واژه‌ی توهین از ریشه وهن است که در فرهنگ عمید، سست کردن، ضعیف کردن و خوار و خفیف شمردن معنا شده است. در حقوق جزا یعنی کوچک کردن کسی از طریق کلمات یا اعمالی که موجب سوء ادب شخص تلقی شود و هنگامی که شخص توانایی مقابله به‌نحو صحیح را با دیگری نداشته باشد، با ارتکاب این اعمال به مبارزه با شخص مقابل بپردازد.

توهین به چه معناست و چه مجازاتی در قانون دارد؟

توسط وحیده عظیمی فر آخرین به‌روزرسانی مرداد 97 زمان مطالعه: - دقیقه

مسائل حقوقی

توهین در فرهنگ اسلامی نیز عملی قبیح است. به‌طوری‌که روایات بسیاری درباره‌ی ناپسندی این کار وجود دارد. مثلاً قرآن کریم در آیه‌ی 147 سوره‌ی نسا، بدزبانی را مذمت می‌کند و در آیه‌ی 108 سوره‌ی انعام، حتی افراد را از دشنام دادن به بت‌ها نهی کرده است. همچنین روایات زیادی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد ائمه این رفتار را تقبیح کرده‌اند.

در وجه تمایز توهین با افترا باید گفت که هدف از توهین، نسبت دادن جرم به شخصی دیگر نیست، بلکه خوار کردن اهانت‌شونده اهمیت دارد. مانند اینکه فردی به دیگری بگوید «کافر»، «تبهکار»، «مفسد» یا…؛ اما در افترا، شخص مفتری باید صریحاً جرمی را به قربانی نسبت دهد که شامل اسناد و اخبار جعلی باشد.

برای مثال در توهین، شخصی به شخص دیگر نسبت «دزدی» می‌دهد، اما برای حرفش سند و مدرکی ندارد. ولی در افترا، فردی، فرد دیگر را به «حمل مواد مخدر» متهم می‌کند و برای اینکه ادعایش را صحت بخشد، مقداری مواد مخدر در خودروی او جاسازی می‌کند.

برای محقق شدن جرم توهین و متعاقب آن مجازات کردن افراد به‌دلیل ارتکاب آن باید سه عنصر یا رکن اساسی جرایم بررسی شود:

عنصر قانونی جرم یا به‌عبارت دیگر اصل قانونی بودن جرم و مجازات به این معناست که باید قانون‌گذار، رفتار یا عملی را جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازاتی درنظر گرفته باشد تا در گام اول بتوان آن عمل را جرم تلقی کرد. سپس باقی ارکان را در آن یافت. در همین راستا، قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی به‌بیان صریح جرم توهین پرداخته و مرتکب را مستحق مجازات می‌داند.

البته این نکته را هم باید یادآور شد که قذف (اتهام انجام زنا یا لواط به شخصی) به‌دلیل قباحت و زشتی عمل نسبت‌داده‌شده، از جمله توهین‌های خاص و حدود است که به‌صورت مجزا توسط قانون‌گذار جرم‌انگاری شده و در ماده‌های جداگانه برای شخص اهانت‌کننده، بین 31 تا 74 ضربه شلاق تعیین شده است.

عنصر مادی جرم توهین شامل رفتارهای فیزیکی مانند گفتار، کردار، نوشتار یا حتی اشارات مختلف دست و چشم است و باید این اقدامات به‌صورت عملی انجام گیرد تا رکن دوم این جرم محقق گردد. البته ازآنجایی‌که رفتارها و اعمال توهین‌آمیز نسبی هستند و ممکن است در فرهنگ‌ها و شرایط مختلف تفاوت داشته باشد، بنابراین شامل الفاظ و حرکات مشخصی نیست که دادگاه صرفاً با استناد به آن موارد، شخصی را گناهکار بشناسد یا وی را تبرئه کند.

و عنصر روانی جرم توهین این موضوع را بررسی می‌کند که آیا شخص اهانت‌کننده عمداً و به‌دلیل آزار و اذیت، به کسی اهانت کرده یا از اقدام خود قصدی نداشته و به‌طور اتفاقی اهانت کرده است. قانون‌گذار برای احقاق رکن یا عنصر سوم جرم توهین سوءنیت مرتکب را کافی دانسته و صرفاً توهین و به‌کاربردن الفاظ و عبارات ناشایست نسبت به افراد را مصداق جرم می‌داند. همچنین آزار دیدن شخص مورداهانت اهمیتی ندارد یا به‌عبارت دیگر قصد نتیجه دادن بر فرد قربانی الزام‌آور نیست. به‌همین‌دلیل اگر شخصی با قصد خوار و خفیف کردن دیگری به وی توهین کند، هرچند که طرف مقابل آزرده نشود، باز هم جرم توهین محقق شده و قابل مجازات است.

انواع توهین

توهین از دیدگاه حقوقی و در یک دسته‌بندی کلی دو نوع است:

1. توهین ساده

توهین ساده که در آن اهانت به طرف مقابل علی‌رغم دارا بودن وصف مجرمانه هیچ کیفیت مشدده‌ای نداشته باشد؛ یعنی برای آن مجازات‌های سنگین درنظر گرفته نمی‌شود. طبق ماده‌ی 608 قانون مجازات اسلامی توهین به افراد اگر شامل حد قذف نباشد، موجب مجازات شلاق تا 74 ضربه و یا جزای نقدی از پنجاه هزار تا یک میلیون ریال خواهد بود.

در این نوع توهین، برای اثبات اینکه شخص مستحق مجازات است یا نه، توهین باید صریح و بر مبنای عرف باشد؛ یعنی لفظ یا عمل به‌کاربرده‌شده را نتوان به چیز دیگری تفسیر کرد.

نکته‌ی بعد اینکه، توهین حتماً باید به یک شخص حقیقی و در قید حیات اطلاق شود، وگرنه به‌کاربردن لفظ توهین‌آمیز درباره‌ی عده‌ی کثیری از مردم یا شخص فوت‌شده شامل مجازات نیست.

برای تحقق توهین، حضوری یا علنی بودن آن کافی است و نیازی به هر دو شرط نیست. ضمن اینکه منظور از حضور، لزوماً حضور فیزیکی نیست، بلکه اگر توهین از طریق پیامک، ایمیل یا… صورت گیرد، مشمول مجازات می‌شود و منظور از علنی بودن هم این است که صرفاً حضور شاهد الزامی نیست؛ بلکه اگر توهین در مکانی عمومی باشد، هر چند شاهدی وجود نداشته باشد، کافی است.

توهین مشدد

توهین مشدد خود چند زیرمجموعه دارد، اما به‌طور کلی شامل اهانت‌هایی است که در آن برای فرد گناهکار مجازا‌ت‌های سنگین‌تری درنظر می‌گیرند.

1. توهین به مقدسات اسلام

در ماده‌ی 513 قانون تعزیرات بیان شده که اگر شخصی به مقدسات اسلام یا یکی از پیامبران عظیم‌الشأن (ع) یا ائمه اطهار (ع) و یا حضرت فاطمه زهرا (س) توهین کند، درصورتی‌که شامل حکم ساب‌النبی شود (توهین به پیامبر)، اعدام و درغیراین‌صورت به یک تا پنج سال حبس محکوم می‌شود. در این ماده منظور از مقدسات، تمام آن اشخاص و مکان‌هایی است که در دین قداست خاصی دارند و محترم شمرده می‌شوند. در مورد عبارت «عظیم‌الشأن» منظور صرفاً پیامبران اولوالعزم نیست، بلکه شامل تمام پیامبران می‌شود.

2. توهین به رهبری فعلی و قبلی

قبل از انقلاب اسلامی، توهین به رئیس حکومت یعنی شاه مجازاتی بین سه ماه تا سه سال حبس داشت که پس از انقلاب این حکم درباره‌ی رهبر به‌عنوان رئیس حکومت منسوخ شد، ولی حکم توهین به مقامات دولتی و حتی مقامات سیاسی خارجی در قانون پیش‌بینی شده بود.

البته در قانون مطبوعات مصوب سال 1364 حکمی درباره‌ی توهین آورده شده بود که به‌طور خلاصه بیان می‌کرد: نشریه‌هایی که به رهبر یا شورای رهبری اهانت کنند، پروانه‌اش لغو و مدیرمسئول و نویسنده‌ی مطلب به محاکم صالحه معرفی و مجازات می‌شوند.

این ماده، مجازات مشخصی را برای خاطیان درنظر نگرفته بود، ولی سرانجام در سال 1375 این خلأ جبران شد و ماده‌ی 514 تعزیرات حکم کرد که توهین به مقام رهبری حبس شش ماه تا دو ساله دارد.

در این ماده، برای اینکه شأن شخص اول مملکت حفظ شود، هر نوع توهینی را شامل می‌شود که این موضوع درباره‌ی مقامات پایین‌تر صدق نمی‌کند. البته اگر شخص در حالت نامتعادل روحی (مثل مستی یا هیپنوتیزم یا موارد این‌چنینی) باشد یا اینکه جایگاه طرف مقابل را نداند، این ماده درمورد وی صدق نمی‌کند.

3. توهین به سایر مقامات دولتی ایران

ماده‌ی 609 قانون تعزیرات بیان می‌کند که اگر شخصی به رؤسای سه قوه، وزرا، یکی از نمایندگان مجلس و به‌طور کلی به یکی از کارکنان دولتی ایران درحین انجام وظیفه اهانت کند، مشمول سه تا شش ماه حبس یا 74 ضربه شلاق و یا پرداخت پنجاه هزار تا یک میلیون ریال وجه نقد است. در توضیح این ماده باید گفت مثلا اگر شخصی جلوی منزل قاضی‌ای، به‌دلیل پرونده‌ی قضایی به او توهین کند، شخص اهانت‌کننده شامل قانون فوق است. البته باز هم اگر اهانت‌کننده از مقام قربانی اطلاع نداشته باشد، ماده‌ی مذکور بر وی جاری نمی‌شود و قربانی می‌تواند به‌صورت خصوصی از وی شکایت کند.

4. توهین به مقامات سیاسی خارجی

ماده‌ی 517 قانون تعزیرات پیش‌بینی کرده که اگر شخصی به یک مقام سیاسی خارجی که در خاک ایران به سر می‌برد، اهانتی کند، به یک تا سه ماه حبس محکوم خواهد شد؛ البته به این شرط که آن کشور هم درباره‌ی مقامات ایرانی نیز چنین قانونی داشته باشد. درغیراین‌صورت، توهین به مقامات آن کشور جرم محسوب نمی‌شود.

کتاب الکترونیکی