وقتی خسته از کار روزانه سر بر بالین می گذاریم و می خواهیم تا سپیده دم به خواب آسوده شبانگاهی برویم، بعضا پیش می آید که عوامل متعددی وارد عمل می شوند تا خستگی در تن مان بماند و به قول معروف ابر و باد و مه خورشید و فلک در کار می شوند تا نخوابیم.
از پارس سگ های ولگرد گرفته تا صدای گریه نوزاد همسایه، تنش های کاری و کل جبهه لوازم الکترونیکی درون منزل که بی وقفه کار می کنند و شب ها گویی با کشش های عضلانی خود میخواهند به سان خود ما خستگی از تن به در کنند، همه از جمله این عوامل به شمار می روند. با در نظر داشتن همین موارد عجیب نخواهد بود اگر دریابیم که بی خوابی گریبان شمار زیادی از افراد جامعه را گرفته است.
اما در کنار همه آنچه اشاره کردیم عامل دیگری نیز وجود دارد که شاید تا پیش از این تصور نمی کردید در خواب شبانگاهی تان نقش داشته باشد و این عامل که هر ماه تنها یک بار نمایان می گردد چیزی نیست جز ماه کامل.
در این مقاله قصد داریم پاسخی مقتضی برای این سوال پیدا کنیم که آیا ماه کامل بر خواب مان اثر می گذارد؟ برای شروع شاید بد نباشد که مشخص نماییم ماه کامل چیست؟ این پدیده زمانی در آسمان رویت می شود که خورشید، زمین و ماه همگی در یک امتداد قرار بگیرند و زمین هم در میانه باشد.
در این صورت ماه از منظر فردی که در زمین قرار دارد بیشتر از هر زمان دیگری به واسطه نور خورشید از خود نور ساطع می کند و به عبارتی درخشان تر دیده می شود. گفتنی است که ماه کامل تقریبا هر 29 روز یکبار در آسمان ظاهر می گردد.
این پدیده چه تاثیری روی ما زمینی ها دارد؟
شاید بارزترین تاثیر حضور ماه کامل این باشد که آسمان روشن تر از هر زمان دیگری می شود. ماه همچنین با جزر و مدهای اقیانوسی که به خاطر جاذبه گرانشی از سمت آن و خورشید رخ می دهند، ارتباط دارد. به بیان دیگر اگر ماه نبود جزر و مدی هم وجود نداشت.
اما فرضیه هایی که در رابطه با تاثیر ماه روی رفتار انسان مطرح شده ریشه در تعداد زیادی پژوهش دارند که هر کدام هم نتایج متفاوتی را در برداشته اند. برای نمونه تحقیقی که روی 675 کودک در رده سنی 8 تا 11 سال انجام گرفت نشان می داد کودکان در بازه زمانی نزدیک به ماه کامل خواب اندک طولانی تری داشته اند.
در مقابل اما، پژوهشی دیگر که روی 319 بزرگسال انجام گرفت حاکی از آن بود که ماه کامل با بهره وری کمتر از خواب ارتباط مستقیم دارد.
با این همه، تحقیقی که در سال 2013 میلادی انجام شد شاید جالب ترین نتایج را به دنبال داشته است. در این تحقیق عادت های خواب 33 فرد بزرگسال در بازه زمانی سه ساله تحت نظر گرفته شد و مشخص گردید که در زمان حضور ماه کامل در آسمان، این افراد به زمان بیشتری برای خواب رفتن نیاز پیدا کرده اند، بهره وری خوابشان کمتر بوده و زمان کلی استراحت شبانه شان نیز پایین تر گزارش شده.
این تحقیق که با نام پژوهش Cajochen هم شناخته می شود، غالبا به عنوان اصلی ترین مرجع برای توجیه این امر مورد استفاده قرار می گیرد که ماه کامل روی خواب انسان نقش دارد.
با فرض اینکه داده های به دست آمده از این پژوهش صحت داشته باشند، می توان اینطور نتیجه گرفت که بله ماه کامل روی خواب اثر می گذارد. اما سوال اینجاست که چگونه؟
اصلی ترین توجیه در خصوص این اثرگذاری هم آن است که تا پیش از کشف نور مصنوعی توسط بشر، انسان برای روشن کردن شب ها، تنها ماه را در اختیار داشته. جوامع انسانی باستانی که پیشتر در محیط های باز زندگی می کردند و می خوابیدند قطعا تحت تاثیر روشنایی ماه کامل قرار می گرفتند و این تاثیر تا جایی بوده که ثابت شده ماه درخشان می تواند اختلالاتی را در خواب بشر به وجود بیاورد.
البته این فرضیه به خودی خود اغواکننده و جالب است اما توضیحات کاملی را در خصوص چرایی وقوع این ماجرا به دست نمی دهد. پژوهش Cajochen در یک محیط آزمایشگاهی کاملا تاریک انجام شد که این نشان می دهد واکنش روانشناسی انسان به ماه کامل می تواند ریشه کاملا درونی داشته باشد تا محیطی.
با وجود آنکه دانشمندان هنوز هم به صورت کامل نمی دانند چرخه حرکت ماه چگونه بر خواب اثر می گذارد، پیشنهادشان این بوده که شاید چرخه های ماه بُعد جدیدی را در ریتم بیولوژیکی انسان ایجاد می کنند که این مساله نیز باید بیشتر از قبل مورد بررسی قرار گیرد.
البته پرسش های بدون پاسخ زیادی در این رابطه باقی می مانند، با این همه، روشن است افرادی که خوابشان تحت تاثیر این پدیده دچار اختلال می شود می توانند با مسدود کردن نور ماه درون اتاق خواب خود اندکی از این اثر بکاهند. در واقع ساعت های بیولوژیکی بدن انسان حتی از نیروهای خارجی نظیر نور ماه کامل نیز قوی ترند.
البته انسان برای کنترل محیط پیرامون خود اقدامات بسیار مهمی را انجام میدهد که از آن جمله می توان به ابداع نور مصنوعی اشاره نمود اما گاهی اوقات هم این تلاش ها اثر نمیکنند و بشر مغلوب ساده ترین نیروها در محیط پیرامونش می شود.
