطمه دیدن برنامه های شبکه می شود و چه زمانی برنامه های کودک از اسپانسرینگ رها خواهند شد؟

- این آرزوی همه ماست. همانطور که بحث آموزش، بهداشت و امنیت جزو وظایف دولت است باید همه هزینه‌های شبکه های کودک تامین باشد اما متاسفانه این اتفاق رخ نداده است و شبکه ها مجبورند از حامیان مالی در برنامه ها استفاده کنند. رویکرد ما در بهره گرفتن از حامیان مالی این است که فقط به بُعد مالی مساله فکر نکنیم به طور مثال یکی از دغدغه های ما در برنامه سازی کودکان، ساماندهی فضای مجازی و ارتقای سواد رسانه‌ای است و با یک حامی مالی در این زمینه صحبت کردیم تا اپلیکیشن های مناسبی را در دسترس بچه ها قرار دهیم.

تیم برنامه «سر سفره خدا» مجموعه ای را تدارک دیده اند که محور آن حفظ 14 سوره قرآن برای کودکان استالبته ما فقط چند برنامه داریم که با کمک حامی مالی به تولید می رسد، ولی درست این است که مساله اسپانسرینگ از جایی دیگر پیگیری شود و اینگونه نباشد که شرایطی به ما تحمیل شود. خوشبختانه اتفاق مثبتی در این چند سال رخ داده است که سازمان ها همراهی بیشتری در حوزه حمایت های مالی از ما نشان می دهند مثلا در گذشته وقتی ما به سازمان حفاظت محیط زیست پیشنهاد کردیم که برنامه ای را با همکاری یکدیگر برای کودکان بسازیم، گفتند که این کار برایشان اولویت نیست بنابراین شبکه کودک با محوریت محیط زیست، تفکیک زباله و کمبود آب برنامه «مل مل» را ساخت که یک سال روی آنتن بود و بعد از بازخوردهای این برنامه خود سازمان حفاظت محیط زیست این بار برای تعامل و همکاری پیش قدم شد.

*آگهی های بازرگانی مختلفی از تلویزیون پخش می شود که می تواند اثرات سویی را بر روند تربیتی کودکان داشته باشد و گویی هیچ روانشناس و مشاور تربیتی بر این آگهی ها نظارت ندارد. چرا حداقل پخش این آگهی ها در شبکه کودک کنترل نمی شود؟

- یکی از درخواست های ما از اداره کل بازرگانی سازمان این است که یک مشاور تربیتی که گروه سنی خردسال و کودک را در حوزه رسانه می شناسد به شورای نظارت بر آگهی بازرگانی اضافه شود که متاسفانه چنین فردی وجود ندارد و کسی چنین پیامدهایی را بررسی نمی کند. ما به شدت پیگیر هستیم که پخش پیام های بازرگانی با اثرات سوء برای کودکان کمتر شده و به ویژه از پخش آگهی هایی که آسیب مستقیم به خانواده و کودک می زند، جلوگیری شود ولی متاسفانه پخش آگهی دست مدیران شبکه ها نیست و به اداره کل بازرگانی سازمان مربوط می شود.

آگهی هایی مثل کرم های ضدچروک صورت یا سرویس های تلفن هوشمند از شبکه کودک هم پخش می شود که پخش آنها برای کودکان معنا نداردخیلی مهم است که به پیوست تربیتی این آگهی ها توجه شود چراکه برخی از آنها مصرف گرایی و فرهنگ های سوء را ترویج می دهند. همانطور که گفته شد ما نمی توانیم از پخش آگهی ها جلوگیری کنیم حتی زمانی یک آگهی پخش شد که خلاف ضوابط خود صداوسیما بود و وقتی ما جلوی پخش آن را در شبکه کودک گرفتیم به خاطر این کار تنبیه هم شدیم و یک ماه بودجه شبکه و حقوق کارمندان پرداخت نشد. از آن به بعد ما در قبال پخش آگهی های سوء فقط تذکر می دهیم که امیدواریم تاثیرگذار باشد. اکنون آگهی هایی مثل کرم های ضدچروک صورت یا سرویس های تلفن هوشمند از شبکه کودک هم پخش می شود که پخش آنها برای کودکان معنا ندارد و باید محدودیت هایی برای پخش چنین آگهی هایی در این شبکه وجود داشته باشد. اگرچه این پیگیری ها هزینه های سنگینی برای شبکه داشته است ولی ما حتی از خانواده ها خواسته ایم اعتراض ها و نکات شان را به سامانه 162 صداوسیما اعلام کنند، همچنین شورای نظارت بر صداوسیما وارد عمل شده است و یک مرکز نظارت بر صداوسیما وجود دارد که از آنها هم خواسته ایم گزارش های دقیق تری در این زمینه ارایه دهند و امیدواریم نوعی تلاش جمعی صورت بگیرد که تربیت کودکان فدای درآمدهای بازرگانی نشود.

*چند اتفاق ناراحت کننده اجتماعی در یک سال اخیر رخ داده که باعث حساسیت رسانه ها و مردم شده است. آیا شما برنامه های آموزشی برای کودکان برای حفاظت از جسم و حریم خصوصی خود دارید؟

- این برنامه یک سال است روی آنتن است.

*چه برنامه ای؟

- همین که شما به صراحت متوجه نبودید که کدام برنامه این آموزش ها را ارایه می دهد از سیاست های این آموزش ها بوده است.

*یعنی نباید این مسایل را به صراحت آموزش داد؟

- بحث امنیت اخلاقی برای کودکان مساله ای کلیدی است و با خدشه دار شدن این امنیت گاهی یک زندگی از دست می رود. هرچند این موارد درصد کمی دارد اما همان درصد کم را هم ما غیرقابل قبول می دانیم. اولین مساله در پرداخت به مساله امنیت اخلاقی این است که چگونه به کودکان آموزش ها را ارایه کنیم که هم امنیت اخلاقی آنها افزایش یابد و هم دچار ترس نشوند چون برهم زدن امنیت روانی نیز یک ملاحظه اساسی است به طور مثال اگر به کودک به نوعی از حضور دزدها در جامعه خبر دهیم که دچار ترس شود ممکن است شب در منزل خودش هم خوابش نبرد درحالیکه ممکن است درصد کمی از کودکان باشند که دزد شب وارد منزل آنها می شود. ما هم در آموزش های خود هیچ گاه به صراحت بیان نکرده ایم که قرار است در بحث امنیت اخلاقی نکاتی را آموزش دهیم.

نکته دیگر این است که در این حوزه آموزش های تکمیلی و اساسی را خود خانواده باید ارایه دهد و رسانه همگانی تا حدی می تواند وارد این آموزش ها شود به ویژه رسانه ها اصلا نمی توانند برای کمک به کودکان آسیب دیده ورود کنند و اتفاقا باید تیمی از کارشناسان و روانشناسان با حمایت خانواده تشکیل شود تا چنین کودکی را به زندگی برگرداند و احیایش کند. رسانه ها باید در این زمینه مهارت های «خود مدیریتی» را آموزش دهند که اولین آنها مهارت «نه گفتن» است تا ما بتوانیم به مسایلی که برایمان ناخوشایند است نه بگوییم. همین مهارت در اعتیاد و بسیاری از معضلات اجتماعی دیگر نیز اهمیت دارد. نکته سوم شناخت اندام های بدن و تفکیک اندام های خصوصی و عمومی برای کودکان است و نکته بعدی شناخت افراد مورد اعتماد است.

معمولا آسیب وقتی پیش می آید که خردسال و کودک آموزش ندیده است که چه کسانی محرم رازهایش محسوب می شود و یک اتفاق ناخوشایند را به بزرگترانش گزارش نمی دهد.

*و همه اینها در برنامه ها آموزش داده می شود؟ البته ما به صورت کلی در برنامه ها دیده ایم که به بچه ها گفته می شود که نه گفتن را بلد باشند و یا بعضی مسایل دیگر، اما نباید بیشتر وارد جزییات شد؟ به طور مثال یکی از شبکه های ماهواره ای آموزش هایی در این زمینه دارد که بازتاب هایی هم داشته است درحالیکه همین شبکه سریال هایی را نمایش می دهد که کاملا متناقض با این آموزش هاست.

- بله این مسایل به تدریج و طی یک سال در برنامه ای مثل «مامان گلی» آموزش داده می شود. ما باید بین شیادی رسانه ای و تربیت تفاوت قایل شویم، کاری که گروه تلویزیونی جم انجام می دهد شیادی است. این درست نیست که یک شبکه تلویزیونی حیازدایی و تحریک جنسی انجام دهد و بعد که مشکل بوجود آمد به صراحت آموزش هایی دهد که باید به شکل خصوصی انجام شود. درواقع آنها یک خرابکاری بزرگ را با یک خرابکاری بزرگتر می پوشانند.

یکی از مشکلات ما بلوغ جنسی زودرس در کودک است و امثال آموزش های شبکه جم که به بهانه آموزش صورت می گیرد موجب بلوغ زودرس می شودبعضی از این آموزش ها باید به طور خصوصی در اختیار پدر و مادرها باشد تا خودشان به بچه ها یاد بدهند. مهارت های عمومی تری هم هست که باید توسط بزرگترها یاد گرفته شود به طور مثال خیلی وقت ها خانواده ها در مواجهه با این مشکلات کودک را قضاوت می کنند درحالیکه باید مثل یک حامی کنار او قرار بگیرند.

در محصولات رسانه ای، نحوه عرضه و بستر این عرضه بسیار اهمیت دارد. یکی از مشکلات ما بلوغ جنسی زودرس در کودک است و امثال آموزش های شبکه جم که به بهانه آموزش صورت می گیرد موجب بلوغ زودرس می شود، اما ما در شبکه کودک آموزش های متناسب سنین کودک را ارایه می کنیم به طور مثال به بچه ها یاد می دهیم که رازهایشان را به پدر و مادرهایشان بگویند و اتفاقا از پدر و مادرها بازخوردهای مثبتی هم گرفته ایم. این کار یک سال است که شروع شده و ما این مسیر را با همراهی کارشناسان و روانشناسان ادامه می دهیم.

*دورنمای شما برای شبکه کودک چیست؟

- مهمترین رویکرد ما در شبکه کودک تربیت محوری است و اینکه تلاش کنیم به سمت یک رسانه مربی حرکت کنیم. به نظرم حدود 2 سال و چند ماهی که از تاسیس این شبکه گذشته، گواه این تجربه است که ما توانسته ایم مخاطبمان را سرگرم کنیم و برایش جذاب باشیم و از طرف دیگر دانسته های خود را به او انتقال دهیم اما نکته دیگر این است که تماشای زیاد تلویزیون دیگر مهارت های کودک از جمله کتابخوانی را کاهش می دهد و اگر روزی برسد که کودک ایرانی روزی یک ساعت تلویزیون ببیند ایده آل ماست.

بزرگترین خطا این است که خانواده به دلیل اعتمادی که به شبکه کودک دارد بچه را از سر خود باز کرده و او را جلوی تلویزیون بگذارد. ما مثل یک آشپز محصولات مختلفی را برای بچه ها تولید می کنیم و فهرست متنوعی داریم اما انتخاب اینها توسط خانواده و خود بچه ها صورت می گیرد و خانواده نباید اجازه دهد با تنوع این لیست بچه ها بیشتر برنامه ببینند. ما اکنون 10 برنامه داریم که بیش از 50 درصد بیننده دارد که در تاریخ تلویزیون این میزان محبوبیت برنامه های کودک سابقه نداشته است اما همانطور که گفته شد نباید باعث شود تعداد ساعت تماشای تلویزیون افزایش پیدا کند زیرا این امر باعث نگرانی ما می شود.