دلیل وجود حزن و آیات عذاب در قرآن کریم

یکی از سفارشاتی که دین اسلام دارد و بر آن تأکید فراوان شده تلاوت قرآن کریم می باشد. درباره چگونگیه این تلاوت و کمّ و کیف آن سفارشاتو دستوراتی در قالب آیات و روایات آمده که در این فرصت به مختصری در این رابطه می پردازیم.
در باب تلاوت قرآن کریم آداب و مناسباتی ذکر شده که دسته ای از آن ها به آداب ظاهری و دسته ای آداب باطنی هستند.
هدف خداوند از آوردن آیات عذاب، ترساندن آن هم از نوع ترس به همراه استرس و وحشت نبوده و نیست، خدا با آیات عذاب خود نیز نوعی زیبایی و پیوندی با بندگانش برقرار کرده چنانچه در روایت داریم که این عذاب ها و نقمت ها حیاشة است یعنی برای یان هستند که تو را هول دهد به سوی بهشت و محبت خدا و از عذاب دورت کند. (اعیان الشیعه، ج 1، ص 316؛ بحارالانوار، ج 6، ص 114)
طهارت و پاکیزگی
یکی از این آداب طهارت و پاکیزگی است؛ لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ:" قرآن را جز پاکان لمس نمى کنند" این تعبیر ممکن است هم اشاره به پاکیزگى ظاهرى باشد که تماس گرفتن با خطوط قرآن باید توام با طهارت و وضو باشد، و هم اشاره به اینکه درک مفاهیم و محتواى این آیات تنها براى کسانى میسر است که پاک از رذائل اخلاقى باشند، تا صفات زشتى که بر دیده حقیقت بین انسان پرده مى افکند، آنها را از مشاهده جمال حق محروم نگرداند .
پناه بردن به خداوند
به هنگام آغاز تلاوت قرآن باید از شیطان رجیم و رانده شده درگاه حق، به خدا پناه برد، چنان که در آیات فوق خواندیم" فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ".
ترتیل خواندن
قرآن را باید به صورت" ترتیل" تلاوت کرد، یعنى شمرده، و توام با تفکر وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا (مزمل آیه 4).
در حدیثى در تفسیر این آیه از امام صادق علیه السلام مى خوانیم: ان القرآن لا یقرأ هذرمة، و لکن یرتل ترتیلا، اذا مررت بآیة فیها ذکر النار وقفت عندها، و تعوذت باللَّه من النار: " قرآن را تند و دست و پا شکسته نباید خواند، بلکه باید به آرامى تلاوت کرد، هنگامى که به آیه اى مى رسى که در آن ذکر آتش دوزخ شده است توقف مى کنى (و مى اندیشى) و به خدا از آتش دوزخ پناه مى برى"!
تدبّر و تفکّر
علاوه بر ترتیل، دستور به" تدبر و تفکر" در آیات قرآن داده است آنجا که مى گوید: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ:" آیا آنها در قرآن نمى اندیشند"؟ (نساء- 82)
محزون خواندن قرآن کریم
یکی از نکاتی که در تلاوت ادعیه و همچنین تلاوت قرآن کریم سفارش شده است، محزون خواندن است. در این فرصت می خواهیم حول این موضوع مروری داشته باشیم.
پیامبر اکرم(صلی الله و علیه وآله) فرمود: «به راستی قرآن همراه با حُزن نازل شده است. بنابر این، هنگامی که قرآن می‌خوانید گریه کنید. و اگر گریه نکردید، حالت گریه بر خود گیرید» (بحار الأنوار، ج 89، ص 191)
امام صادق (علیه السلام) می ‌فرماید: «همانا قرآن همراه با حزن و اندوه فرود آمده است. پس آن ‌را همراه با حزن و اندوه بخوانید.» (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 614)
حزنی که اشتیاق ترجمه می شود
حزن در خواندن ادعیه و قرآن، حزن و گریه در حالت دعا و استغفار یک حالت و احساس مثبت است؛ چیزی شبیه آرزو و آرزومندی است، آرزویی که که می دانیم و اطمینان داریم که به آن می رسیم.
در حقیقت این حزن به اشتیاق ترجمه می شود، می پرسید چه طور این حرف را می زنیم؟!
می دانید چه کسانی بیشتر برای گناهانشان گریه می کنند؟ کسانی که خدا به آن ها می گوید: فلانی خیالت راحت، تو بخشیده شدی، دیگه حرف گناهت را نزن ... فردی که گنهکار است وقتی اطمینان پیدا می کند که خدای مهربانش گناهش را بخشید، هر لحظه ای که یاد گناهش می افتد مثل ابر بهار گریه می کند.
اگر بخواهیم از زندگی روزمره هم مثال و تشبیهی بیاوریم دقیقا مثل این است که از فردی پولی گرفته ایم و موقع برگرداندن پول طرف مقاب چون می داند که ما نداریم و دستمان تنگ است بگوید: فلانی، اون پول هدیه من است برای فلان موضوع به شما، دیگر فکر برگشتش را نکن ... چه حالی به ما دست می دهد؟! هر دفعه که یاد این صحنه می افتیم از خجالت توأم هم با اشتیاق گاهی اشک می ریزیم و حالمان دست خودمان نیست.
گریه در حالت استغفار و دعای ما نیز ناشی از شدت گنهکاری نیست، ناشی از شدت علاقه و امیدواری ما به خداونداست، ناشی از علاقه ما به پاکی و پاک بودن است
مگرنداریم که که بیان شده امام سجاد علیه السلام و امام علی علیه السلام بیشتر از همه مومنان گریه می کردند، گریه ی این عزیزان برای چه بود؟ چرا گریه می کردند؟ این ها یقین داشتند که مورد عنایت و لطف خداوند است و می دانستند که خدا چقدر دوستشان دارد، گریه و حزن آن ها از شدت علاقه و امیدواری به خداوند بود.
غم های دنیایی برای رسیدن به بن بست ها است اما غم های اخرتی مال عبور بن بست ها و گشایش هایی است که آدمی می بیند. به عبارتی اگر کسی لطف و مهربانی خدا را در زندگی اش نبیند، نمی تواند گریه کند، چون کسی که به خدا سوء ظن دارد اصلا در خانه خدا نمی تواند حرف بزند، چه برسد که بخواهد ناله و گریه کند؛ چنین انسانی با استرس و دل پریشانی گوشه نشین می شود و مرتب از خودش می پرسد؛ یعنی خدا منو می بخشد؟؟!!
کسی که یقین به لطف و بخشش خدا دارد، بیشتر گریه می کند.
از امام صادق علیه السلام مى خوانیم: ان القرآن لا یقرأ هذرمة، و لکن یرتل ترتیلا، اذا مررت بآیة فیها ذکر النار وقفت عندها، و تعوذت باللَّه من النار: " قرآن را تند و دست و پا شکسته نباید خواند، بلکه باید به آرامى تلاوت کرد، هنگامى که به آیه اى مى رسى که در آن ذکر آتش دوزخ شده است توقف مى کنى (و مى اندیشى) و به خدا از آتش دوزخ پناه مى برى"!
چرا قرآن را با حزن بخوانیم؟
کار قرآن پرورش دادن آرزوهای آدم ها است. حتی آیاتی که از عذاب سخن می گوید، در حقیقت در مسیر اشتیاق افزایی حرکت می کند. به این مثال توجه کنید
چه طور است که وقتی یک غریبه ای به کودک نزدیک می شود، کودک خودش را بیشتر به مادرش می چسباند و اظهار محبت بیشتری به او می کند؛ آیات قرآن کریم و و صاحب آن خداوند هم دقیقاً با دل مومنان همین کار را می کند؛ مخصوصا آیات عذابش بیشتر رابطه بنده را با خدا محکم می کند.
در حقیقت اگر با نگاه عمیق تر و عارفانه تری به آیات قرآن کریم نظر کنیم و آیات کلام الله نور را از زاویه ای دیگر نگاه کنیم می بینیم که هدف خداوند از آوردن آیات عذاب، ترساندن آن هم از نوع ترس به همراه استرس و وحشت نبوده و نیست، خدا با آیات عذاب خود نیز نوعی زیبایی و پیوندی با بندگانش برقرار کرده؛ چنانچه در روایت داریم که این عذاب ها و نقمت ها حیاشة است یعنی برای این هستند که من و تو را هول دهد به سوی بهشت و محبت خدا و از عذاب دورمان کند. (اعیان الشیعه، ج 1، ص 316؛ بحارالانوار، ج 6، ص 114)
منابع :
اسلام کوئست
بیانات حجت الاسلام پناهیان
سایت ایکس شبهه

زهرا اجلال