مطابق اصل 156 قانون اساسی از وظایف اصلی قوه‌ی قضائیه، نظارت بر حسن اجرای قوانین است. نظارت بر حسن اجرای قوانین در محاکم از وظایف دیوان عالی کشور و حق نظارت بر ادارات و دستگاه‌های غیرقضائی برعهده‌ی سازمان بازرسی کشور است. براساس حق نظارت قوه‌ی قضائیه نسبت‌به حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاه‌‏های اداری و در اجرای اصل 174 قانون اساسی، «سازمان بازرسی کل کشور» زیرنظر رئیس قوه‌ی قضائیه تشکیل می‌شود. در این نوشتار با وظایف سازمان بازرسی کل کشور، تشکیلات آن و شیوه‌ی ارتباط با این سازمان آشنا می‌شویم.

پیشینه‌ی سازمان بازرسی کل کشور در قوانین

قانون اصول تشکیلات عدلیه‌ی مصوب 1307، برای نخستین بار اداره‌ی پرسنل و تفتیش اداری را پیش‌بینی کرد. در نظام‌نامه‌ی تفتیش قضائی مصوب 1310، تفتیش قضائی و اداری بر کار مستخدمین قضائی و اداری وزارت عدلیه نظارت داشتند. سپس به‌موجب نظام‌نامه‌ی تفتیش کل مملکتی مصوب 1313، هیئت تفتیشیه مملکتی (برای تفتیش رفتار مأموران دولت و بلدیه‌ها از ایالات و ولایات و رسیدگی به شکایات مردم و ملاحظه اوضاع ولایات) به ریاست یکی از وزرا (به‌انتخاب هیئت دولت) تشکیل شد. در لایحه‌ی قانونی اصلاح اصول تشکیلات اداری وزارت دادگستری مصوب 1331، اداره‌ی بازرسی کل کشور تحت ریاست وزیر دادگستری تشکیل شد. قانون تشکیل سازمان بازرسی شاهنشاهی مصوب 1347، این سازمان را مأمور رسیدگی به شکایات مردم از کارکنان لشکری و کشوری کرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، لایحه‌ی قانونی راجع‌به تشکیل سازمان بازرسی کل کشور مصوب 1357، اداره‌ی کل بازرسی وزارت دادگستری و سازمان بازرسی شاهنشاهی را منحل کرد. سپس در قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور مصوب 1360 و قانون اصلاح این قانون مصوب 1375 و مصوب 1387 و در نهایت موادی از قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور مصوب 1393 وظایف و تشکیلات این سازمان بیان شده است.

تشکیلات سازمان بازرسی کل کشور

مطابق ماده‌ی 4 قانون، رئیس قوه قضائیه، رئیس این سازمان را از میان قضات شرع و یا قضاتی که دارای رتبه 10 یا 11 قضائی هستند، تعیین می‌کند. رئیس سازمان می‌تواند یک نفر را به‌عنوان قائم‌مقام از میان قضات باصلاحیت انتخاب کند که با پیشنهاد و تصویب رئیس قوه‌ی قضائیه تعیین می‌شود. همچنین می‌تواند به تعداد لازم نیز معاون داشته باشد.

مطابق ماده‌ی 5 و 6 آیین‌نامه‌ی اجرایی قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور، نظارت و بازرسی، حسبِ مورد، توسط بازرس یا هیئت بازرسی صورت می‌گیرد و بازرس یا اعضای هیئت بازرسی از بین اشخاص واجد صلاحیت، توسط رئیس سازمان یا مقامات مجاز، از طرف وی تعیین می‌شوند. رئیس هیئت بازرسی از بین دارندگان پایه‌ی قضایی یا متخصصان و کارشناسان برجسته و مورداعتماد تعیین خواهد شد.

مطابق بند و ماده‌ی 2 قانون، سازمان مجاز است در نظارت و بازرسی از نیروهای نظامی، انتظامی، امنیتی، شرکت‌ها و مؤسسات تابع از نیروهای بازنشسته‌ی واجد شرایط و متخصص مراجع مذکور استفاده کند.

همچنین مطابق ماده‌ی 3 قانون، سازمان می‌تواند برای انجام بازرسی و اظهارنظر کارشناسی از وجود قضات و اشخاص صاحب‌صلاحیت و متخصصان در هر رشته به‌طور دائم یا موقت بهره بگیرد. در سایر موارد نیز، نسبت‌به تأمین کادر موردنیاز ازطریق انتقال کارمندان وزارت‌خانه، مؤسسات و شرکت‌های دولتی به سازمان، به‌صورت مأمور یا انتقال دائم یا از طریق استخدام اقدام نماید.

وظایف سازمان بازرسی کل کشور

وظیفه‌ی اصلی سازمان بازرسی کل کشور، نظارت نسبت‌به حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاه‏‌های اداری است. مطابق ماده‌ی2 آیین‌نامه‌ی اجرایی قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور، این سازمان وظایفِ نظارت و بازرسی خود را به سه صورت انجام می‌دهد که شامل نظارت مستمر، فوق‌العاده و موردی (بررسی شکایات و اعلامات مقرون‌به‌دلیل دایر بر وقوع تخلف یا سوء‌جریان در محدوده‌ی صلاحیت سازمان) است.

مطابق ماده‌ی 2 قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور، وظایف و اختیارات این سازمان به شرح زیر است:

• الف: بازرسی و نظارت مستمر بر کلیه‌ی وزارت‌خانه‌ها، ادارات و امور اداری و مالی دادگستری، سازمان‌ها و دستگاه‌های تابعه‌ی قوه‌ی قضائیه، نیروهای نظامی و انتظامی، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به آنها، دفاتر اسناد رسمی و مؤسسات عام‌المنفعه، نهادهای انقلابی و سازمان‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه یا سهام آنان متعلق به دولت است یا دولت به‌نحوی بر آنها نظارت می‌کند و کلیه‌ی سازمان‌هایی که براساس برنامه‌ی منظم، شمول این قانون نسبت‌به آنها مستلزم ذکر نام آنهاست (این سازمان‌ها سازمان‌هایی هستند که تا زمانی که قوانین به نام آنها اشاره نکنند، از شمول آن خارج بوده و از آن تبعیت نمی‌کنند.)

• ب: انجام بازرسی‌های فوق‌العاده حسب‌الامر مقام معظم رهبری و یا به دستو رئیس قوه‌ی قضائیه و یا درخواست رئیس جمهوری و یا کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس شورای اسلامی و یا بنابه تقاضای وزیر یا مسئول دستگاه‌های اجرائی ذی‌ربط و یا هر موردی که به‌نظر رئیس سازمان ضروری تشخیص داده شود.
• ج: مطابق بند ج همین ماده «سازمان در اجرای وظایف خود موارد تخلف و نارسایی‌ها و سوءِجریانات اداری و مالی درخصوص وزارت‌خانه‌ها، نهادهای انقلاب اسلامی و بنیادها را به رئیس جمهوری و درخصوص مؤسسات و شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت به وزیر ذی‌ربط و درمورد شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به وزیر کشور و درخصوص مؤسسات غیردولتی کمک‌بگیر از دولت به وزیر ذی‌ربط و درخصوص سوءِجریانات اداری و مالی مراجع قضایی و واحدهای تابعه دادگستری به رئیس قوه‌ی قضائیه و در موارد ارجاعی کمیسیون اصل نود قانون اساسی نتیجه بازرسی را به آن کمیسیون اعلام می‌کند.»
• د: در مواردی که گزارش بازرسی متضمن اعلام وقوع جرمی است، چنانچه جرم دارای حیثیت عمومی باشد، رئیس سازمان یا مقامات مأذون از طرف وی نسخه‌ای از گزارش را با دلایل و مدارک مربوط برای تعقیب و مجازات مرتکب به مرجع صالح قضایی ارسال و موضوع را تا حصول نتیجه نهایی پیگیری کنند و درمورد تخلفات اداری، انضباطی و انتظامی مستقیما مراتب را به مراجع ذیربط منعکس کنند و پیگیری لازم را انجام دهند.

تبصره 2- گزارش‌های بازرسی در ارتباط با آیین‌نامه و تصویب‌نامه و بخش‌نامه و دستورالعمل‌های صادره و شکایات اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی که حاکی از تشخیص تخلف در موارد فوق‌الذکر باشد، جهت رسیدگی و صدور رأی به دیوان عدالت اداری ارسال می‌گردد. رسیدگی به این‌گونه موارد به‌طور فوق‌العاده و خارج از نوبت خواهد بود.

• ﻫ: در مواردی که گزارش بازرسی متضمن اعلام تخلف اداری مدیران کل ادارات و مقامات بالاتر تا سطح وزرا و هم‌طراز آنان است که مشمول قانون رسیدگی به تخلفات اداری هستند، سازمان گزارش را برای رسیدگی به هیئت رسیدگی به تخلفات اداری نهاد ریاست جمهوری ارسال و تا حصول نتیجه پیگیری می‌کند.

براساس ماده‌ی 5 قانون، بازرس یا هیئت‌های بازرسی، کار بازرسی را انجام می دهند. رئیس هیئت بازرسی توسط رئیس سازمان حسب‌مورد از بین قضات یا متخصصان و کارشناسان برجسته و مورداعتماد انتخاب می‌شود.

شیوه‌ی ارتباط با سازمان بازرسی کل کشور

مطابق ماده‌ی 15 آیین‌نامه، اعلامات اشخاص به‌نحو کتبی یا شفاهی و ازطریق پست، تلفن، پایگاه اطلاع‌‌رسانی، رسانه‌‌ها یا ازطریق دیگر دریافت می‌شود. سازمان بازرسی کل کشور در 85 وزارت‌خانه، سازمان و دستگاه دولتی صندوق‌های ارتباطات در اختیار مردم قرار داده ‌است.

شماره‌ تلفن 136 نیز پاسخ‌گوی گویا در زمینه‌ی گزارش‌ها و اعلام‌های مردمی از تخلفات و سوء‌ِجریان‌های مالی و اداری و نقض قوانین و مقررات در دستگاه‌های اداری و اجرایی است.

همچنین برای ثبت شکایات به‌صورت اینترنتی می‌توانید به وبسایت shekayat مراجعه کنید. مطابق ماده‌ی 14 آیین‌نامه، نتیجه‌ی رسیدگی به شاکی اطلاع داده می‌شود و چنانچه بررسیِ موضوع خارج از وظیفه‌ی سازمان باشد، شاکی هدایت و شکواییه بایگانی می‌شود. مطابق قانون تشکیل سازمان بازرسی، آیین‌نامه‌ی اجرایی قانون و مندرجات وبسایت مذکور، رسیدگی به شکایت از اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی، شکایت از مراجع قضائی و شکایات مربوط به دیوان عدالت اداری ازجمله مواردی است که در صلاحیت سازمان بازرسی کل کشور نبوده و شاکی باید به مراجع حقوقی و قضائی ذی‌صلاح مراجعه کند.

در نگارش این مطلب از کتاب «حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلد دوم، حاکمیت و نهادهای سیاسی» نوشته‌ی دکتر سید محمد هاشمی و وبسایت سازمان بازرسی کل کشور استفاده شده است.

کتاب الکترونیکی

کتاب الکترونیکی الفبای قراردادهای تجاری

مانند یک حقوق‌دان قراردادی حرفه‌ای تنظیم کنید

16000تومان 8000تومان

مشاهده محصول