اعظم صالحی؛ کارشناس علوم تربیتی
در دو مقاله قبل به تعدادی از روش‌های پرورش خلاقیت در کودکان اشاره شد. شما می‌توانید سایر روش‌ها را در این مقاله مطالعه فرمایید.
10- حذف کردن
یکی از موارد دیگر که به تفکر خلاق کمک می‌کند، حذف کردن است. حذف کردن روشی است برای تغییر یک فکر یا ایده تا به چیز جدیدتر برسیم.
حذف کردن می‌تواند شامل این موارد باشد که کودک را تشویق کنیم که به اشیاء و پدیده‌ها دقت کند، آنها را کوچک‌تر، سبک‌تر و ساده‌تر کند.
تمرین‌هایی برای پرورش حذف کردن
1- مثلا کتابخانه منزل را در نظر بگیرید و به کودک نشان دهید. به او بگویید چه چیزهایی را از کتابخانه برداریم بهتر خواهد شد: برخی کتاب‌ها، گلدان‌های کوچک، جعبه مداد رنگی، یا عروسک‌ها را و ... .
حذف کدام مورد کتابخانه را بهتر خواهد کرد.
2- وسایل مختلف مانند رایانه، تلویزیون، کنترل تلویزیون، ماشین لباسشویی، جارو برقی و ... را به کودک نشان داده و از او بپرسید اگر کدام دکمه‌ها نباشند، بهتر هست و هیچ اشکالی ندارد.
یا از باغچه منزل کدام گیاهان را برداریم بهتر است. یا در کتاب قصه یا داستان کدام شخصیت نبود داستان بهتر می‌شد. یا چه وسایلی را از منزل حذف کنیم بهتر خواهد بود و فضای خانه مناسب‌تر خواهد شد.
همچنین از کودک بخواهید و بپرسید آیا اگر برخی وسایل (مانند ماشین لباسشویی و ...) کوچک‌تر شوند بهتر و زیباتر است و فضای کمتری خواهد گرفت؟
3- از کودک بپرسید وقتی مادر، پدر یا معلم شما خسته شده است، چه کارهایی را نباید انجام دهد که خسته‌تر نشود؟ چه کارهایی را کمتر انجام بدهد؟
او را به گفتن فکرها و ایده‌های بیشتری تشویق کنید، حتی بنویسید و رسم کنید.
11- پیش‌بینی
یکی دیگر از مهارت‌هایی که به پرورش خلاقیت کمک می‌کند، پیش‌بینی هست. یعنی کودک را تشویق کنیم که پدیده‌های مختلف را پیش‌بینی کند.
همین پیش‌بینی‌ها در بسیاری از قصه‌ها و داستان‌ها بود که سبب شکل‌گیری اختراع‌ها و اکتشاف‌ها در آینده شد.
پیش‌بینی با حدس زدن شروع می‌شود و اینکه از کودک بخواهیم حدس بزند: مثلا حدس بزن امشب پدر چه چیزی می‌خرد یا مادر چه غذایی تهیه می‌کند، یا در مهمانی امشب چه اتفاق‌هایی رخ خواهد داد که ما را خوشحال می‌کند.
پیش‌بینی سبب می‌شود تجسم خلاق کودک و تصویرسازی او هم تقویت بشود.
تمرین‌هایی برای پرورش پیش‌بینی
1- داستانی نیمه‌تمام را برای کودک تعریف کنید و از او بخواهید ادامه داستان را حدس بزند، یا نقاشی نیمه تمام را کامل کند و پایان فیلم یا کارتونی را حدس بزند.
2- برای کودک موقعیت‌هایی را به صورت زیر تعریف کنید و از او بخواهید که پیش‌بینی کند چه اتفاق‌هایی رخ خواهد داد:
پسربچه‌ای که کیف پول یا یک تلفن همراه پیدا می‌کند.
وقتی درختان پرتقال یک باغبان خراب می‌شود و او دیگر محصولی ندارد.
وقتی درختی به روی ریل قطار قرار می‌گیرد، و مانع حرکت قطار می‌شود.
12- نوشتن
نوشتن ابزار جادویی خلاقیت هست. نوشتن سبب می‌شود ایده‌های کودک بهتر و منظم‌تر شکل بگیرد. اگر کودک توانایی نوشتن ندارد، شما ایده‌ها و فکرهای او را ثبت نمایید و او را تشویق کنید فکرهای بیشتری را مطرح کند.
نوشتن فکر کودک را روان‌تر می‌کند و باعث می‌شود به ایده‌های بیشتری فکر کند (یعنی گسترش فکر).
نوشتن احساسات، عواطف و رویاها کودکان را به پرواز در می‌آورد و کودک به خود شناخت پیدا می‌کند. برای تقویت و پرورش احساس نوشتن در کودک، برای او یک دفترچه ایده داشته باشید و همیشه آن را به همراه داشته باشید تا فکرهای کودک را یادداشت کنید.
از کوچک‌ترین و ساده‌ترین ایده‌ها تا بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین ایده‌های کودک را یادداشت کنید. برای نوشتن سعی کنید گنجینه واژه‌های کودک را با خواندن متون کهن ادبی که به زبان کودکان نوشته شده است، تقویت کنید.
تمرین‌هایی برای پرورش نوشتن در کودک
1-کودکان را به انجمن‌های ادبی و شعر ببرید. آنها را به خواندن، حفظ کردن شعر و گفتن داستان تشویق کنید.
2- از کودک بخواهید کتاب، کارتون، فیلم یا نمایشی را که دیده است، برای شما به زبان خودش تعریف کند.
3- برخی واژه‌های جدید را به کودکان آموزش دهید و از آنها بخواهید این واژه‌ها را در یک داستان یا قصه به کار ببرند.
13- تحلیل
تحلیل یکی از مهارت‌هایی هست که به پرورش خلاقیت کمک می‌کند. تحلیل یعنی اینکه کودک بتواند یک پدیده، روابط بین آن، عناصر یا مواد آن را به زبان خود شرح بدهد و بیان کند.
تحلیل کودک می‌تواند درباره یک کتاب، شعر، داستان، فیلم، یک وسیله، یا حتی یک فرد (مثلا کودک، خصوصیات پدربزرگ یا مادربزرگ خود را به زبان خودش توضیح دهد.) باشد.
تمرین‌هایی برای پرورش تحلیل
موارد زیر را برای کودک مطرح کنید و با همدیگر چند ساعت درباره این موضوع‌ها بحث و گفتگو کنید، با هم بررسی کنید که در صورت موارد زیر چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا این مساله مثبت هست یا منفی؟
1- بازی‌های رایانه‌ای برای یک کودک چه تاثیرهایی دارد؟
2- دوست داری که یک سالن سینما چگونه باشد؟ صندلی‌ها چه رنگ و چه شکلی باشند؟ آیا نصب تابلوهای نقاشی در سالن انتظار جالب هست؟ چگونه فیلم نمایش داده شود؟ و جنبه‌های مختلف مساله را با کودک بررسی کنید.
3- یک باغ بزرگ را چگونه می‌توان آبیاری کرد؟ با چه وسیله‌هایی؟ در چه ساعتی از روز آبیاری مناسب‌تر هست؟ اگر جای باغبان بودی چه وسیله‌هایی را برای باغبانی اختراع می‌کردی؟
4- در هر منزلی وسایل اضافه یا اسقاط شده که دیگر برای استفاده مناسب نیست وجود دارد. مانند یک رادیو یا چراغ قوه یا تلفن قدیمی.
این وسیله‌ها را در منزل پیدا کنید و با کمک کودک اجزای آن را ببینید و حتی از هم جدا کنید و برای هر قطعه نامگذاری کنید و ارتباط بین اجزاء را برای کودک توضیح دهید.
5- از کودک بخواهید خاطراتی را از زبان یک فیل سیاه بگوید.
