گناه و اشاعه فحشاء

از آنجا که انسان یک موجود اجتماعی است جامعۀ بزرگی که در آن زندگی می کند از یک نظر همچون خانۀ او است و حریم آن همچون حریم خانه او محسوب می شود؛ پاکی جامعه به پاکی او کمک می کند و آلودگی آن به آلودگیش و در دین اسلام با هر کاری که جو جامعه را مسموم یا آلوده کند شدیداً مبارزه شده است.

معنای لغوی اشاعه فحشاء

اشاعه در لغت یعنی چیزی را شیوع دادن و منظور از فحشاء افعال یا گفتاری است که قباحت و زشتی آنها بسی بزرگ و آشکار است؛ یعنی قبح و زشتی آنها فی حد نفسه بیّن و ظاهر است و نزد شرع و عرف زشتی اش معلوم و مشخص است.[1]

معنای اصطلاحی اشاعه فحشاء

اشاعۀ فحشاء در نگاه اندیشمندان اسلامی به هر کار یا فعلی اطلاق می شود که گناه و معصیتی را در جامعه و در میان آحاد مردم ترویج دهند و ناگفته معلوم است که چنین افرادی غالباً در پی کشاندن اجتماع از مسیر بندگی و پاکی بسوی مرداب گندیدۀ زشتی و نادرستی هستند. این تعبیر، مفهوم وسیعی دارد که هر گونه نشر فساد و اشاعه زشتیها و قبائح و کمک به توسعۀ آن را شامل می شود. البته کلمه" فاحشه" یا" فحشاء" در قرآن مجید غالباً در موارد انحرافات جنسی به کار رفته است ولی از نظر مفهوم لغوی چنان که «راغب» در «مفردات» گفته است «فحش» و «فحشاء» و «فاحشه» به معنی هر گونه رفتار و گفتاری است که زشتی آن بزرگ باشد و در قرآن مجید نیز گاهی در همین معنای وسیع استعمال شده است مانند: «کسانی که از گناهان بزرگ و از اعمال زشت و قبیح اجتناب می کنند...».[2]

اشاعه فحشاء از منظر قرآن و روایات

در قرآن کریم تنها گناهی که حتی دوست داشتن آن ولو اینکه به منصۀ ظهور و بروز نرسد دارای عذاب بوده و وعدۀ عقاب درباره اش داده شده است همین گناه اشاعۀ فحشاء می باشد آنجا که خداوند می فرماید: «کسانی که دوست دارند زشتی ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد عذاب دردناکی برای آنها در دنیا و آخرت است و خداوند می داند و شما نمی دانید.»[3] در روایات نیز به این مسأله اشاره شده و به شدت از آن نهی شده است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کسی که آن چه را درباره ی مؤمنی ببیند یا بشنود و برای دیگران بازگو کند جزو مصادیق این آیه (سوره یوسف آیه 19) است.»[4] محمّد بن فضل به حضرت امام موسی کاظم(ع) عرض کرد: «فدایت شوم از یکی از برادران دینی ام خبری به من می رسد که آن را ناخوش دارم و چون از خود او می پرسم انکار می کند و حال آنکه جمعی از افراد مورد اطمینان آن را به من خبر داده اند. امام فرمود: ای محمّد! چشم و گوش خود را درباره برادر مسلمانت تکذیب کن و اگر پنجاه نفر در نزد تو شهادت دهند قول او را تصدیق و آنها را تکذیب کن و چیزی را به ضرر وی شایع مکن که سبب خواری و ریختن آبروی او باشد و در نتیجه از کسانی باشی که خدا درباره آنها ـدر سوره نور آیه 19- می فرماید: «کسانی که دوست دارند که کار بد در میان مؤمنان شیوع یابد عذابی دردناک دارند».[5]

اقسام اشاعه فحشاء

ذکر این نکته لازم است که " اشاعه فحشاء" اشکال مختلفی دارد:

- دروغ و تهمتی را دامن بزند و برای این و آن بازگو کند.

- مراکزی که موجب فساد و نشر فحشاء است به وجود آورد.

- وسائل معصیت را در اختیار مردم بگذارند و یا آنها را به گناه تشویق کنند.

- پرده حیا را بدرند و مرتکب گناه در ملاء عام شوند. همه اینها مصداق "اشاعه فحشاء" است؛ چرا که مفهوم این کلمه، وسیع و گسترده می باشد.[6]

آثار اشاعه فحشاء

اشاعه فحشاء دارای آثار ناگواری است که به تعدادی از آنها اشاره می شود: اولاً: آبروی مسلمانی ولو گناهکار باشد باید محفوظ بماند (مگر اینکه در نزد حاکم شرع از راه ادله شرعیه جرم او به اثبات برسد که باز هم آن شخص بعد از اجرای حد و یا تعزیر، شخص محترمی خواهد بود) بنابراین آبروی مسلمانی ولو گناهکار را نمی توان در معرض تهدید قرار داد ولی با اشاعه فحشای کسی آبروی او در بازار لاابالی گری تباه می شود. ثانیاً: وقتی کسی گناه فردی یا گروهی را برای افراد دیگر نقل می کند قباحت و زشتی گناه در نظر مردم کم کم زایل می شود و حفظ ظاهر جامعه از آلودگیها -که خود سد بزرگی در برابر فساد بود- با اشاعۀ فحشاء و نشر گناه شکسته می شود و این سد شکسته شده، گناه را کوچک می کند و آلودگی به آن را ساده می سازد و به مساله ای رایج و عادی تبدیل می گردد تا اینکه منجر به گناهان علنی می شود. در حدیثی از پیامبر اسلام(ص) می خوانیم: «کسی که کار زشتی را نشر دهد همانند کسی است که آن را در آغاز انجام داده است».[7] ثالثاً: وقتی انسان، گناه کسی را پشت سر او باز گو کرد حسب قوانین شرعی مرتکب غیبت شده است (مگر اینکه آن گناه طوری علنی باشد که فسق آن گناهکار واضح و روشن گردد). رابعاً: براساس روایات دینی هر کس گناهی را در جامعه نهادینه سازد هر موقع که کسی مرتکب آن شود وی نیز در عقوبت آن شریک خواهد بود. بنابراین او در روز قیامت هنگامی که نامۀ اعمالش را به دستش دهند گناهانی را در آن می یابد که خود مرتکب آنها نشده است ولی بخاطر انجام دیگران وی نیز در تبعات آنها شریک شده است.

زمینه های اشاعه فحشاء

زمینه های شایع در میان مردم برای اشاعۀ فحشاء متعدد است که به گوشه هایی از آنها اشاره می شود:

1ـ ترک امر به معروف و نهی از منکر: اگر از اول جلو منکر گرفته نشود و مردم ساکت بمانند پی در پی خطراتی را به دنبال خواهد داشت؛ زیرا شیطان گام به گام جلو می آید به همین خاطر در قرآن کریم مردم از آن برحذر داشته شده اند.[8] با بی تفاوتی نسبت به منکرات، گناهان در جامعه عادی می گردد. آنگاه بتدریج مردم به آن راضی شده مرتکب آن می شوند و در پی اصرار بر آن، دل قساوت پیدا می کند و دیگران را نیز به آن دعوت کرده برای نشر آن سرمایه گذاری می کنند.[9]

2ـ افشاء اسرار مومنین: بعضی ها تا متوجه مسأله خلافی از کسی می شوند آن را در بوق می کنند و با داد و فریاد به گوش همه می رسانند، عدۀ کثیری را از جریان مطلع می سازند و تازه از کار خودشان راضی هستند و تصور می کنند که کار آنها کاری مطابق شرع است، در حالی که مسلما خلاف شرع است.

3ـ اختلاط بین زن و مرد: ناگفته پیداست که از زمینه های اشاعۀ فحشا همین خلوت کردن زن و مرد اجنبی و اختلاط آنها در محل کار و دانشگاه و بیمارستان و مراکز عمومی دیگر است.

4ـ بی حجابی و بدحجابی: اگر کمی فکر کنیم درخواهیم یافت که بی بند و باری، چشم چرانی، خود را آرایش کردن و به مردم نشان دادن، کلید شعله ور شدن هوسها، دامها، فحشاء و انواع روابط نامشروع خواهد شد که ضربه های علمی و اخلاقی و خانوادگی آن بر کسی پوشیده نیست.[10]

راهکارهای مقابله با اشاعۀ فحشاء

اصولا گناه همانند آتش است؛ هنگامی که در نقطه ای از جامعه این آتش روشن شود باید سعی و تلاش کرد که آتش خاموش، یا حداقل محاصره گردد اما اگر به آتش دامن زنیم و آن را از نقطه ای به نقطه دیگر ببریم حریق همه جا را فرا خواهد گرفت و کسی قادر بر کنترل آن نخواهد بود. حال برای مقابله با این رذیلۀ ناپسند دو راه علمی و عملی بیان می شود:

علاج علمی به این است که انسان در آیات و روایاتی که در مذمت این گناه بیان شده با دیدۀ عبرت بنگرد و ببیند که کدام مسلمانی راضی می شود در جامعه ای که پیامبر اکرم(ص) و اوصیاء الهی او در مسیر پاکسازی آن بودند خلاف مسیر آنها گام بردارد. از طرف دیگر خوب بیاندیشد که کدام زندگی زیبا و دلنشین است: زندگانی در جامعه ای که خوبیها غالب است و فضایل در آن موج می زند یا گذران عمر در اجتماعی که مردم در جهت آشکار و گسترش دادن رذایل و زشتیها گام بر می دارند آیا در چنین جامعه ای از تربیت اولاد و وابستگان خویش اطمینان خاطر خواهیم داشت؟! آیا در چنین جامعه ای امنیت اخلاقی و جانی و مالی برای ما موجود خواهد بود؟! و...علاج عملی هم به این است که ابتدا کمر همت بربندد و در طی طریق بندگی از خدای تعالی توفیق طلبد آنگاه در جهت پیاده کردن راهکارهایی که در ذیل اشاره می شود بکوشد:

1ـ اقامه نماز

فحشاء با تمایل و علاقۀ قلبی به آن بوجود می آید؛ زیرا از کوزه آن تراود که در اوست و این تمایل منافی با توجه بسوی خداست. بر این اساس خدای تعالی می فرماید: «نماز را برپا دار؛ زیرا نماز (انسان را) از زشتیها و گناه باز می دارد و یاد خدا بزرگتر است و خداوند می داند شما چه کارهایی انجام می دهید»[11] نماز نیز همان حمد و ثناء زیبایی است که در حالتی خاص و بصورت یک عبادت مخصوص به منصۀ ظهور می رسد و این عمل و این حالت ملازم با ترک تمایل و تعلق به منکر و فحشاء است.[12]

2ـ پایبندی به فرامین و نواهی الهی

با پایبندی به تعالیم الهی به ثمره و فلسفۀ وجودی آنها نائل می شویم. اگر می بینیم در اسلام با غیبت شدیدا مبارزه شده یکی از فلسفه هایش این است که غیبت، عیوب پنهانی را آشکار می سازد و حرمت جامعه را جریحه دار می کند. اگر می بینیم دستور عیب پوشی داده شده یک دلیلش همین است که گناه جنبه عمومی و همگانی پیدا نکند و...

3ـ پنهان داشتن گناهان خود و دیگران

در روایات دینی اهمیت گناه آشکار بیشتر از گناه پنهان است. در روایتی از امام رضا(ع) می خوانیم: «آن کس که گناه را نشر دهد ذلیل و طرد شده است و آن کس که گناه را پنهان می دارد مشمول آمرزش الهی است».[13]شاید در همین راستاست که حتی رفتن نزد حاکم شرع و شهادت علیه اشخاص مبنی بر زنا یا لواط برای شهود می تواند ـدر صورت جمع نشدن شرایط خاص آن ـ موجب حد قذف باشد. یعنی حتی برای این نوع شهادت دادن در دادگاه هم در شریعت اسلامی ترغیب و تشویق صورت نگرفته باشد تا اینگونه اسرار حتی المقدور مخفی بماند.[14]

پی نوشت ها