مجله زنان امروز - زینب همتی: اگر علائمی مثل قاعدگی های سنگین و دردناک، خونریزی های بین دو دوره عادت ماهانه، احساس پُری در پایین شکم، تکرر ادرار، احساس درد هنگام رابطه جنسی و احساس درد در پایین کمر دارید در مراجعه به پزشک و انجام سونوگرافی از رحم درنگ نکنید. «فیبروم رحم» (Uterin fibroids) یکی از شایع ترین بیماری های زنان است که هیچ گروه سنی از ابتلا به آن مصون نیستند، هرچند سن شایع بروز آن دهه سوم و چهارم زندگی است.
با آنکه برخی از انواع فیبروم رحم مشکلات متعددی مانند نازایی و سقط جنین را به وجود می آورند، جای تعجب است که غالب زنان فیبروم را به عنوان بیماری جدید نمی گیرند اما واقعیت این است که این بیماری می تواند به کم خونی، اختلال در دفع و فشار به کلیه نیز منجر شود. آمار جهانی حاکی از آن است که حدود 30 تا 40 درصد زنان به فیبروم مبتلا هستند، اما متاسفانه در ایران آمار دقیقی از تعداد زنان متبلا به این بیماری در دسترس نیست، درست مانند دیگر بیماری ها. البته آماری غیررسمی اعلام کرده که از هرچهار زن در ایران سه زن به این بیماری مبتلا هستند. در گذشته برای درمان فیبروم از عمل های جراحی باز استفاده می شد که روشی وقت گیر بود و احتمال عفونت را افزایش می داد.
همچنین دوران طولانی درمان و نقاهت روش های جراحی باز موجب می شود عملکرد شغلی و اجتماعی بیمار مختل شود. اما امروزه جراحی های لاپاراسکوپی به طور گسترده ای مورد استقبال جراحان و بیماران قرار گرفته است. برای کسب اطلاعات دقیق و به روز درباره این بیماری و شیوه های درمانی جدید آن (که به جراحی های کم تهاجمی معروف اند) پای صحبت های دکتر ابوالفضل مهدی زاده کاشی نشستیم. او جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و رئیس بخش زنان بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) است.
گفته می شود که فیبروم شایع ترین بیماری رحم است. ابتدا بفرمایید که اصلا فیبروم چیست و معمولا در چه سنی بیشتر شایع است.- فیبروم ها که نوعی تومور خوش خیم رحم محسوب می شوند معمولا در سنین باروری به وجود می آیند. درواقع فیبروم همان بافت عضلانی رحم است که به صورت غیرطبیعی رشد کرده و به شکل توده ای درآمده است. این توده ها ممکن است در مکان های مختلفی رشد کنند که شایع ترین آن جدار رحم است (که می تواند در جدا داخلی حفره رحم و پایین عضلات جدار یا زیر سروز رحم باشد).
اما به ندرت در جاهای دیگری مثل دهانه رحم یا روی طناب هایی که رحم را به دیواره شکم می آویزد نیز ممکن است دیده شوند. اندازه این توده ها از کمتر از یک سانتی متر با بیش از 20 سانتی متر و تعداد آنها ممکن است یک یا چندتا باشد. این بیماری در سنین مختلف بروز پیدا می کند، اما بیش از 90 درصد احتمال بروز آن در دهه سوم و چهارم زندگی است. البته، براساس آمار، این عارضه ممکن است در بیش از 70 درصد زنانی که در دهه پنجم زندگی قرار دارند نیز دیده شود.
دلایل پیدایش و شیوع فیبروم چیست؟- علت دقیق بروز فیبروم های رحمی ناشناخته است اما فیبروم ها بیش از هرچیز از زمینه های ژنتیکی نشئت می گیرند. به بیان دیگر، فیبروم های رحمی بیشتر در کسانی دیده می شود که سابقه وجود این بیماری را در بستگان نزدیک خود مانند مادر و خواهر داشته باشند. عامل مهم دیگر در بروز فیبروم ها، تغییرات هورمونی است. فیبروم در دوران قبل از بلوغ بسیار به ندرت اتفاق می افتد و طی دوران بارداری شایع می شود.
از آنجا که هر دو هورمون استروژن و پروژسترون در پیدایش و رشد و نمو فیبروم ها تاثیر دارند، بنابراین عواملی که تماس طولانی مدت با استروژن را در بدن افزایش می دهند (مثل چاقی شدید یا قاعدگی زودرس) احتمال ظهور فیبروم ها را بیشتر می کنند. در مقابل، عواملی که تماس با استروژن را متعادل می کنند (مانند ورزش) نقش محافظت کننده دارند و مانع بزرگ شدن فیبروم ها می شوند. به نظر می رسد چاقی و بی تحرکی را می توان دلیل شیوع فیبروم در زنان دانست.
از روی چه علامت هایی می توان به وجود فیبروم شک کرد؟- هرچه اندازه فیبروم بزرگ تر باشد علائم بیشتری را ایجاد می کند که معمولا بسته به اینکه در چه قسمتی از رحم قرار داشته باشد، فرق می کند. اگر فیبروم درون حفره رحمی رشد کند (ساب موکوز)، شایع ترین علامت آن خونریزی های شدید ماهانه و حتی بین سیکل های عادت ماهانه است که ممکن است با درد در ناحیه زیر شکم و کمر نیز همراه باشد.
اگر فیبروم بیشتر در قسمت سطح خارجی رحم رشد کند، می تواند بر اندام های اطراف مثل مثانه، رود بزرگ و مجاری ادراری فشار بیاورد و در نتیجه انواع انسداد را در راه تخلیه این اندام ها ایجاد کند. وجود فیبروم ممکن است به نازایی و سقط جنین نیز منجر شود که البته، در این موارد، محل قرارگیری فیبروم و اندازه آن مهم است. گرچه علائم فوق را برای این بیماری درنظر می گیریم، ولی در مواقعی که فیبروم ها کوچک اند و مخصوصا وقتی که به سطح رحم نزدیک ترند گاهی علامتی ندارند و بیمار سال ها از وجود آنها بی خبر می ماند.
ممکن است وجود فیبروم با علائم بیماری دیگری اشتباه گرفته شود؟- کم خونی، رنگ پریدگی و خستگی زیاد در کنار دردهای شدید در ناحیه شکم، لگن و مهره های تحتانی کم ممکن است ابتدا با دردهای آپاندیسی و نیز کیست تخمدان اشتباه گرفته شود، اما در بسیاری موارد ناشی از فیبروم های رحمی است.
تقسیم بندی فیبروم ها برچه اساسی صورت می گیرد؟نوعی از فیبروم هست که داخل عضله رحم (اینترامورال) به وجود می آید و در برخی موارد بسیار رشد می کند و باعث بزرگی شکم نیز می شود و با درد و خونریزی زیاد همراه است. نوع دیگری از فیبروم هم به صورت توده ای برجسته در خارج رحم به وجود می آید که به آن ساب سروز گفته می شود. این نوع فیبروم معمولا بدون علامت است و بیمار پس از سونوگرافی از وجود آن باخبر می شود.
این فیبروم خیلی آزاردهنده نیست مگر آنکه بیش از حد رشد کند. نوع سوم فیبروم نیز داخل حفره رحم به وجود می آید که زیرمخاطی نامیده می شود. فیبروم های زیرمخاطی معمولا با خونریزی زیاد همراه هستند و موجب نازایی و سقط جنین می شوند.
شیوه های درمان فیبروم به چه صورتی است؟- این بیماری معمولا با جراحی درمان می شود و در موارد خاصی که به دلایل گوناگون مانند ابتلای فرد به بیماری های پیشرفته قلبی- عروقی، دیابت، بیماری های خونی و... امکان جراحی وجود نداشته باشد، از درمان های دارویی استفاده می شود. اما دارویی که سبب درمان قطعی فیبروم شود، وجود ندارد و درمان های دارویی فقط به طور موقت فیبروم را کوچک می کنند. در دارودرمانی با تزریق برخی داروها فعالیت تخمدان ها به طور موقت متوقف می شود و با ایجاد یائسگی، وضعیت مناسبی برای کوچک شدن فیبروم به وجود می آید.
همه کسانی که فیبروم دارند با یک روش درمان می شوند؟- درمان فیبروم های رحمی به عوامل مختلفی بستگی دارد، مثل سن بیمار، اینکه بیمار به سن یائسگی نزدیک است یا نه، شدت و نوع علائم، ترجیح و تمایل بیمار برای فرزند داشتن و مهارت پزشک. روش های مواجهه با فیبروم ممکن است به صورت تحت نظر گرفتن، درمان دارویی، جراحی و بستن شریان های فیبروم به روش آنژیوگرافی باشد.
در مواردی که بیمار علائمی نداشته باشد و شرایط لازم را برای تحت نظر گرفتن داشته باشد، طبق صلاح دید پزشک زیر نظر گرفته می شود و پیگیری و معاینه های دوره ای برای اطمینان از رشد نکردن فیبروم صورت می گیرد. از جمله درمان های دارویی تجویز آمپول هایی است که به صورت ماهانه تزریق می شوند و پس از شش ماه تزریق، اندازه فیبروم تا 30 درصد و اندازه کلی رحم تا 35 درصد کاهش می یابد، هرچند پس از قطع درمان ممکن است اندازه رحم و فیبروم به حالت اولیه برگردد.
ضمنا نمی توان به مدت طولانی از این دارو استفاده کرد زیرا عوارضی مانند پوکی استخوان و یائسگی کاذب ایجاد می کند. بنابراین از این درمان ها برای دوره ای کوتاه و با هدف خاصی استفاده می شود. مثلا برای کوجک کردن اندازه فیبروم ها پیش از اقدام به جراحی یا برای فرصت دادن به بیمار تا کم خونی خود را قبل از جراحی جبران کند. همچنین گاهی برای بیمارانی که نزدیک دوران یائسگی هستند از این داروها استفاده می شود.
از روش جراحی معمولا برای درمان چه نوع فیبروم هایی استفاده می شود؟- همان طور که گفتم، فیبروم های ساب سروز کوچک و بدون آزار هستند. بنابراین به جراحی نیاز ندارند و فقط باید کنترل شوند که اندازه آنها تغییر نکند. فیبروم های اینترامورال (که داخل عضله رحم قرار دارند) اگر کوچک باشند و مزاحمتی برای بیمار نداشته باشند، نیازی به جراحی ندارند. اما فیبروم های نوع سوم، که زیرمخاطی یا ساب موکوز نامیده می شوند، معمولا با خونریزی زیاد همراه هستند و باید جراحی شوند، زیرا مخاط رحم که قسمت داخلی رحم را تشکیل می دهد و ماهانه ریزش می کند با تشکیل فیبروم های زیرمخاطی برجسته می شود و فضای رحم را پر می کند و به دلیل دارا بودن رگ های شکننده و ریز باعث خونریزی های زیاد می شود.
درمان های جراحی معمولا به چه صورتی انجام می شوند؟- یکی از روش ها جراحی باز یا لاپارتومی است که در این روش فیبروم ها به هر تعداد و هر اندازه ای که باشند، برداشته می شوند. روش دیگر جراحی بسته یا لاپاراسکوپی است. در این روش سوراخ های ریزی روی شکم ایجاد می شود و فیبروم ها برداشته می شوند. اما این شیوه برای همه بیماران مناسب نیست و شرطش این است که تعداد فیبروم ها محدود و حداکثر سه فیبروم باشد و اندازه آنها نیز از شش سانتی متر بیشتر نباشد. روش جراحی دیگری نیز وجود دارد که هیستروسکوپی نام دارد. در این روش از طریق واژن دستگاهی وارد رحم می شود و فیبروم ها لایه به لایه برداشته و پاک می شوند.
با توجه به اینکه فیبروم ها در سنین مختلف بروز پیدا می کنند، جراحی در سنین پایین ممکن است به بدخیم شدن آنها منجر شود؟- احتمال بدخیم شدن فیبروم ها بسیار اندک است و برداشتن آنها در سنین پایین به بدخیم شدنشان منجر نمی شود. اگر زنان بالای 40 سال مبتلا به فیبروم شوند و تمایلی به داشتن فرزند نداشته باشند، هنگام عمل جراحی، بنا بر تشخیص پزشک رحم آنها برداشته می شود زیرا معمولا تا 30 درصد احتمال عود فیبروم وجود دارد. اما در زنان زیر 40 سال یا زنانی که با برداشتن رحم موافق نیستند هنگام عمل جراحی فقط فیبروم ها برداشته می شوند.
پس به طور کلی فیبروم رحم بدخیم نمی شود؟- فیبروم های رحمی شایع ترین تومورهای خوش خیم با منشا عضله های صاف هستند. البته به ندرت ممکن است این تومورها بدخیم شوند، اما بررسی ژنتیکی بین فیبروم ها و سرطان های رحم نشان داده است که این سرطان ها نتیجه تغییرات بدخیم در فیبروم ها نیستند، بلکه غده های سرطانی اصولا ماهیت بدخیم دارند.
فیبروم ها در بسیاری موارد طی دوران بارداری و با افزایش تغییرات هورمونی ایجاد می شوند یا فرد در این دوران از وجود آنها مطلع می شود. برخی فیبروم ها از نظر اندازه و موقعیت قرارگیری ممکن است هیچ ناراحتی ای برای بیمار ایجاد نکنند و برحسب اتفاق در سونوگرافی دیده شوند و با مصرف دارو و یا پس از یائسگی نیز خود به خود از بین بروند. به همین دلیل به ندرت دیده شده است که فیبروم رحمی به سرعت رشد کند یا حتی حالت بدخیم و سرطانی پیدا کند.
فیبروم در صورت درمان نشدن ممکن است چه عوارضی برای بیمار ایجاد کند؟- از آنجا که برخی از انواع فیبروم خونریزی ایجاد می کنند، در صورتی که درمان نشوند، باعث کم خونی می شوند. برخی دیگر از فیبروم ها، هرچند به خونریزی منجر نمی شوند، اما اندازه بزرگ آنها می تواند مشکلاتی را در نواحی لگن به وجود بیاورد. مثلا ممکن است به روده یا مثانه فشار وارد کنند و به اختلال دفع منجر شوند یا آنکه باعث مسدود شدن حالب شوند و به ازکارافتادگی کلیه ها بینجامند. به همین دلیل درمان فیبروم بسیار مهم است.
لاپاراسکوپی- فیبروم های رحمی در زنان چاق و زنانی که هرگز حامله نشده اند یا اولین حاملگی شان در سنین بالا رخ داده است بیشتر دیده می شود. علاوه بر این، بررسی ها نشان می دهد که مصرف سیگار نیز در بروز این نوع فیبروم ها موثر است. اما در کسانی که بش از دو حاملگی داشته اند این فیبروم ها کمتر دیده می شود. مصرف قرص های پیشگیری از بارداری نیز ممکن است احتمال به وجود آمدن فیبروم ها را کاهش دهد.
این فیبروم ها ممکن است در بارداری تاثیر داشته باشند؟- در درصدی از بیماران نازا ممکن است فیبروم های رحمی به عنوان دلیلی برای ناباروری مطرح شوند. به خصوص اگر محل قرار گرفتن فیبروم ها زیر لایه مخاطی رحم باشد احتمال باروری کاهش می یابد و برداشتن آن باروری را افزایش می دهد.
بعضی زنان هم با وجود داشتن فیبروم باردار می شوند...- در این زنان احتمال بروز عوارضی چون تداخل در کاشته شدن و رشد تخم لقاح یافته در رحم، اختلال در خون رسانی به جنین از طریق جفت (به دلیل کاشته نشدن تخم در محل فیبروم که خود باعث اختلال در رشد داخل رحمی جنین می شود)، سقط جنین، زایمان زودرس، مرگ داخل رحمی جنین، حاملگی های خارج رحمی، امکان پارگی زودرس کیسه آب، افزایش میزان خونریزی های پس از زایمان، و چسبندگی غیرطبیعی جفت وجود دارد.
آمار ناهنجاری های مادرزادی در جنین مادرانی که فیبروم رحمی دارند دو برابر زنان دیگر است. البته این جمله بدین معنا نیست که وجود فیبروم موجب ناهنجاری در جنین می شود، بلکه بدین معناست که، براساس آمارهای موجود، در مادر متبلا به فیبروم، جنین نیز همزمان به ناهنجاری مادرزادی مبتلا بوده است. هنوز علت این مسئله مشخص نشده است، اما برای احتیاط توصیه می شود که زنان دارای فیبروم پیش از تصمیم به بارداری با پزشک خود مشورت کنند.
یعنی ترجیحا باید سقط جنین کنند؟نه. وجود فیبروم به هیچ وجه عمل سقط را الزام آور نمی کند. فقط در زنانی که دارای فیبروم زیرمخاطی (داخل حفره رحم) هستند رشد فیبروم در سه ماهه اول و دوم بارداری می تواند به خونریزی زیاد و سقط جنین منجر شود. در دو نوع فیبروم دیگر خطری جنین را تهدید نمی کند و فقط بزرگ شدن فیبروم ممکن است به روده یا مثانه مادر فشار وارد کند و به اختلال دفع وی منجر شود یا آنکه باعث مسدود شدن حالب شود.
پس زنانی که فیبروم رحمی دارند می توانند باردار شوند؟- بله. البته به تعداد و محل فیبروم های رحم و همچنین نظر پزشک متخصص بستگی دارد. اگر پزشک احساس کند که حاملگی ممکن نیست یا بیمار باردار نشده یا اینکه باردار شده و سقط کرده یا زایمان زودرس کرده است، در این گونه موارد ممکن است تشخیص دهد که قبل از بارداری ابتدا جراحی صورت گیرد و بعد، با فاصله زمانی مشخص پس از جراحی، به بارداری اقدام شود.
اندازه فیبروم ها
وجود فیبروم ها هنگام بارداری ممکن است چه عوارضی ایجاد کند؟- اگر زنی با وجود فیبروم در رحم باردار شود، به علت تغییرات هورمونی در این دوران (به خصوص در سه ماه اول و دوم بارداری) ممکن است فیبروم هایش بزرگ تر شوند. در این دوران گاه در داخل فیبروم ها خونریزی ایجاد می شود که با درد شدید شکم به صورت حاد و ناگهانی و تب بالا همراه است و در بسیاری از موارد امکان دارد با آپاندیسیت یا کیست پاره شده تخمدان اشتباه گرفته شود و اگر دقت نشود می تواند به جراحی غیرضروری در دوران بارداری بینجامد که عوارض فراوانی از جمله زایمان زودرس در پی خواهدداشت.
در صورت بروز خونریزی در داخل فیبروم در دوران بارداری لازم است بیمار تا زمان کنترل خود به خودی علائم و قطع درد در بیمارستان بستری شود و با مسکن و تب بُر تحت نظر باشد. البته در اکثر موارد به جراحی نیازی نیست. فیبروم های متعدد زیرمخاطی که در داخل لایه داخلی رحم برجسته هستند ممکن است سبب ایجاد سقط در سه ماهه اول یا دوم بارداری شوند. حتی گاهی علت سقط های مکرر (بیش از سه سقط در سابقه بیمار) همین فیبروم ها هستند که در این صورت درمان جراحی و برداشت فیبروم ها قبل از به بارداری مجدد ضروری است.
گاهی نیز فیبروم های زیرمخاطی ممکن است به علت کم کردن فضای داخلی رحم باعث ایجاد زایمان زودرس شوند. همچنین فیبروم های بزرگ که در قسمت تحتانی و نزدیکی دهانه رحم قرار دارند ممکن است در ماه آخر بارداری و در هنگام زایمان طبیعی باعث عدم پیشرفت زایمان شوند و به صورت مانعی در راه خروجی جنین عمل کنند که در این صورت انجام عمل سزارین ضروری است.
برای کنترل درد در زنان بارداری که فیبروم دارند چه باید کرد؟- تنها راه کنترل درد به طوری که آسیبی به جنین نرسد استفاده از مسکن تجویزشده توسط پزشک متخصص است. این زنان باید در نظر داشته باشند که خطر زایمان زودرس و زایمان به طریق سزارین و همین طور عفونت های پس از زایمان برایشان وجود دارد و به همین دلیل باید با دقت بیشتری تحت نظر پزشک متخصص قرار بگیرند.
می توان از به وجود آمدن فیبروم جلوگیری کرد؟- تاکنون روشی قطعی برای پیشگیری از بروز فیبروم یافت نشده است، ولی برخی موارد چون حاملگی به موقع، انجام ورزش و فعالیت های بدنی، تغذیه صحیح و رعایت بهداشت می تواند در پیشگیری از این بیماری موثر باشد.
در صحبت هایتان به جراحی لاپاراسکوپی به عنوان یکی از روش های درمان فیبروم اشاره کردید. ممکن است کمی درباره این روش توضیح بدهید و بگویید در چه زمینه هایی به پزشکان و جراحان کمک می کند؟- جراحی لاپاراسکوپی از سال 1972 در دنیا انجام می شود. امروز تقریبا هرنوع عملی را که با جراحی باز بتوان انجام داد با لاپاراسکوپی نیز می توان انجام داد. در حال حاضر جراحی هایی مثل کیست تخمدان یا برداشتن رحم به روش لاپاراسکوپی انجام می شود. جراحی های جدیدتر مثل تخمدان و سرطان گردن رحم هم کم کم جایش را در عمل های جراحی به روش لاپاراسکوپی باز می کند.
این روزها لاپاراسکوپی در دمان نازایی بسیار کارآمد شده و درمان مشک لاتی نظیر انسداد و چسبندگی دیواره رحم، IVF یا کاشت تخمک بارورشده از طریق لاپاراسکوپی انجام می شود. این نوع جراحی کم تهاجمی ترین عملی است که به عنوان یک ابزار تشخیصی و اقدام جراحی برای بررسی و معاینه اعضای شکمی و لگنی یا قفسه سینه و سر و گردن صورت می گیرد. با انجام لاپاراسکوپی می توان تکه های بافتی را برای نمونه برداری جمع آوری کرد.
این عمل در حوزه زنان کاربرد زیادی در معاینه قسمت های خارجی رحم، لوله های فالوپ و تخمدان ها دارد و به ویژه در مواردی که با استفاده از روش های تصویربرداری تشخیصی (سونوگرافی و توموگرافی رایانه ای) نتوان علت بیماری را تشخیص داد، موارد استفاده زیادی دارد. لاپاراسکوپی در جراحی عمومی برای بررسی اعضای شکمی مثل کیسه صفرا، مجاری صفراوی، کبد، آپاندیس و روده ها به کار می رود.
چرا به لاپاراسکوپی «جراحی با کمترین برش» گفته می شود؟- این عمل معمولا در بیمارستان و با بیهوشی عمومی صورت می گیرد. جراحی با ایجاد سه سوراخ پنج تا ده میلی متری انجام می شود که معمولا یکی از این سوراخ ها در ناف ایجاد می شود. سپس دستگاهی به نام آندوسکوپ که در نوکش دوربین کوچک و بسیار حساسی تعبیه شده است درون شکم فرستاده می شود و پس از آن گاز دی اکسید کربن وارد شکم بیمار می شود تا شکم باز شود.
از دو سوراخ دیگر ابزارهای جراحی وارد می شود، مثل ابزاری که مانند چرخ گوشت عمل می کند و برای خارج کردن رحم مورد استفاده قرار می گیرد. لیزر هم یکی از ابزارهای جراحی است که شبیه چاقو عمل می کند و در بیماری هایی مثل آندومتریوز برای ایجاد برش استفاده می شود. با توجه به نوع عمل، دوربین هایی با اندازه های مختلف وجود دارد.
تصاویر لاپاراسکوپ در مانیتور به جراح کمک می کند که آناتومی داخل بدن را مشاهده کند و عمل جراحی آسان تر و دقیق تر انجام شود. در لاپاراسکوپی تشخیصی، جراح می تواند نشانه های بیماری را به سرعت ببیند و سپس یا بیماری را با جراحی درمان کند یا درمان دارویی مناسب را انجام دهد. هنگام انجام این عملِ تشخیصی می توان از بافت های موجود در نواحی مشکوک نمونه برداری کرد.
هر روش جراحی در کنار مزایایش معایبی هم دارد. این طور نیست؟- بله. همین طور است. جراحی لاپاراسکوپی نیز همانند دیگر جراحی ها خالی از خطر نیست. اما عوارض این نوع جراحی قابل مقایسه با عوارض جراحی لاپاراتومی نیست و درصد بسیار پاینیی دارد. البته عوارض آن بسته به نوع جراحی متفاوت است. یکی از عوارض لاپاراسکوپی این است که می تواند به عروق خونی و اعضای داخلی صدمه بزند. از عوارض دیگر این جراحی می توان به عفونت محل زخم، که از غیراستریل بودن محیط و وسایل جراحی ناشی می شود، اشاره کرد. مطمئنا تجربه و تبحر جراح نقش مهمی در نتیجه عمل دارد. هرچه جراح ماهرتر باشد، نتیجه عمل موفقیت آمیزتر و عوارض جراحی کمتر است.
هیستروسکوپی
هیستروسکوپی چطور؟- هیستروسکوپی یک روش خیلی خوب برای تشخیص و درمان بیماری های داخل رحم (آندومتر) است. فضای داخل رحم به علت وجود پولیپ یا فیبروم ممکن است دچار خونریزی های خیلی طولانی و شدید شود. قبل از ابداع روش هیستروسکوپی، پزشکان از فضای داخل رحم بی اطلاع بودند و برای پی بردن به بیماری های رحم مجبور بودند کورتاژ تشخیصی انجام دهند. اما با کورتاژ تشخیصی نه می توان پولیپ یا فیبروم ها را برداشت و نه چسبندگی ها را آزاد کرد. با آن روش حتی در مواردی پزشکان در تشخیص و درمان بیماری های رحم دچار اشتباه می شدند. ولی امروزه با دستگاه هیستروسکوپ می توانیم وارد فضای رحم شویم.
فضا را ببینیم و بیماری های آن را با دقت صددرصد تشخیص دهیم و درمان کنیم. علاوه بر آنکه با دستگاه هیستروسکوپ می توان پولیپ یا فیبروم را بدون ناز به جراحی بزرگ بیرون آورد، در بعضی مواقع که فضای داخل رحم دچار چسبندگی می شود (که این عارضه ممکن است بر اثر کورتاژهای غیرقانونی یا کورتاژهای خشن یا بر اثر عفونت ها و به خصوص سل به وجود بیاید که در این شرایط، علاوه بر اینکه قاعدگی قطع می شود، بارداری هم اتفاق نمی افتد) می توان به قسمت های داخل رحم دسترسی پیدا کرد و نقاطی را که چسبندگی دارند کاملا آزاد کرد و فضای داخل رحم را بازسازی کرد، به شکی که فرد مورد نظر بتواند به طور طبیعی دوران قاعدگی داشته باشد و باردار شود. با استفاده از دستگاه هیستروسکوپ همچنین در مواقعی که مخاط رحم بیش از حد ضخیم می شود و خونریزی می کند یا زمانی که فضای داخل رحم دچار سرطان می شود، می توان با هیستروسکوپی مشکل بیمار را تشخیص داد و بهتر راه درمان را در پیش گرفت.
به نظر می رسد لاپاراسکوپی نسبت به گذشته بین زنان از مقبولیت بیشتری برخوردار شده است. دلیلش چیست؟- به نظر من جدیدبودن و کم تهاجمی بودن این روش جراحی تنها دلایل مقبولیت آن در میان زنان نیست، بلکه بخشی از آن هم به جنبه زیبایی باز می گردد. زیبایی برای زن ها خیلی اهمیت دارد. در این روش چون شکم باز نمی شود و فقط سه سوراخ در بدن به وجود می آید که معمولا یکی از آنها هم ناف است، بیمار خیلی راحت تر است.
چندی قبل اولین کنگره بین المللی روش های کم تهاجمی زنان و مامایی ایران برگزار شد. ممکن است کمی درباره روش های کم تهاجمی و انواع آنها توضیح بدهید؟- روش های کم تهاجمی عبارت است از روش هایی که در آنها تشخیص و درمان بیماری با حداقل آسیب به بیمار انجام می شود و هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی از جمله آنهاست. امروزه در دنیا سعی می شود با کوچک کردن جراحی ها بیماران آسیب هرچه کمتری را متحمل شوند. در سایت های معتبر علمی روش های کم خطر اهمیت زیادی دارند. با استفاده از روش های کم تهاجمی نیاز به بستری طولانی مدت وجود ندارد.
در گذشته از عمل های جراحی باز استفاده می شد که این عمل ها وقت گیر بودند و احتمال عفونت را افزایش می دادند و همچنین دوره طولانی درمان و نقاهت در روش های جراحی باز موجب می شد عملکرد شغلی و اجتماعی بیمار مختل شود. اما در روش های کم تهاجمی بیمار عصر همان روز یا حداکثر صبح روز بعد از عمل مرخص می شود.
جراحان زنان و زایمان ایران برای استفاده از روش های کم تهاجمی با چه مشکلاتی رو به رو هستند؟- قبل از پاسخ به این پرسش باید بگویم که در حال حاضر 86 درصد این جراحی ها در آلمان انجام می شود. جراحان زنان و زایمان ایرانی نیز روش های کم تهاجمی را آموزش دیده و دانش لازم را بری انجام این گونه جراحی ها کسب کرده اند، اما کمبود تجهیزات پزشکی استفاده از این روش های جراحی را در کشور با مشکلاتی مواجه کرده است.
وجود برخی شرایط در کشور تامین وسایل مورد نیاز برای انجام جراحی های کم تهاجمی را سخت کرده است. وسیله های مورد نیاز این گونه اعمال جراحی در آلمان هنگام انجام عمل ظرف مدت 10 تا 15 دقیقه در اختیار جراح قرار می گیرد. در صورتی که اگر جراحان ایرانی هنگام انجام عمل های کم تهاجمی زنان با مشکلاتی از قبیل شکستن دستگاه رو به رو شوند باید از روش های دیگر جراحی استفاده کنند چرا که در زمینه تامین وسایل مورد نیاز این جراحی ها مشکلات زیادی داریم.
جراحی های کم تهاجمی نیازمند استفاده از تجهیزات پزشکی است که تهیه و خریداری این تجهیزات از خارج از کشور هزینه زیادی دارد. اگرچه در حال حاضر این تجهیزات از خارج وارد کشور می شود، اما ضروری است با همکاری شرکت های دانش بنیان این تجهیزات در ایران ساخته شود. علاوه بر این، در حال حاضر جراحی های کم تهاجمی در ایران تحت پوشش کامل بیمه نیست، در حالی که در تمام دنیا این گونه جراحی ها به طور کامل تحت پوشش بیمه و خدمات بیمه ای قرار دارند.
اگر اندازه فیبروم بسیار بزرگ شود موجب ورم کردن معده می شود. طوری که فرد باردار به نظر می رسد. علت دقیق بروز فیبروم نامشخص است اما تحقیقات نشان داده احتمال بروز این عارضه در زنانی که دوران قاعدگی شان زودتر از موعد معمول شروع می شود، بیشتر است. اگرچه استفاده از هورمون های زنانه ارتباط نزدیکی با بروز فیبروم دارد اما قرص های ضدبارداری در این زمینه نقشی ندارند.
یکی از روش های درمانی خوردن غذاهای سرشار از آهن نظیر انواع گوشت، مرغ، ماهی، سبزیجات ریشه ای، حبوبات، و نان های غنی شده از آهن و غلات است. شاید وضعیت شما طوری باشد که پزشکتان، به زغم توصیه به مصرف تمامی این غذاها، قرص مکمل آهن نیز برایتان تجویز کند.
زنانی که خونریزی های غیرعادی را در دوران قاعدگی تجربه می کنند دچار کم خونی می شوند. درمان نکردن کم خونی می تواند به رخوت و خمودگی و در بسیاری از موارد به مشکلات قلبی منجر شود.
معمولا فیبروم اختلالی در توانایی باروری و بارداری زنان ایجاد نمی کند. اما برخی زنان با داشتن فیبروم حاملگی و زایمان سختی را تجربه می کنند. فیبرومی که بر دیواره درونی رحم رشد کرده باشد در چسبندگی تخمک بارور شده مشکل ایجاد می کند.
زنانی که با داشتن فیبروم قصد باردار شدن دارند می توانند با انجام آزمایشی به نام هیستروسالپینگوگرام از وضعیت غیرمعمول رحم و لوله رحم آگاه شوند.
فراوادرمانی (اولتراساوند) یکی از راه های تخریب غده فیروم، بدون خطر آسیب رسانی به رحم است. البته عوارض درازمدت این عمل جراحی همچنان در دست بررسی است و برای زنانی که قصد باردارشدن دارند توصیه نمی شود.
