هر آنچه که باید از بیماری کزاز بدانید

تحریریه گروه ترجمه زندگی آنلاین

باکتری کلوستریدیوم تتانی، Clostridium tetani، نوعی سم تولید می‌‌کند که روی مغز و سیستم عصبی اثر گذاشته و ماهیچه‌‌ها را منقبض، سفت و سخت می‌‌کند.

وقتی این باکتری درون یک زخم، تجمع می‌‌کند، سم موجود در آن در عملکرد اعصاب بدن اختلال ایجاد کرده و در نهایت حرکات ماهیچه‌‌ها را تحت کنترل خود می‌‌گیرد.

عفونت ناشی از این باکتری، موجب انقباض‌‌های شدید ماهیچه‌ای، اشکال در تنفس و سرانجام مرگ بیمار می‌‌شود.

اگرچه امروزه برای این بیماری روش درمان وجود دارد اما روی تمام بیماران نتیجه یکسان نداشته است. بهترین روش پیشگیری از ابتلا، دریافت واکسن است.

علایم کزاز

علایم اولیه کزاز معمولا 7 تا 10 روز پس از ابتلا خود را نشان می‌‌دهند. اما گاهی اوقات از 3 روز تا 3 هفته و در برخی موارد چند ماه طول می‌‌کشد.

به طور کلی هر قدر محل جراحت از سیستم عصبی دورتر باشد، دوره نهفتگی نیز طولانی‌تر خواهد بود.

بیمارانی که دوره نهفتگی کوتاه تری داشته باشند، شدت علایم بیماری در آنها بیشتر خواهد بود.

علایم عضلانی کزاز

انقباض و سفت شدگی ماهیچه‌ای، از علایم عضلانی ناشی از این بیماری است.

سفت شدن ماهیچه‌‌ها معمولا از ماهیچه‌‌های مربوط به آرواره و فک شروع می‌‌شود و به تدریج به گردن و گلو سرایت کرده و باعث اشکال در بلع می‌‌شود.

ماهیچه‌‌های صورت اغلب بیماران دچار گرفتگی شدید و پیدایش قیافه خندان به نام لبخند کزازی می‌‌شود. سفتی ماهیچه‌‌های گردن و سینه، جلوی تنفس را می‌‌گیرد.

ماهیچه‌‌های شکمی برخی از بیماران نیز دچار گرفتگی می‌‌شود. در موارد شدیدتر ماهیچه‌‌های کمر نیز درگیر شده و موجب خمیدگی به جلو می‌‌شود که این وضعیت بیشتر در کودکان مبتلا مشاهده شده است.

از دیگر علایم بیماری کزاز می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد

مدفوع خون آلود، اسهال، تب، سردرد، حساس شدن به لمس، گلودرد، عرق کردن و تاکی کاردی یا تند تپشی (افزایش ضربان قلب) اشاره کرد.

اگر بیمار در این مرحله تحت درمان قرار نگیرد، علایم دیگر بیماری بروز می‌‌کند که 40 تا 76 درصد از بیماران را به کام مرگ می‌‌فرستد. این علایم عبارتند از:

آسفیکسی یا اختناق، حمله قلبی، از دست دادن کلیه و عفونت خون

علل ابتلا به کزاز

 باکتری کلستریدیوم تتانی‌که تقریباً همه جا، به ویژه در خاک، کود و گرد و غبار وجود دارد و ممکن است از طریق هرگونه شکاف در پوست از جمله سوختگی‌‌ها یا زخم‌‌‌های سوراخ شده وارد شوند.

آنها به محض ورود به بدن، به سرعت تکثیر شده و نوعی سم تولید می‌‌کنند و به جریان خون فرد می‌‌فرستند. بدین ترتیب سم به تمام بدن فرستاده می‌‌شود.

سپس این سموم به سوی اعصابی می‌‌‌روند که انقباض عضلات را کنترل می‌کنند و باعث اسپاسم عضلانی و تشنج می‌گردند.

روش‌‌های دیگر ابتلا به کزاز

عفونت‌‌های کزازی می‌‌توانند به روش‌‌های زیر هم به فردی منتقل شوند:

نیش حیوانات، سوختگی پوست، خراش و پارگی‌‌ها، تزریق دارو با سرنگ‌‌های آلوده، خالکوبی و سوراخ کردن بدن با روش‌‌های غیراستریل و ختنه

تشخیص کزاز

در بسیاری از کشورها، پزشکان ممکن است هرگز با بیمار مبتلا به کزاز مواجه نشود، زیرا واکسیناسیون کزاز که بخشی از ایمن سازی دوران کودکی است، در مورد افراد انجام می‌‌شود و ابتلا به این بیماری بسیار به ندرت رخ می‌‌دهد.

اما تشخیص این بیماری هرچه زودتر صورت بگیرد، درمان موثرتر خواهد بود.

بیماری فرد مبتلا به انقباض‌‌های ماهیچه ای که به تازگی جراحت یا زخمی در بدن خود دارد، معمولا به سرعت تشخیص داده می‌‌شود.

اما تشخیص کزاز در بیمارانی که به وسیله سرنگ آلوده مبتلا شده اند، دیرتر صورت می‌‌گیرد. برای تشخیص این بیماری باید از آنها آزمایش خون گرفت.

افراد مبتلا به انقباض و سفتی در ماهیچه باید به سرعت مورد درمان قرار بگیرند.

پیشگیری از کزاز

هر نوع بریدگی و زخم باید به سرعت تمیز شوند. زخم‌‌های عمیق و مستعد به کزاز باید بلافاصله توسط پزشک درمان شوند. این زخم‌‌ها عبارتند از:

* سوختگی و یا زخمی که به جراحی نیاز دارد اما بیش از 6 ساعت بدون درمان باقی مانده است.

* سوختگی و یا زخمی که منجر به برداشته شدن بخشی از بافت‌‌های اطراف زخم شده است.

* سوراخ شدن بخشی از بدن که با خاک و یا کود کشاورزی در تماس بوده است.

* شکستگی‌‌های مرکب که استخوان در معرض عفونت قرار می‌‌گیرد.

* سوختگی و زخم در بیماران مبتلا به گندخونی سیستمیک

درمان کزاز

* تمام مبتلایان به کزاز، حتی اگر واکسن کزاز زده باشند، باید به سرعت داروی ایمونوگلوبولین تتانوس، دریافت کنند.

این دارو حاوی پادتن‌‌هایی است که باکتری کلستریدیوم تتانی را از بین می‌‌برد و به صورت وریدی تزریق می‌‌شود و بیمار را بلافاصله به مدت کوتاهی از اثر مخرب این باکتری محفوظ نگه می‌‌دارد.

از آنجایی که این دارو مدت کمی فرد را از کزاز محافظت می‌‌کند، نمی تواند جای واکسیناسیون را بگیرد. بنابه گفته پزشکان، این دارو برای زنان باردار و مادران شیرده مضر نیست.

* گاهی اوقات پزشکان ممکن است برای درمان کزاز، آنتی بیوتیک و یا مترونیدازول تجویز کنند. این آنتی بیوتیک‌‌ها جلوی تکثیر شدن باکتری‌‌ها و یا تولید سم را می‌‌گیرد.

در درمان انقباض و سفتی ماهیچه‌‌ها در بیماری کزاز ممکن است داروهای زیر تجویز شود:

* داروهای ضد تشنج، مانند دیازپام( والیوم)- این داروها جلوی انقباض ماهیچه‌‌ها را می‌‌گیرند و از اضطراب می‌‌کاهند.

* شل کننده‌‌های عضلانی، مانند باکلوفن- این داروها جلوی ارسال علایم عصبی از مغز به نخاع راگرفته و تا حد زیادی از تشنج موجود در عضلات می‌‌کاهند.

* داروهای مسدود کننده عصب- عضله، مانند پانکورونیوم و وکورونیوم – این داروها جلوی ارسال علایم از اعصاب به بافت‌‌های ماهیچه ای را می‌‌گیرند و در کنترل انقباض‌‌های عضلانی موثرند.

* جراحی

گاهی اوقات زخم مستعد به بیماری کزاز، بسیار وسیع است و پزشک مجبور می‌‌شود که بخش صدمه دیده و عفونی شده را تاجایی که امکان دارد کاملا بردارد.

به این کار دبریدمان می‌‌گویند. در این جراحی پزشک بافت مرده و عفونی شده بیمار را برش زده و برمی‌دارد.

* تغذیه فرد بیمار باید سرشار از کالری باشد، زیرا فعالیت ماهیچه‌ای او افزایش می‌‌یابد.

* دستگاه تنفس مصنوعی

برخی از بیماران که به دلیل درگیری تارهای صوتی و یا ماهیچه‌‌های تنفسی شان، دچار مشکلات تنفسی می‌‌شوند به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز پیدا می‌‌کنند.

پیشگیری از کزاز نوزادان

برنامه مناسب برای محافظت نوزادان علیه بیماری کزاز از طریق ایمن سازی مادران آنها بستگی به سابقه ایمن سازی در بین زنان دارد.

زمانی که زنان در سن باروری قبلاً توسط واکسن شبه کزاز در دوران کودکی و یا بلوغ ایمن نشده‌اند استفاده از جدول واکسیناسیون شبه کزاز برای زنان در سنین باروری از بیشترین اهمیت برخوردار است.

هر کشور باید گروه سنی زنان در سنین باروری را بر اساس الگوهای باروری محلی و وجود منابع تعیین کند.

عوارض احتمالی کزاز

* شکستگی- در موارد تشنج و انقباض‌‌های شدید ماهیچه ای، ممکن است استخوان‌‌ها دچار شکستگی شوند.

* سینه پهلو- اگر ترشحات و یا محتویات معده استنشاق شوند، مجرای تحتانی تنفسی دچار عفونت شده و بیمار به سینه پهلو نیز مبتلا می‌‌شود.

* انقباض ماهیچه‌‌های حنجره- ماهیچه‌‌های حنجره بیمار دچار گرفتگی و انقباض شده و فرد را به سمت خفگی پیش می‌‌برد.

* تشنج‌‌های کزازی- وقتی عفونت درون مغز منتشر می‌‌شود، بیمار دچار تشنج‌‌هایی شبیه بیماران صرعی می‌‌شود.

* آمبولی ریه- یک رگ خونی موجود در ریه مسدود شده و روی گردش خون و تنفس بیمار تاثیر بد می‌‌گذارد. در این شرایط به بیمار باید به سرعت اکسیژن داد و داروهای ضدانعقاد برای او تجویز کرد.

* مشکل کلیوی-انقباض شدید ماهیچه‌‌ها می‌‌تواند ساختار ماهیچه‌‌های اسکلتی را از بین ببرد و در نتیجه نوعی پروتئین ماهیچه‌ای به نام میوگلوبین وارد ادرار بیمار شود و این پروتئین به کلیه به شدت آسیب رسانده و آن را از کار بیندازد.