دانشمندی که تعلیم نیافت!

یکی از جنبه های کمترشناخته شده تاریخ اسلام، زندگانی حضرت زینب سلام الله علیها است. گرچه نقش مهم و انکار ناشدنی در واقعه کربلا داشتند اما نقش ایشان فقط به عاشورا ختم نمی شود.
معروف‌ترین نام وی زینب است که در لغت، به معنای «درخت نیکو منظر وخوشبو» آمده و معنای دیگر آن «زینت پدر» است.(1) حضرت زینب(سلام الله علیها) در پنجم جمادی الاولی در سال پنجم یا ششم هجرت، در مدینه متولد شد. بر اساس روایات متعدد، نام‌گذاری حضرت زینب (سلام الله علیها)، توسط پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) صورت گرفت. گفته شده است که جبرییل از سوی خداوند این نام را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسانده است.
اهمیت شخصیت حضرت زینب سلام الله علیها به قدری بزرگ است که پیامبر اسلام ایشان را همانند حضرت خدیجه سلام الله علیها دانست و فرمود که «حرمت این دختر را حفظ نمایید که او همانند خدیجه کبری است »(2). این حدیث چنان که نشان می دهد گواه شأن رفیع و منزلت والای حضرت زینب کبری را دارد و نمی توان آن را نادیده گرفت. از نظر دانش و آگاهی نسبت به امور متعدد فرهنگی و اجتماعی حضرت زینب سلام الله علیها تحت تعلیم و تربیت پدرش امیرالمومنین علی علیه السلام و از منظر فعالیت ها و امور مربوط به خانه تحت اشراف و تعلیم حضرت زهرای مرضیه سلام الله علیها بوده است و آن چنان که نشان می دهد طبیعی است که بایستی به سان پدر و مادر خویش، نقش کلیدی و مهمی را در دوران حیات شریف خویش ایفا نماید. حضرت امام سجاد علیه السلام در خصوص ایشان روایات متعددی دارند که نشان دهنده اهمیت و فضیلت ایشان است و وی را نسبت به سایرین به طور خاص متمایز می سازد.
علم لدنی حضرت زینب!
زمانی که حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ خطبه پرمحتوا و آتشین خود را در بازار کوفه ایراد نمود، امام سجاد ـ علیه السلام ـ در تأیید مقام علمی زینب ـ سلام الله علیها ـ فرمود: الحمدلله تو دانشمند و عالمه ای بدون معلم و بانوی خردمندی بدون استاد می باشی».(3) این سخن امام سجاد ـ علیه السلام ـ نشان دهنده علم لدنی آن حضرت می باشد. علم لدنی به این معناست که بنده از خدا آموزد بدون واسطه بشر یا ملک و این اصطلاح مأخوذ از قرآن است که فرمودند «آتَیْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً» که اهل قرب را به تعلیم الهى و تفهیم ربانى معلوم و مفهوم شود نه بدلائل عقلى و شواهد نقلى و فرق علم لدنى و علم یقین آنکه علم یقین ادراک نور ذات و صفات الهى است و علم لدنى ادراک معانى و کلمات از حق است بى‌ واسطه بشر و آن بر سه قسم است وحى، الهام و فراست. با ارائه حدیثی که نبی اکرم صلی الله علیه و آله ایشان را همانند ام المومنین خدیجه دانستند مشخص می گردد که دانش و آگاهی ایشان نسبت به امور متعدد و مختلف بایستی با عنایت خاص ذات باری انجام پذیرد اما توضیح این نکته ضروری است که نقش تعلیمی و تربیتی امام علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها انکار ناشدنی است.
یکی از جنبه های کمترشناخته شده تاریخ اسلام، زندگانی حضرت زینب سلام الله علیها است. گرچه نقش مهم و انکار ناشدنی در واقعه کربلا داشتند اما نقش ایشان فقط به عاشورا ختم نمی شود.
غدیر در زندگی حضرت زینب(علیهاالسلام)
مهم ترین جنبه زندگی و شخصیت حضرت زینب سلام الله علیها مربوط به حضور ایشان در واقعه کربلا است. اما تحلیل تاریخی گفتمان ولایت از منظر حضرت زینب سلام الله علیها نشان می دهد که نقش حضرت زینب (سلام الله علیها) در دفاع از حریم ولایت و جانشینی رسول مکرم اسلام بارز و نمایان است. این شخصیت منحصر بفرد است که از محضر پدر بزرگوارشان امیرالمومنین علی علیه السلام صاحب غدیر بهره مند بردند و سپس مدافع امام زمانشان حسن بن علی علیه السلام و بعد مدافع و فدائی امام زمانشان حسین بن علی علیه السلام شدند و در نهایت در محضر امام زمانشان حضرت زین العابدین علیه السلام دفاع او از سید الشهدا در صحنه کربلا و حفظ جان ایشان در چندین جایگاه و حفظ جان زین العابدین علیه السلام و خطبه ء آتشین او در کوفه و شام همراه با بیداری مردم کوفه و شام و ...
آن چه باعث شد که سراسر زندگی درخشان حضرت زینب سلام الله علیها مملو از محاسن و امور ایجابی و مثبت باشد به نظر می رسد در تعلیمی که از جانب حضرت زهرا سلام الله علیها در دفاع از حریم ولایت است،نتیجه خواهد شد. حضرت زینب که در آن دوران به خوبی شاهد غصب خلافت از پدر خویش بود، دفاع های حضرت زهرا را نیز می دید و از نزدیک با آن مسائل برخورد داشت و نتیجه این تربیت، دفاع وی و حضور ایشان در کربلا، شام و پس از شهادت برادر در دفاع از امام زمان بعد خویش رقم خورد. این موضوع به خوبی می تواند سبک زندگی دینی را بیاموزد.
پی نوشت ها:
1. ابن منظور، لسان العرب،ج1، ص 453
2. سید نورالدین جزائری، الخصائصة الزینبیة، ص44
3. محلاتی، ذبیح الله،ریاحین شریعت، ج3، ص 75

محمد باعزم