اختلال بیش‌ فعالی (ADHD) یا کم‌توجهی (ADD) در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه بوده است؛ در این‌ میان برخی افراد باور دارند در تشخیص این اختلال کمی اغراق می‌شود و از تجویز داروهای محرک سیستم اعصاب مرکزی برای مقابله‌ی سریع با رفتارهای دردسرساز کودکان، به‌عنوان نخستین راه درمان نگران هستند. ازطرفی عدم تشخیص به‌موقع این اختلال هم نگران‌کننده است. اما از کجا بفهمیم که کودک‌مان علائم بیش فعالی از خودش نشان می‌دهد یا فقط بازیگوش و پرانرژی است؟‌ برای دانستن پاسخ سؤال‌تان این مقاله را دنبال کنید.

آیا علائم بیش فعالی در همه یکسان است؟

اگر فکر می‌کنید فرزندتان در فکر‌کردن، رفتار و روش یادگیری با دیگران تفاوت دارد؛ و نگرانید که شاید دلیل مشکلات فرزندتان در خانه، روابط خانوادگی و دوستانه بیش‌ فعالی است، به پزشک کودکان یا هر متخصص شایسته‌ی دیگری مراجعه کنید. همچنین مهم است که از برخی نشانه‌ها و علائم بیش فعالی آگاه باشید. پدر و مادرهای بسیاری از ابتلای فرزندشان به بیش فعالی/کم‌توجهی آگاه نیستند؛ به‌ویژه وقتی کودک به‌شکل آشکار بیش از حد فعال نیست. این باور که همه‌ی کودکان مبتلا به این اختلال بیش از حد فعالیت دارند و مثل خرگوش همیشه درحال ورجه‌وورجه هستند، درست نیست.

اختلال بیش فعالی در بزرگسالان و نیز در کودکان مختلف، همگن و با ویژگی‌های یکسان نیست. علائم بیش فعالی به روش‌ها، با ترکیب‌ها و در درجات گوناگونی بر افراد تأثیر می‌گذارد. این اختلال ممکن است در افراد مختلف به‌شکل متفاوت بروز کند؛ ممکن است نشانه‌های آن بسته به عوامل پیرامونی بسیار متفاوت باشد.

افزون بر همه‌ی این‌ها، علائم بیش فعالی با تغییر شرایط زندگی و گذر از پیش‌دبستانی به دبستان، دبیرستان و پس آن تغییر می‌کنند. اگر گمان می‌کنید فرزندتان بیش‌فعال است، بهتر است با برخی نشانه‌ها و ویژگی‌های شاخص افراد مبتلا به اختلال بیش‌ فعالی/کم‌توجهی آشنا شوید.

کسب دانش‌ درباره‌ی اختلال بیش‌ فعالی – کم توجهی در کودکان و افزایش آگاهی درباره‌ی روش‌های اثرگذاری این اختلال بر زندگی فرزندتان، به شما و پزشک کودک‌تان کمک می‌کند ارزیابی دقیق‌تری از وجود اختلال داشته باشید و روش‌های درمان مناسب را انتخاب کنید.

ابعاد اساسی اختلال بیش فعالی/کم‌توجهی

3 بعد اساسی این اختلال بی‌توجهی، تکانشگری (impulsivity) و/یا بیش‌فعالی است. در همه‌ی‌ کودکان مبتلا به این اختلال در زمان‌های مختلف درجات متفاوتی از بی‌توجهی، واکنش‌های ناگهانی و رفتارهای بیش‌فعالانه دیده می‌شود. رفتار این کودکان با هنجارهای گروه سنی مربوط هم‌خوانی ندارد و با رفتار دیگر هم‌سالان‌شان متفاوت است؛ این رفتار متفاوت باعث اختلال جدی در توانایی‌ کودک برای انجام درست و موفقیت‌آمیز کارها در خانه و مدرسه می‌شود.

درادامه، با برخی از نشانه‌های رفتاری آشنا می‌شوید که ممکن است هشداری برای وجود اختلال بیش‌ فعالی/کم‌توجهی در فرزندتان باشند.

باید بدانید این اختلال انواع گوناگونی دارد و کودکان ترکیب متفاوتی از نشانه‌ها را بروز می‌دهند. همچنین ممکن است مشکل کودک‌تان ربطی به این اختلال نداشته باشد. اگر فکر می‌کنید فرزندتان دچار بیش‌ فعالی است، پیش از هر کاری با پزشک کودکان یا کارشناسی واجد شرایط صحبت کنید.

1. بی‌توجهی

کودکی که نقص توجه دارد:

• به‌سادگی دچار حواس پرتی می‌شود، نمی‌تواند به‌راحتی تمرکز کند و معمولا بر موضوعات بیهوده تمرکز می‌کند، پیوسته از کاری به کاری دیگر می‌پرد و معمولا سرگرم کارهایی می‌شود که ربطی به موضوع ندارد.
• در سوی دیگر ممکن است کودک ناتوان از هدایت تمرکز بی‌حدش به موضوعی دیگر باشد. به‌عبارتی کودک تمرکز بی‌اندازه‌اش را صرف موضوعی بی‌ربط و غیرضروری می‌کند و نمی‌تواند به چیز دیگری توجه کند. به‌طور مثال کودک ساعت‌ها وقتش را صرف بازی‌ ویدئویی می‌کند و هدایت این توجه به موضوعی دیگر برایش بسیار دشوار است.
• به‌نظر می‌رسد درحالی‌که مستقیم با او صحبت می‌کنید، به شما گوش نمی‌کند، گاهی انگار درحالِ رویاپردازی است و جای دیگری سیر می‌کند.
• به‌طور غیرطبیعی فراموش‌کار است، کارها را نیمه رها می‌کند، چیزهایش را گم می‌کند، افکار و فعالیت‌هایش بی‌نظم‌وقاعده است.
• نمی‌تواند به جزئیات توجه کافی کند و اشتباهات زیادی از روی بی‌دقتی می‌کند.
• به کارهایی که نیازمند تمرکز بالا هستند علاقه‌ای ندارد یا از آنها دوری می‌کند.
• به‌سختی کاری را شروع می‌کند و به‌انجام‌رساندن کارها برایش دشوار است، وظایفش را نیمه‌کاره انجام می‌دهد، به‌سادگی کسل می‌شود و پیوسته کارها را به‌تأخیر می‌اندازد.
• وقت‌شناس نیست و درک درستی از زمان ندارد.
• دست‌دست می‌کند و در ارزیابی اطلاعات کند است.

2. تکانشگری

کودکی که از واکنش‌های ناگهانی و احساسی رنج می‌برد:

• به‌سختی خودش را کنترل می‌کند و نمی‌تواند مانع رفتارها و پاسخ‌هایش شود.
• در پاسخ به رفتارها، بدون فکرکردن عمل می‌کند.
• پیش از پایان سؤال و بدون فکر پاسخ از دهانش می‌پرد، بی‌نوبت حرف می‌زند، بدون توجه به پیامدهای ناخوشایندش حرفی را به‌زبان می‌آورد.
• میان حرف یا کار دیگران می‌پرد.
• ناشکیباست، نمی‌تواند صبر کند تا نوبتش برسد، نمی‌تواند تا پایان صبر کند، همه‌چیز را همین حالا می‌خواهد!
• پیش از اینکه کامل برایش توضیح بدهند شروع به انجام کارها می‌کند، بی‌دقت است، سرعت را بیشتر از دقت می‌پسندد، حوصله‌ی برگشت به عقب و بازبینی کارهایش را ندارد.
• ممکن است دلقک کلاس بشود چون باعث برانگیختگی‌اش می‌شود، خطر می‌کند بدون اینکه به پیامدهایش فکر کند، ممکن است دچار حوادث زیادی بشود.
• اهل کار گروهی و همکاری با دیگران نیست، در موقعیت‌های مختلف واکنش‌های آنی نشان می‌دهد، به‌سادگی برآشفته و خشمگین می‌شود، مدیریت احساسات برایش دشوار است، تحمل سرخوردگی و شکست را ندارد.

3. بیش فعالی

کودکی که بیش‌فعال است:

• تنظیم مهارت‌های حرکتی برایش دشوار است، انرژی زیادی دارد، زیاد فعالیت می‌کند.
• بی‌قرار است، زیاد پیچ‌وتاب می‌خورد، نمی‌تواند بی‌حرکت بماند، ممکن است در حالت نشسته پایش را تاب دهد، روی میز بکوبد و حتی روی دو پایه‌ی صندلی به جلو و عقب تاب بخورد!
• در موقعیت‌های نامناسب می‌دود و از سطوح مختلف بالا می‌رود، همیشه در حرکت است.
• شرکت‌ در فعالیت‌های آرام و بی‌صدا برایش دشوار است، دوست دارد پرسروصدا و پرهیاهو باشد.
• به‌سادگی هیجان‌زده و برانگیخته می‌شود، به‌سختی آرام می‌گیرد.
• ممکن است نشانه‌های کمتر فیزیکی بیش‌ فعالی را نشان دهد، مانند پرحرفی؛ یک‌ریز حرف می‌زند درحالی‌که به‌سختی می‌توانید حرف‌هایش را بفهمید، ممکن است بیش‌ازاندازه اجتماعی شود و مثل پروانه در میان اطرافیان از یکی به‌سراغ دیگری برود، ممکن است در درون احساس بی‌قراری بکند.