فلج اطفال چیست؟ فلج اطفال بیماری به‌شدت واگیرداری است. این بیماری به‌خاطر ویروسی ایجاد می‌شود که به سیستم عصبی بدن حمله می‌کند. کودکان زیر 5 سال بیشتر از سایر گروه‌های سنی درمعرض ابتلا به این ویروس قرار دارند. اگر می‌خواهید در مورد علائم و دلایل ابتلا به فلج اطفال، تشخیص، پیشگیری و درمان این بیماری بدانید این مقاله را دنبال کنید.

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، از هر 200 مورد ابتلا، یکی منجر به فلج دائمی می‌شود. اما به‌لطف طرح جهانی ریشه‌کنی فلج اطفال در سال 1988، امروزه کشورهای حوزه‌ی آمریکا، اروپا، ساحل غربی اقیانوس آرام و آسیای جنوب‌شرقی عاری از این بیماری هستند. واکسن فلج اطفال در سال 1953 ساخته شد و از سال 1957 هم در اختیار عموم قرار گرفت.

خوشبختانه امروزه موارد ابتلا به این بیماری ویروسی در سراسر دنیا تا 99 درصد کاهش یافته، طوری‌که در سال 2015 میلادی، فقط 74 مورد ابتلا گزارش شد. اما این بیماری ویروسی هنوز هم در افغانستان، پاکستان و نیجریه وجود دارد. ریشه‌کنی این بیماری، طی 20 سال آینده حداقل 40 تا 50 میلیارد دلار منفعت مالی به‌ارمغان خواهد آورد و کمک شایانی به سلامت و اقتصاد جهان خواهد کرد.

نشانه‌های فلج اطفال

تخمین زده شده که بین 95 تا 99 درصد از افراد مبتلا به فلج اطفال هیچ نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهند که به این، فلج اطفال بی‌نشانه می‌گویند. افراد مبتلا به این بیماری حتی بدون داشتن نشانه هم، باز ویروس را انتقال می‌دهند و باعث ایجاد عفونت در دیگران می‌شوند.

فلج اطفال غیرفلجی

نشانه‌های فلج اطفال غیرفلجی (Non-paralytic polio) ممکن است یک تا 10 سال ادامه داشته باشند. این نشانه‌ها می‌توانند شبیه آنفولانزا باشند و عبارت‌اند از: تب کودک، گلودرد، سردرد، استفراغ، خستگی، مننژیت.

این بیماری را به‌نام فلج اطفال غیرمؤثر هم می‌شناسند.

فلج اطفال فلجی

حدود یک درصد از موارد ابتلا، ممکن است به فلج اطفال فلجی (Paralytic polio) تبدیل شوند. فلج اطفال فلجی منجر به فلج نخاع (فلجی نخاعی)، مغز استخوان (فلجی بولبار) یا هر دو (بولبار نخاعی) می‌شود.

نشانه‌های اولیه شبیه به فلج اطفال غیرفلجی هستند. اما پس از یک هفته، نشانه‌های شدیدتری ظاهر خواهند شد. این نشانه‌ها عبارت‌اند از: عدم رفلکس، اسپاسم‌های شدید و درد عضلانی، اندام‌های سست و نرم (گاهی‌اوقات تنها در یک طرف بدن، فلج ناگهانی (موقتی یا دائمی)، تغییرشکل اندام‌ها (به‌ویژه مفاصل ران، مچ‌پا و پاها).

به‌ندرت پیش می‌آید که کل بدن فلج شود. کمتر از یک درصد از موارد ابتلا به این بیماری منجر به فلج دائمی می‌شوند. در 5 تا 10 درصد از موارد ابتلا، ویروس به عضلاتی حمله می‌کند که به تنفس کمک می‌کنند و درنتیجه باعث مرگ می‌شود.

سندرم پس از فلج اطفال

ممکن است فلج اطفال حتی پس از بهبودی هم بازگردد. این امر معمولا پس از 15 تا 40 سال رخ می‌دهد. نشانه‌های معمول سندرم پس از فلج اطفال (Post-polio syndrome) عبارت‌اند از: ادامه‌ی ضعف عضلات و مفاصل، بدترشدن درد عضلانی، سریع خسته‌شدن، کاهش توده‌ی عضلانی یا آتروفی عضلانی، مشکل در تنفس و بلع، آپنه خواب، یا مشکلات تنفسی مرتبط با خواب، تحمل کم دربرابر سرمای هوا، ضعف در عضلاتی که قبلا درگیر بیماری نبوده‌اند، افسردگی، مشکل در تمرکز و مشکل در حافظه.

اگر کسی قبلا فلج اطفال داشته و اکنون این نشانه‌ها را در خود می‌بیند، باید به دکتر مراجعه کند. تخمین زده می‌شود که بین 25 تا 50 درصد از افرادی که بهبود یافته‌اند، به سندرم پس از فلج اطفال دچار می‌شوند. این سندرم واگیردار نیست. درمان این بیماری به راهکارهای مدیریتی برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش درد یا خستگی نیاز دارد.

چگونگی ابتلا به فلج اطفال

ویروس فلج اطفال که به‌شدت واگیردار است، ازطریق ارتباط با مدفوع آلوده منتقل می‌شود. اشیائی مانند اسباب‌بازی هم اگر نزدیک مدفوع آلوده قرار بگیرند، می‌توانند این ویروس را منتقل کنند. گاهی‌اوقات هم ممکن است ازطریق عطسه یا سرفه انتقال یابد، چون این ویروس در گلو و روده زندگی می‌کند. البته این شیوه‌ی انتقال شیوع کمتری دارد.

در جوامعی که دسترسی به آب سالم و توالت‌های دارای سیفون محدود است، افراد معمولا با نوشیدن آب آلوده، به این ویروس دچار می‌شوند. این ویروس آن‌قدر مسری است که هرکسی با شخص آلوده به آن زندگی کند هم ممکن است به این بیماری مبتلا شود.

خانم‌های باردار، کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مانند افراد مبتلا به ویروس ایدز) و همین‌طور کودکان، بیشتر از بقیه درمعرض ابتلا به این بیماری هستند.

همه باید درمقابل این بیماری واکسینه شوند، درغیراین‌صورت ممکن است با قرار گرفتن در شرایط زیر به این بیماری مبتلا شوند:

• سفر به منطقه‌ای که به‌تازگی این ویروس در آن شایع بوده است؛
• زندگی با کسی که به این ویروس آلوده است یا مراقبت از او؛
• سروکارداشتن با نمونه‌ی آزمایشگاهی ویروس؛
• برداشتن لوزه‌ها؛
• داشتن استرس بسیار زیاد یا فعالیت شدید بعد از قرار گرفتن درمعرض ویروس.

تشخیص پزشکی

پزشک با توجه به نشانه‌ها می‌تواند فلج اطفال را تشخیص دهد. پزشک‌ها معمولا معاینه‌ای انجام می‌دهند و واکنش‌های ضعیف، سفتی پشت و گردن یا دشواری در بلندکردن سر هنگام درازکشیدن را بررسی می‌کنند.

آزمایشگاه‌ها هم نمونه‌ای از ترشحات گلو، مدفوع یا مایع مغزی نخاعی را برای یافتن ویروس آزمایش می‌کنند.

درمان فلج اطفال

پزشک‌ها فقط می‌توانند نشانه‌ها را درمان کنند و متأسفانه عفونت روند خودش را طی می‌کند. اما ازآنجایی‌که درمانی برای این بیماری وجود ندارد، بهترین راه برای مقابله با آن، واکسن فلج اطفال است.

رایج‌ترین درمان‌های کمکی عبارت‌اند از:

• استراحت مطلق؛
• داروهای مسکّن و آرام‌بخش؛
• داروهای ضداسپاسم برای آرام‌کردن ماهیچه‌ها؛
• آنتی بیوتیک برای رفع عفونت‌های دستگاه ادراری؛
• دستگاه تهویه‌ی قابل حمل به‌منظور کمک به تنفس؛
• فیزیوتراپی یا بندهای اصلاح‌کننده برای کمک به راه‌رفتن؛
• پدهای گرم یا حوله‌ی گرم برای کاهش درد و اسپاسم عضلات؛
• فیزیوتراپی برای درمان درد در عضلات آسیب‌دیده؛
• فیزیوتراپی برای رفع مشکلات تنفسی و ریوی؛
• توان‌بخشی ریوی برای افزایش استقامت ریه.

در موارد پیشرفته‌ی ضعف پا، ممکن است فرد مبتلا به ویلچر یا سایر ابزار حرکتی هم نیاز داشته باشد.

پیشگیری از فلج اطفال

بهترین راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری، واکسیناسیون است. کودکان باید مطابق برنامه‌ی ایمن‌سازی همگانی کودکان، به‌ترتیب در بدو تولد، 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 18 ماهگی و 6 سالگی درمقابل فلج اطفال واکسینه شوند.

البته در موارد نادری ممکن است این واکسن خوراکی باعث واکنش‌های آلرژیک ملایم یا شدیدی هم بشود، مانند: مشکلات تنفسی، تب بالا، سرگیجه، تورم گلو و ضربان سریع قلب.