بزرگراه مرگ؛ جاده ای که به گورستان هزاران سرباز عراقی تبدیل شد

25 سال پیش یکی از بزرگترین کشتارهای جنگی تاریخ در عراق و در بزرگراهی به نام بزرگراه شماره ی 80 (Highway 80) در سی کیلومتری غرب شهر کویت (پایتخت کشور کویت) رخ داد. در شب 27 فوریه ی سال 1991 هزاران سرباز و غیر نظامی عراقی بعد از آن که آتش بس اعلام شد در حال عقب نشینی از کویت اشغالی به سمت بغداد بودند که  به دستور جرج بوش پدر، رییس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا، قتل عام شدند.

جنگنده های نیروهای ائتلاف با هدف قرار دادن خودروهایی که در قسمت عقب و جلو این کاروان در این بزرگراه در حال حرکت بودند نظامیان و غیر نظامیان عراقی را متوقف کرده و سپس برای ساعت ها این کاروان را زیر رگبار مسلسل ها و بمب های خود قرار دادند. بعد از پایان بمباران و کشتارها، بیش از 2٫000 خودروی منهدم شده و جنازه های سوخته و پاره پاره شده ی ده ها هزار عراقی در گستره ای به وسعت چندین کیلومتر باقی مانده بود که بعدها به «بزرگراه مرگ» (Highway of Death) مشهور شد. صدها نفر دیگر نیز در بزرگراه دیگری به نام «بزرگراه شماره ی 8» (Highway 8) که به بصره منتهی می شد به خاک و خون کشیده شدند.

برخی از صحنه های کشتار انجام گرفته در این دو بزرگراه به تصاویر فراموش نشدنی جنگ خلیج فارس (Gulf War) تبدیل شد.

یک روز قبل از این واقعه، رادیو بغداد اعلام کرد که وزیر امور خارجه ی عراق پیشنهاد صلح ارائه شده از سوی شوروی را پذیرفته و بر اساس قطعنامه ی 660 سازمان ملل به تمامی نیروهای خود دستور داده است که از خاک کویت عقب نشینی کنند. با این وجود جرج بوش این ادعا را باور نکرده و بعدها در اظهاراتش در این باره چنین گفت: ” هیچ مدرکی دال بر عقب نشینی نیروهای عراقی وجود نداشت. در واقع واحدهای نظامی عراقی در حال ادامه ی جنگ بودند… و ما نیز ناچار بودیم جنگ را ادامه دهیم”.

روز بعد رییس جمهور عراق شخصاً در رادیو حاضر شد و اعلام کرد که عقب نشینی از طریق دو بزرگراه مذکور آغاز شده و در همان روز به پایان خواهد رسید اما جرج بوش این سخنان را «اهانت» و «حقه ای بی رحمانه» خواند.

ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا و استراتژیست های نظامی این کشور به جای این که پیشنهاد عراق برای تسلیم شدن و عقب نشینی کردن از کویت و ترک میدان نبرد را پذیرفته و به راه حلی تن دهند که بعدها برای ایالات متحده دردسرساز شود تصمیم گرفتند به هر اندازه که می توانند به ماشین جنگی صدام صدمه وارد کنند.

بدین ترتیب در نیمه شب 27 فوریه ی 1991 جت های آمریکایی و کانادایی خودروهای عقب و جلو کاروانی که در دو بزرگراه یاد شده در حال حرکت بودند را منهدم کردند تا کاروان در تله افتاده راهی برای فرار به جلو یا عقب نداشته باشد. سپس بمباران نظامیان و غیرنظامیان عراقی که برای بدست آوردن غنیمت به کویت رفته بودند آغاز شد. فرمانده ارشد ستاد مرکزی ارتش آمریکا دستوری از طرف رییس جمهور دریافت کرد که در آن آمده بود “نگذارید کسی یا چیزی از کویت خارج شود”. بدین ترتیب هر خودرویی که از بزرگراه خارج شده و قصد داشت خود را از مهلکه برهاند نیز مورد تعقیب قرار گرفته و منهدم شد. حتی آن دسته از سربازان عراقی که سلاح های خود را زمین گذاشته و تسلیم شده بودند نیز توسط مسلسل جنگنده ها قتل عام شدند. هیچ عراقی حاضر در آن دو بزرگراه از این کشتار جان سالم به در نبرد.

یک روزنامه نگار لبنانی-آمریکایی به نام جویس چدیاک (Joyce Chediac) در مورد این حادثه چنین می نویسد: “خودروها و کامیون ها چنان بمباران شده بودند که در زمین فرو رفته و معلوم نبود راننده ای داخل آن ها وجود دارد یا خیر. شیشه ی جلوی همه ی خودروها ذوب شده و تانک های بزرگ به تکه های کوچکی به اندازه ی ترکش تبدیل شده بودند”.

وی ادامه می دهد: ” کشتار سربازان عراقی در شرایطی که آن ها در حالت عقب نشینی به سر می بردند نقض صریح ماده ی سوم کنوانسیون ژنو در سال 1949 محسوب می شود که کشتن سربازان خارج از میدان  نبرد را ممنوع کرده است. نیروهای عراقی برخلاف آن چه که دولت جرج بوش اعلام کرده اند توسط نیروهای ایالات متحده ی آمریکا از کویت بیرون رانده نشده بودند. هدف آن ها از عقب نشینی سازماندهی مجدد و ادامه ی نبرد نبود. در واقع آن ها در حال عقب نشینی بوده و به سمت خانه هایشان می رفتند”.

چدیاک در ادامه ادعا می کند: ” حمله به سربازانی که در حال برگشت به خانه های خود بودند با چنین شرایطی جنایت جنگی محسوب می شود”.

سروان باب نوگنت (Bob Nugent) از افسران اطلاعاتی ارتش ایالات متحده می گوید: “حتی در ویتنام نیز من شاهد چنین اتفاقی نبودم. واقعاً شرم آور است”.

روزنامه نگاری به نام مالکوم لاگاوش (Malcom Lagauche) در این باره چنین می گوید: ” ناراحت کننده ترین جنبه ی این اقدام مخفیانه انجام شدن آن بود. زمانی که روزنامه ی نیوزدَی پرده از این ماجرا برداشت بسیاری شگفت زده شدند. به گفته ی اعضای مجلس نمایندگان و کمیته ی نیروهای نظامی سنا، پنتاگون جزییات مربوط به این حمله را از آن ها پنهان نگه داشته بود”.

رسانه های خبری نیز داستان های متفاوتی در مورد این کشتار ارائه کردند. فرماندهان ارشد نظامی ایالات متحده نیز سعی می کردند به همه بقبولانند که در واقع نیروهای عراقی عقب نشینی نکرده و توسط نیروی نظامی آمریکا عقب رانده شده بودند.

چهار سال بعد ژنرال نورمن شوارزکوف (Norman Schwarzkopf) سعی کرد اتفاقاتی که در بزرگراه مرگ اتفاق افتاده بود را چنین توجیه کند:

“دلیل اصلی ما برای بمباران کردن بزرگراهی که از شمال کویت به سمت عراق کشیده می شد این بود که تجهیزات نظامی بسیاری از این بزرگراه عبور می کرد و من نیز به تمام فرماندهان جنگ دستور دادم که هر گونه تجهیزات نظامی متعلق به کشور عراق را که می توانند نابود کنند. دوم این که این کاروان از افراد بی گناه و غیرنظامی که قصد بازگشت به خانه های خود را داشتند تشکیل نشده بود. آن ها یک مشت متجاوز، قاتل و جانی بودند که شهر کویت را غارت کرده و زنان و دختران کویتی را مورد تجاوز قرار داده بودند و حالا قصد داشتند قبل از آن که دستگیر شوند از این کشور فرار کنند”.