مشکلات چشم در بیماران دیابتی؛ د‌‌کتر احمد شجاعی باغینی، فوق تخصص قرنیه
دیابت چیست و انواع آن کدام است؟
دیابت یا بیماری قند به علت ناتوانی بدن در تولید یا مصرف انسولین پدید می‌آید.
انسولین ماده ای است که در بدن توسط لوزالمعده تولید می‌گردد و باعث می‌شود قند یا به عبارتی مهمترین منبع انرژی بدن مورد استفاده قرار گیرد.
آیا دیابت روی بینایی اثر می‌گذارد؟
اگر مبتلا به دیابت هستید، بدن شما از قند موجود نمی‌تواند بدرستی استفاده کند، در نتیجه غلظت قند خون افزایش می‌یابد. قند خون بالا می‌تواند سبب پیدایش تغییراتی در رگ‌های کوچک بدن شود.
دیابت روی بینایی نیز اثر می‌گذارد و به آب مروارید (کاتاراکت)، آب سیاه (گلوکوم) و از همه مهم‌تر از بین رفتن عروق داخل کره چشم می‌انجامد.
رتینوپاتی دیابتی چیست؟
رتینوپاتی یکی از عوارض دیابتی است که سبب تغییرات در عروق چشم می‌شود.
شبکیه در واقع پرده انتهای چشم است که به زبان انگلیسی رتین نامیده می‌شود و قسمت اصلی چشم است، یعنی کارهایی که قسمت‌های مختلف چشم مثل عدسی، قرنیه و... انجام می‌دهند برای ایجاد یک تصویر دقیق و روشن روی شبکیه است تا اثر آن به مغز ارسال شود و ما بتوانیم ببینیم. آسیب به این قسمت سبب ایجاد رتینوپاتی می‌شود.
ابتلا به این مشکل در بیماران دیابتی سبب نابینایی می‌گردد. اگر مبتلا به دیابت هستید به خاطر داشته باشید که روش‌های تشخیصی و درمانی جدیدی برای تشخیص زودرس و درمان سریع مشکلات بینایی وجود دارد که می‌توان از پیشرفت ضایعات چشمی جلوگیری نمود.
دیابت چگونه روى پرده چشم (شبکیه) تأثیر می‌گذارد؟
بیمارى دیابت بر روى عروق پرده چشم تأثیر گذاشته و باعث خونریزى در پرده چشم و نشت مواد داخل رگ به روى شبکیه (ایجاد ورم پرده چشم) و در نهایت سبب به وجود آمدن عروق جدید روى پرده چشم می‌شود.
این عروق جدید نیز می‌توانند سبب خونریزى در داخل حفره چشم شوند.
رتینوپاتی دیابتی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بهترین راه مقابله با رتینوپاتی دیابتی، معاینه پزشکی منظم توسط چشم پزشک می‌باشد زیرا رتینوپاتی ممکن است تا مدت‌ها بدون علامت باشد.
لازم به ذکر است که این بیماری با درمان صحیح و به موقع بهبود می‌یابد.
معاینات چشمى در چه فواصلى باید انجام شود؟
در مواردى که دیابت نوع دو در سن بالای 35 سال وجود دارد، در همان بدو تشخیص دیابت، معاینات چشمى لازم است و در صورتى که دیابت نوع اول باشد (سن زیر 35 سال) 10 سال پس از تشخیص دیابت، اولین زمان معاینه خواهد بود و در هر دو مورد، در صورتى که علائمی دال بر گرفتارى شبکیه وجود نداشته باشد، معاینات باید هر سال انجام شود و در صورتى که ضایعاتى در سطح شبکیه توسط چشم پزشک مشاهده شود، بنا به صلاحدید پزشک هر 4 تا 6 ماه یک بار این معاینات تکرار خواهد شد.
در هر بار معاینه براى دیدن کامل پرده چشم (شبکیه) از قطره‌های مخصوص استفاده می‌شود که مردمک (سیاهى) چشم را بزرگ‌تر از حد معمول می‌کند و دید چشم مدت 4 تا 6 ساعت مختل خواهد بود.
چه آزمایشاتى در این موارد انجام می‌شود؟
مهمترین تستى که در جریان دیابت ممکن است انجام شود آنژیوگرافى است که بر خلاف آنژیوگرافى قلب، روش ساده‌ای است، به طورى که ماده فلورسئین در یکى از رگ‌های روى دست (ساعد یا بازو) تزریق می‌شود و سپس دوربینى که در جلوى چشم بیمار قرار گرفته است، عکس‌هایی را از روى سطح شبکیه می‌گیرد.
این کار به پزشک کمک می‌کند که متوجه شود چه نواحی‌ای از شبکیه را می‌تواند با لیزر درمان کند.
عوامل مؤثر در بروز عوارض چشمی بیماری قند چیست؟
علاوه بر بیماری قند که خود علت اصلی گرفتاری می‌باشد، عوامل دیگری نیز وجود دارند که ایجاد عوارض چشمی و غیرچشمی بیماری قند را تسریع می‌کنند و چه بسا در بعضی موارد نقش این عوامل کمتر از خود بیماری قند نیست.
بنابراین توجه به این عوامل و کنترل آن‌ها علاوه بر کنترل بیماری قند می‌تواند نقش بسیار مهمی در کاهش بروز عوارض چشمی دیابت و یا کند نمودن سیر پیشرفت بیماری داشته باشد.
این عوامل عبارتند از:
سابقه فامیلی دیابت و گرفتاری چشمی و شدت گرفتاری بیماری چشمی در فامیل
سن بروز و تشخیص بیماری
نوع دیابت و طول مدت ابتلا به آن
نحوه کنترل دیابت و میزان کنترل بودن آن
کنترل بودن یا نبودن مشکلات همراه با دیابت از جمله فشارخون و چربی‌های خون
مصرف و یا عدم استعمال دخانیات
«خونریزی شبکیه» چیست؟
مثل بقیه موارد اختلال شبکیه، تجربه هر شخصی از خونریزی متفاوت است. بعضی بیماران، آن را شبیه به مگس پران و برخی با اشکالی شبیه به تار عنکبوت توصیف می‌کنند.
بعضی می گویند مثل این است که فرد از خلال یک پرده تاریک یا لکه‌های متراکم یا سیاهی‌های تکه‌ای که توسط یک هاله نازکتر احاطه شده‌اند نگاه می‌کند. خونریزی دردناک نیست ولی از دست دادن دید به ویژه اگر ناگهانی باشد، ترسناک و پریشان کننده است.
گاهی شاید پیدایش سردرد یادردی در پشت چشم، هشدار دهنده بروز قریب‌الوقوع یک خونریزی باشد.
اگر خونریزی به وقوع بپیوندد چه باید کرد؟
اگر خونریزی به وقوع بپیوندد، با چشم پزشک خود تماس بگیرید تا در اولین فرصت شما را ببیند. اگر بینایی به طرز بدی دچار اشکال شده باشد، شاید از شما خواسته شود چند هفته صبر کنید تا خون در چشم شما جذب گردد.
زمانی که چنین شد، چشم پزشک خواهد توانست منبع خونریزی را که نیاز به درمان دارد، ببیند. ممکن است به شما گفته شود که از بلند کردن و هل دادن چیزهای سنگین پس از یک حمله خونریزی خودداری کنید.
از چشم پزشک خود بخواهید دستورهای خاص در مورد اینکه در این شرایط چه باید بکنید و چه نباید بکنید (مثلاٌ چه وقت می‌توانید دوباره ورزش کنید) را به شما بدهد.
آیا راهی برای جلوگیری از خونریزی وجود دارد؟
فعلاٌ خیر، اما لیزر درمانی به کنترل خونریزی‌هایی که به تازگی اتفاق افتاده‌اند کمک می‌کند.
به علت اینکه دیابت عروق کوچک چشم را مبتلا می‌کند، رگ‌های ریز پرده شبکیه مسدود می‌شوند و در آن نقاط به علت نرسیدن خون، با خاصیت جبرانی رگ‌های جدیدی پدید می‌آید که این رگ‌ها سلول‌های محافظ ندارند و وقتی خون وارد آن‌ها می‌شود، به داخل حفره زجاجیه نشت پیدا می‌کند و ادامه این خونریزی‌ها در نهایت به کنده شدن شبکیه می‌انجامد.
زمانی که لیزر درمانی موفقیت آمیز باشد خونریزی متوقف خواهد شد. متأسفانه خونریزی هم در حال استراحت و هم در غیراستراحت، می‌تواند اتفاق بیفتد.
رتینوپاتی چگونه درمان می‌شود؟
روش‌های درمانی مختلفی برای رتینوپاتی وجود دارد که به دو نوع آن اشاره می‌شود:
جراحی با لیزر یا لیزر درمانی
برداشتن زجاجیه (ویترکتومی)
لیزردرمانى چه عوارضى دارد؟
لیزردرمانى عوارضى مثل کاهش دید محیطى، اختلال در دید رنگ و کاهش دید در شب را دارد. گاهى نیز سبب کاهش دید مرکزى می‌شود که اغلب موقتی است.
از آنجایى که هیچ درمانى بدون عارضه نیست، باید در نظر داشت که خطرات ناشى از لیزر به مراتب کمتر از زمانى است که هیچ درمانى صورت نگیرد.
درمان جراحى در دیابت چیست؟
در مواردى که عروق تازه‌ی ایجاد شده سبب خونریزى در داخل کره چشم و یا جداشدگى پرده چشم شوند، نیاز به جراحى خاصى است که به آن ویترکتومى مى گویند.
نقش فرد دیابتی در درمان اختلالات بینایی چیست؟
با رعایت رژیم غذایی صحیح و توجه به مصرف درست و دقیق داروهای تجویز شده توسط پزشک، می‌توانید قند خون را کنترل کنید.
همچنین باید از مصرف سیگار جداٌ بپرهیزید و فشار خون خود را در محدوده طبیعی نگه دارید.
از دست دادن بینایی قابل پیشگیری است!
رتینوپاتی دیابتی ممکن است بدون علامت باشد اما به خاطر داشته باشید:
تشخیص زودرس رتینوپاتی بهترین راه جلوگیری از بروز نابینایی است.
افراد دیابتی باید سالانه به چشم پزشک مراجعه کنند
با درمان به موقع می‌توان قبل از آسیب جدی به بینایی مشکل را برطرف نمود. در این رابطه درمان با لیزر کارآمدترین راه است.
