چگونه از ناباروری در مردان پیشگیری کنیم؟

بسیاری از موارد ناباروری اکتسابی هستند و در طول زندگی ایجاد می شوند. هزینه تشخیص و درمان ناباروی بسیار زیاد و به عهده سیستم‌های بهداشتی و درمانی یک کشور است.

دکتر محمد رضا صفری نژاد؛ جراح و متخصص بیماریهای کلیه و مجاری ادراری، استاد دانشگاه

میزان شیوع ناباروری (Infertility) در جوامع مختلف کاملاً متفاوت است، دلیل آن تفاوت در امکانات بهداشتی درمانی و تفاوت در سلامت جامعه است.

بسیاری از موارد ناباروری اکتسابی هستند و در طول زندگی ایجاد می شوند. بسیاری از موارد ناباروری قابل پیشگیری هستند.

هزینه تشخیص و درمان ناباروی بسیار زیاد و آن به عهده سیستم‌های بهداشتی و درمانی یک کشور است.

با افزایش آگاهی مردم و سلامت جامعه و با انجام اقدامات پیشگیری کننده از ناباروری می توان به سه موفقیت عمده دست پیدا کرد:

* از میزان ناباروری در جامعه کاست.

* از تبعات اجتماعی و خانوادگی ناباروری مثل طلاق جلوگیری کرد.

* به مقدار زیادی از اتلاف هزینه های بهداشتی درمانی جلوگیری کرده و می توان بودجه مربوطه را در موارد دیگر مثل درمان کودکان سرطانی استفاده نمود.

اقدامات پیشگیری کننده از ناباروری در مردان شامل یک عده اقدامات است که عمده ترین آنها به اختصار در پائین آورده می شوند:

* استفاده از تنباکو: تنباکو در اشکال مختلف مورد استفاده قرار می گیرد که شایع‌ترین آن به شکل کشیدن سیگار است و متأسفانه اخیراً نوع قلیان آن نیز در جامعه رواج پیدا کرده است.

مضرات کشیدن سیگار از دهه 1950 رفته رفته شناخته شد و مشخص گردید که سیگار سبب امراض مختلف و گاهاً بسیار خطرناک می باشد.

دود سیگار حاوی بیش از 3000 ترکیب مختلف است. کشیدن سیگار 30 درصد از قدرت باروری خانم‌ها می کاهد. در مردانی‌که سیگار می کشند، تعداد اسپرم آنها 20 درصد کمتر از مردان غیر سیگاری است.

تعداد طبیعی اسپرم 20 میلیون در یک میلی لیتر مایع منی است. شما مردی را تصور کنید که اخیراً ازدواج کرده و دارای 22 میلیون اسپرم در یک میلی لیتر مایع منی می باشد.

وی در سال اول پس از ازدواج صاحب یک فرزند می‌شود و یک سال بعد شروع به کشیدن سیگار می کند.

وقتی فرزند اول 7 ساله است می خواهد صاحب فرزند دوم شود، ولی نمی‌تواند، در آزمایش مشخص می شود که تعداد اسپرم‌های این مرد به 12 میلیون در میلی لیتر کاهش یافته است.

علت آن کشیدن سیگار است که در طول زمان سبب ناباروری ثانویه گردیده است.

* چاقی: اثر نامطلوب چاقی در زنان قبلاً بخوبی شناخته شده بود، ولی اخیرا مشخص شده است که چاقی بر روی باروری مردان نیز اثر نامطلوب دارد.

اگر هر دو زوج چاق باشند، اثرات مضر چاقی جمع شده و خطر ناباروری افزایش می یابد. چاقی سبب اختلال در هورمون‌های جنسی می شود.

در بافت چربی تستوسترون (هورمون مردانه) تبدیل به استروژن (هورمون زنانه) می شود. هر قدر بافت چربی بیشتر باشد میزان هورمون زنانه بیشتر می شود.

هورمون استروژن اثر مهاری قوی بر روی غده هیپوفیز داشته و سبب می شود که تولید اسپرم در بیضه ها مختل شود.

* مصرف الکل: مصرف الکل سیستم غدد درون ریز را مختل می کند. میزان هورمون تستوسترون خون تا ساعت‌ها پس از مصرف الکل پائین باقی می ماند.

افرادیکه الکلی مزمن هستند، همیشه میزان تستوسترون خون آنها پائین است.

عوارض تستوسترون پائین عبارتند از: کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ، بزرگ شدن سینه ها، کوچک شدن بیضه ها، کاهش تعداد اسپرم و ناباروری. در مردان الکلی میزان استروژن خون نیز افزایش می یابد، علت آن فعال شدن آنزیم آروماتاز است که سبب تبدیل تستوسترون به استروژن می شود.

بنابراین یک مرد چاق و سیگاری که الکل نیز مصرف می کند و بعلت ناباروری مراجعه کرده است، کافی است که وزن خود را کم کرده و از کشیدن سیگار و مصرف الکل خودداری کند.

* مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین: کافئین در قهوه، چای، شکلات و بعضی دیگر از نوشیدنی‌ها یافت می شود. متأسفانه کافئین به شکل قرص نیز جهت سوء مصرف به فروش می رسد. کافئین به راحتی از غشاء سلولی عبور کرده و در سرتاسر بدن پخش می شود و حتی می توان آنرا در مایع منی پیدا کرد.

هر قدر میزان مصرف کافئین بیشتر باشد آسیب به کیفیت اسپرم بیشتر است. البته مقادیر زیاد کافئین اثر سوء بر روی قدرت باروری دارد.

* سبک زندگی: بیضه ها برای تولید طبیعی اسپرم باید در یک محیط خنک باشند. عدم تحرک و نشستن به مدت طولانی سبب افزایش درجه حرارت بیضه ها و آسیب به تولید اسپرم می شود.

همچنین مردانیکه از جکوزی به دفعات و مدت‌های طولانی استفاده می کنند، ممکن است مبتلا به آسیب به قدرت باروری شوند.

مشاغلی که با گرما سر وکار دارند، مثل نانوائی، آهنگری، کوره پزخانه و مسافرکشی ساعت‌های طولانی در فصل گرما سبب آسیب به تولید اسپرم طبیعی می شوند.

در مردانیکه 8 ساعت در روز در حالت نشسته هستند، میزان درجه حرارت بیضه ها هفت دهم درجه افزایش می یابد که کافی برای آسیب زدن به فرایند تولید اسپرم می باشد.

* استرس‌های روانی: واکنش ما بین محیط و انسان سبب استرس می شود که بسیاری از فرایندهای بیولوژیک انسان از جمله سیستم تولید مثل او را تحت تأثیر قرار می دهد.

استرس‌های شدید و طولانی مدت حتی سبب مرگ در حیوانات شده است. استرس شدید و یا خفیف ولی طولانی مدت سبب کاهش تعداد و حرکت اسپرم می شود.

استرس سبب مهار تولید تستوسترون و مداخله در فرایند تولید اسپرم می گردد.

* جلوگیری از بارداری: روش‌های ساده برای جلوگیری از حاملگی در خانم‌ها سبب شده است که سن بچه دارشدن هم در خانم‌ها و هم در آقایان افزایش یابد.

با بالا رفتن سن از قدرت باروری هم در مرد و هم در زن کاسته می شود.

* مواجهه شغلی با مواد سمّی: یک عده افراد دارای مشاغلی هستند که آنها را در معرض مواد زیانبار برای باروری قرار می دهد.

مواد برای دستگاه باروری عبارتند از: اشعه ایکس، سموم گیاهی، کادمیوم، سرب، منگنز، جیوه، دی اکسید کربن، اتیلن گلایکول، مایکروویو رادار و بسیاری از موارد دیگر.

موارد مضر بر قدرت باروری مرد بسیار زیاد هستند در این نوشتار فقط به موارد عملی اشاره شد که توسط خود بیماران قابل انجام هستند.

به یاد داشته باشیم که بسیاری از موارد ناباروری ناشی ار موارد فوق الذکر بوده و قابل پیشگیری می باشند. انجام این اقدامات ساده اثرات شگرفی در بهبود کیفیت باروری مرد دارد.