شاید در اطرافیان شما هم کسی هست که مرتب می‌گوید: «حافظه من مثل ساعت کار می‌کنه» یا «کافیه پیچیده‌ترین نقشه گنج را به من بدین تا سه سوت حفظش کنم»، این جملات را حمل برخودستایی نگذارید و به جای افکار منفی دریابید چه چیزی موجب چنین توانایی در افراد باحافظه قوی می‌شود؟ در پاسخ باید از جمله کلیشه‌ای، «ریشه در کودکی‌اش دارد» استفاده کنیم. تقویت حافظه کودکان راهکارهایی دارد که با در نظر گرفتن آنها در شیوه تربیتی کودکان به سادگی قابل دستیابی است. یکی از جالب‌ترین مطالعات در حوزه‌های مغز و حافظه، تصویربرداری عصبی و نقشه‌برداری مغزی است. این مطالعات به شیوه یادگیری مغزی می‌پردازند. متخصصان مغز و اعصاب با بررسی عملکرد مغز هنگام یادگیری به اطلاعات جالب و مفیدی درباره تقویت حافظه کودکان دست یافته‌اند. در ادامه به 10 نکته عمده در تقویت حافظه کودکان پرداخته شده است.
دور کردن کودکان از استرس و فشار روانی
وقتی در معرض اضطراب و فشار روانی هستیم، مغز اطلاعات را به بخش واکنشی خود می‌فرستد و از حرکت جریان سیال اطلاعات به قشر قدامی یا بخش جلویی مغز جلوگیری می‌شود؛ یعنی ناحیه‌ای از مغز که حافظه بلندمدت در آن شکل می‌گیرد. پس برای آموزش کودکان می‌توان این مسئله را در نظر گرفت و قبل از شروع آموزش، اقداماتی برای کاهش فشار روانی و استرس انجام داد. مثلا با پخش موسیقی شاد و کودکانه، بازی‌های ساده با توپ و… یا لطیفه‌های خنده‌دار از میزان اضطراب آنها کم کرد. با از بین رفتن استرس و فشار روانی ظرفیت مغز کودکان برای پذیرش و حفظ اطلاعات افزایش می‌یابد و حافظه به شکل قابل ملاحظه‌ای تقویت می‌شود.
جلب توجه و تمرکز کودکان با آماده‌سازی قبلی
وقایع خاطره‌انگیز و جالب در حافظه بلندمدت انسان ماندگار می‌شوند. برای آموزش بهتر و تقویت حافظه کودکان باید با آماده‌سازی مغز آنها، قبل از مطرح کردن موضوعی خاص، ظرفیت و امکان یادگیری را افزایش داد. با کمک گرفتن از ابزارهای کمک‌آموزشی مانند پوسترها، فیلم‌های آموزشی یا پرسیدن سؤال و معما درباره موضوع درس کنجکاوی آنان برانگیخته می‌شود. کنجکاوی فیلترهای حسی مغز را برای تمرکز و توجه بیشتر باز می‌کند. سعی کنید با جلب توجه کودکان و تحریک شاخک‌های حسی و پرسش‌گری در آنها مطالب آموزشی را در حافظه بلند‌مدت‌شان ثبت کنید.
استفاده از معجزه رنگ‌ها
مغز در هر ثانیه در معرض حجم شگفت‌انگیزی از اطلاعات قرار دارد، اما تنها بخش کوچکی از آنها گزینش می‌شوند و اجازه ورود می‌یابند. ناخودآگاه انسان، برای ورود این اطلاعات، گزینشی تصمیم‌گیری می‌کند. رنگ‌ها از معدود راه‌یافتگانی هستند که حسگرهای مغزی نسبت به آنها واکنش شدیدی نشان می‌دهند. پس اطلاعات را با بهره‌گیری از رنگ‌های مختلف در وسایل و محیط کودکان به شکل رمزدار در حافظه آنها پررنگ می‌کنید. مغز کودکان برای به خاطر آوردن حقایقی که آموخته، به کمک رنگ‌ها به کلیدها و سرنخ‌هایی برای به خاطر آوردن اطلاعات حافظه دست پیدا می‌کند. استفاده از تصاویر رنگی، اجسام و وسایل رنگی مانند: دفترچه، مداد و… تحریک‌پذیری مغزی و تقویت مغز و حافظه کودکان را به همراه دارد.
ایجاد تنوع
اگر خلاقیت و کارهای تازه و متنوع را به تجربه‌های یادگیری کودکان اضافه کنید، فرآیند مغزی به خاطرسپاری به شدت تسریع می‌شود. قبل از شروع مطالعه یا یادگیری، برای کودکان خود خلاقیت و تنوع ایجاد کنید. می‌توانید محیط را برای او دل‌انگیزتر کنید؛ یک شمع روشن کنید یا آموزگاران می‌توانند از کلیپ‌های آموزشی شاد و مرتبط با مبحث آموزشی استفاده کنند. انتخاب بسیار گسترده و وابسته به مورد آموزشی و البته امکانات و سلیقه شما و کودکانتان است. با ایجاد تجربه‌های متنوع در یادگیری، سیستم هوشیاری کودکان تغییر می‌کند و با آغوش باز پذیرای فرآیند به خاطرسپاری و نگهداری اطلاعات مغزی می‌شوند.
تشویق کودکان به تقویت برداشت‌های شخصی
هر کودک دریافت مخصوصی از اطلاعات دارد و با امکانات ذهنی و استعدادهای ویژه خودش می‌آموزد. باید کودکان را تشویق کرد تا نسبت به مسائل کنجکاو باشند و سؤالات خود را مطرح کنند. در این صورت برداشت‌های شخصی آنها از موضوعات مختلف گسترش می‌یابد و به نتایج درست‌تری از موضوعات مختلف می‌رسند. تجزیه و تحلیل شخصی از مسائل به ماندن اطلاعات در مغز و فرآیند تصفیه اطلاعات هر فرد بسیار کمک می‌کند. برای مثال، داستان‌گویی در به خاطرسپاری حقایق بسیار مفید است. داستان‌ها با ایجاد کدهای ذهنی، بازیابی و فراخوانی اطلاعات را ساده می کنند. الگوی حفظ کردن اطلاعات در مغز با داستان‌ها تقویت می‌شود.
تقویت حافظه ارتباطی
مغز اطلاعات را در مدتی کمتر از یک دقیقه در حافظه کوتاه‌مدت نگه می‌دارد و تنها در صورتی اطلاعات موجود در حافظه کوتاه‌مدت ماندگار می‌شوند که ارتباطی میان آنها و دانش گذشته در مغز موجود باشد؛ یعنی اطلاعاتی در مغز ثبت می‌شوند که با مغز پیوندهای معنایی پیدا کنند و سپس اطلاعات به حافظه بلندمدت کوچ می‌کنند. سعی کنید با ایجاد یک پل میان تجارب گذشته کودکان، دانش قدیم و اطلاعات جدید او را به هم مرتبط کنید.
انجام تدابیری برای انتقال اطلاعات به حافظه بلندمدت
برای تشکیل حافظه دائمی، کودکان اطلاعات وارد شده به حافظه بلندمدت را به سطح بالاتری از فعالیت‌های ذهنی و مغزی انتقال می‌دهند. برای این کار فعالیت‌هایی از جانب کودک صورت می‌گیرد که دلالت بر حرکت اطلاعات به سوی ماندگاری در حافظه دائمی دارد. مثلا زمانی که کودک شما از مطلبی که آموخته است خلاصه‌برداری می‌کند؛ به ویژه زمانی که این خلاصه‌برداری به زبان و روش خود او صورت می‌گیرد، یعنی اطلاعات در مغز او ثبت شده است. با در نظر گرفتن مدل یادگیری هر کودک می‌توان از کمک ابزارهایی مانند موسیقی، اشکال، حرکات موزون و متحرک، کتاب‌های مصور و… استفاده کرد. فقط باید دقت کرد یادگیری کودک در چه دسته‌ای از مدل‌های یادگیری قرار دارد. یادگیری در برخی از افراد از طریق دیداری یا در اصطلاح به شکل بصری صورت می‌گیرد و این مورد برای برخی دیگر به شکل شنیداری و… است.
تکرار، تکرار و تکرار
ما حس‌های پنجگانه متفاوتی داریم و اطلاعاتی که از طریق هر کدام از این حواس دریافت می‌کنیم در قسمت مختص به همان حس در مغز ثبت می‌شود. پس برای آموزش کودکان باید تلاش کنید تا تمام این حواس را به جنب‌و‌جوش و دقت وادارید. فعالیت‌های مختلف موجب می‌شوند مغز اطلاعات کسب شده از تحریک هر حس را در بخش‌های گوناگون ذخیره کند، در این صورت مغز کودک شما مسیرهای چندگانه‌ای به سمت حافظه می‌سازد که کار بازیابی و تازه‌سازی اطلاعات را مؤثرتر و سریع‌تر می‌کنند. این مدارهای ارتباطی شکل گرفته، که به اطلاعات موجود در حافظه می‌رسند، با تکرار و تمرین بیشتر، قوی‌تر می‌شوند. پس بهره‌گیری از عناصر حسی مختلف و تکرار و تمرین با استفاده از آنها باعث بازیابی اطلاعات در حافظه و تقویت حافظه کودکان می‌شود.
استفاده از زمان استراحت کودکان به منظور یادگیری آنها
برای تقویت حافظه ، مغز به پروتئین و همچنین کمکِ انتقال‌دهنده‌های عصبی نیاز دارد. توجه و تمرکز مغز به سرعت و در حدود 10 دقیقه پس از مواجهه با اطلاعات جدید تخلیه و صفر می‌شود. با ایجاد فواصل مناسب به مغز برای تغییر از حالت یادگیری به وضعیت یادگیری مجدد کمک می‌کنید. در این صورت، مغز زمانی برای به‌کارگیری مواد‌شیمیایی برای بازساخت عملیات حافظه مهیا می‌کند. این استراحت و فاصله می‌تواند به شکل استفاده از موسیقی، بازی‌های ساده و… باشد. بعد از گذشت دقایقی، مغز هوشیاری و اطلاعات لازم برای ذخیره اطلاعات را در حافظه کسب می‌کند.
تقویت حافظه کودکان نقش مهمی در یادگیری و سرعت انتقال آنها دارد. با توجه به موارد عنوان شده در متن می‌توان گام‌های مؤثری در این راه برداشت و با لذت‌بخش کردن آموزش و توجه به ساختار مغز و عملکرد حافظه کودک و شیوه درست تربیتی و آموزشی، کودکانی سالم و توانا پرورش داد.
برگرفته از:psychologytoday.com
