وقتی مدیریتِ افراد جدیدی را آغاز می‌کنید، از کجا بدانید که از کدام سبک رهبری باید استفاده کنید؟ در این مواقع چندین مورد وجود دارد که مشخص می‌کند از کدام سبک رهبری باید استفاده کنید. به عنوان مثال، آیا کار مورد نظر ظرفیت استفاده از خلاقیت را دارد یا صرفاً به یک روش مشخص انجام می‌شود؟ آیا باید از نزدیک و با حساسیت بالا به مدیریت و نظرات افراد بپردازید یا باید آنها را تشویق کنید تا به طور مستقل کار کنند و فقط نتیجه‌ی نهایی کار خود را تحویل دهند؟ افراد مختلف و انواع مختلف پروژه‌ها و کارها، سبک‌های مختلف رهبری را می‌طلبند. اما از کجا بدانیم که کدام رویکرد، بهترین رویکرد برای هر پروژه، شخص، یا موقعیت است؟

در این مقاله نگاهی خواهیم انداخت به ماتریس سبک های رهبری؛ مدلی که به شما کمک می‌کند تا درباره‌ی موارد ذکر شده در بالا تصمیم‌گیری کنید.

آشنایی با مدل

اریک فلمهولتز (Eric Flamholtz) و یان رندل (Yvonne Randle) ماتریس سبک های رهبری را در سال 2007 ارائه و در کتاب خود تحت عنوان “Growing Pains” منتشر کردند. این ماتریس، که در شکل زیر نشان داده شده است، به شما کمک می‌کند تا مناسب‌ترین سبک رهبری را بر اساس نوع وظایفی که در دست اقدام دارید و افرادی که رهبری می‌کنید، انتخاب نمائید.

ماتریس سبک های رهبری به چهار قسمت تقسیم شده است. هر قسمت دو سبک رهبری را تعیین کرده که مناسب‌ترین سبک‌ها برای یک موقعیت و شخص (یا گروه) مشخص هستند.

محور عمودی مشخص کننده‌ی میزان «برنامه‌پذیری» وظیفه‌ای است که در حال انجام آن هستید. یک وظیفه‌ی برنامه‌پذیر، وظیفه‌ای است که مراحل و دستورالعمل‌های مشخصی برای به انجام رساندن آن وجود دارد. وظایف برنامه‌ناپذیر، خلاق‌ترند و بستگی به افراد دارد که تصمیم بگیرند چگونه آنها را انجام دهند.

محور افقی نشان‌دهنده‌ی قابلیت و گرایش افراد برای آزادی عمل است. عوامل مختلفی این مورد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. مواردی همچون تحصیلات، مهارت، انگیزش و تمایل افراد به بازخورد، تعامل یا استقلال.

به عنوان مثال، شخصی با سطح تحصیلات بالا، مهارت، انگیزش و استقلال بالا به احتمال زیاد خواهان آزادی عمل است. کسی که انگیزه و مهارت‌های پایینی دارد به بازخورد و تعامل بیشتری نیاز دارد تا بتواند وظایف خود را با موفقیت به انجام برساند.

استفاده از مدل

برای استفاده از این مدل ابتدا به محور عمودی توجه کنید. اگر وظیفه و کار مورد نظر باید با یک روش خاص انجام شود یا مراحل خاص و مشخصی دارد، به سمت پایین محور حرکت می‌کنیم. اگر وظیفه خلاقیت بیشتری لازم داشت و یا با توجه به توانایی فردی که آن را انجام می‌دهد رویه‌ی انجام آن تغییر می‌یافت، به سمت بالای محور حرکت خواهیم کرد. سپس به محور افقی توجه کنید. اگر افرادی که رهبری آنها را به عهده دارید ترجیج می‌دهند به تنهایی کار کنند، به سمت راست محور حرکت می‌کنیم و اگر افراد نیاز بیشتری به دستورالعمل‌ها و تعامل با شما داشته باشند به سمت چپ محور متمایل می‌شویم.

خانه ای از ماتریس که در آن قرار گرفتید، دو سبک رهبری را مشخص می‌کند که به احتمال زیاد با توجه به موقعیتی که در آن قرار دارید سبک مناسب رهبری شماست.

پیاده‌سازی مدل

حال نگاهی به هر یک از قسمت‌های ماتریس می‌اندازیم و با جزئیات بیشتری سبک‌های رهبری مربوطه را بررسی می‌کنیم.

قسمت 1 (پائین-چپ): برنامه‌پذیری زیاد – آزادیِ عمل کم

گاهی اوقات مسئولیت به‌انجام رساندن وظیفه‌ای را به عهده دارید که باید به شیوه‌ی خاص و مشخصی انجام شود یا لازم است که توسط تیمی انجام شود که نیاز زیادی به انگیزش، راهنمایی، بازخورد و تعامل دارند. در چنین مواردی کارآمدترین رویکرد، رویکرد دستوریِ (آمرانه) رهبری است. در اینجا دو سبک رهبری وجود دارد که می‌توانید از آنها استفاده کنید:

اقتدارگرا : سبک اقتدارگرا گاهی به دلیل اینکه قدیمی و منسوخ به نظر می‌رسد، مورد انتقاد قرار می‌گیرد. این سبک رهبری دستوری است؛ شما برای هر مسئله بدون ارائه‌ی توضیحات دستورالعمل صادر می‌کنید و از اعضای تیم خود انتظار دارید تا بدون پرسش و پاسخ از آنها پیروی کنند.

اگر چه ممکن است این سبک سرکو‌ب‌گرانه به نظر برسد، اما در برخی از موقعیت‌ها ممکن است کارآمد واقع شود، به ویژه در مواقعی که تیم وابسته به رهبری و بازخوردهای شماست و مواقعی که کارها باید با روش خاص و مشخصی انجام شوند. همچنین این سبک در مواقع بحرانی و اورژانسی (اضطراری) نیز می‌تواند مؤثر باشد، یا هنگامی که با ریسک و خطرات بسیار جدی مواجه هستید. بسیار مهم است که در هنگام استفاده از این سبک یک تعادل سالم و صحیح ایجاد کنید. در این سبک لازم است که با قدرت و تحکم دیگران را رهبری کنید، اما این نکته نیز بسیار مهم است که در رهبری خود مهربانی نیز پیشه کنید. فراموش نکنید که اعضای گروه‌تان به بازخوردهایی که به آنها می‌دهید وابسته‌اند. کارهای خوب آنها را مورد ستایش قرار دهید و از آنها انتقاد سازنده کنید تا بتوانند در کار خود پیشرفت کنند.

اقتدارگرای خیرخواه: این سبک مشابه با سبک اقتدارگراست. با این تفاوت که این سبک یک مقدار مشارکتی‌تر است. به عنوان مثال، به جای اینکه فقط دستورالعمل صادر کنید، دلایلی را که پشت این دستورالعمل‌هاست نیز برای افراد توضیح می‌دهید. برای استفاده‌ی موفق از این سبک باید دلایل اینکه چرا افراد باید از دستورات شما پیروی کنند را برای آنها روشن کنید. به عنوان مثال قوانین را تشریح کنید تا اعضای تیم‌تان دلایل پشت آنها را درک کنند. وقتی که آنها قوانین و رویه‌ها را به درستی درک کنند، احتمال اینکه از آنها به درستی پیروی کنند بیشتر می‌شود. در حین کارِ اعضای تیم، مدیریت با نظارت و سرکشی را تمرین کنید، تا وقتی کسی سؤالی داشت برای پاسخ به او حاضر باشید و بازخوردهای لازم را به او منتقل کنید. این در دسترس بودن و پشتیبانی شما کمک می‌کند پروژه‌ها را فعال نگه‌دارید و به اعضای تیم خود نشان بدهید که هر وقت به شما احتیاج داشته باشند، شما در کنار آنها حاضر هستید.

قسمت 2 (پائین-راست): برنامه‌پذیری زیاد – آزادی عمل زیاد

وقتی که وظایفِ محول شده باید با یک روش خاص و مشخص انجام شوند و شخصی که می‌خواهید این کار را به او اختصاص دهید خواهان آزادی عمل در کار خود است، می‌توانید از سبک‌های رهبری مشورتی یا مشارکتی استفاده کنید.

مشورتی : می‌توانید از سبک رهبریِ مشورتی در مواقعی استفاده کنید که از اعضای تیم خود می‌خواهید نظرات و اطلاعات خود را در اختیارتان قرار دهند، اما همچنان شما حرف آخر را بزنید. با گروه مشورت می‌کنید در حالی که همچنان مسئولیت اقدامات و انتخاب بهترین تصمیمات به عهده‌ی شماست. برای استفاده‌ی موفق از سبک رهبری مشورتی باید در تیم خود ایجاد اعتماد کنید. وقتی این اعتماد به وجود آمد، اعضای تیم با خیال راحت نظرات خود را به شما ارائه می‌دهند و در مواجهه با مسائل واکنش صادقانه‌ای از خود نشان می‌دهند.

پذیرای نظرات و پیشنهادهای اعضای تیم خود باشید. اگر در مقابل نظرات آنها واکنش بدی نشان بدهید و پیشنهادات آنها را رد کنید، آنها به سرعت از ارائه‌ی پیشنهادات و نظرات خود منصرف می‌شوند، مخصوصاً اگر گمان ببرند که شما تصمیم‌تان را از قبل گرفته‌اید. با ذهنِ باز با آنها برخورد کنید و این آمادگی را داشته باشید که اگر یک نفر ایده‌ی بهتری ارائه کرد، نظر خود را تغییر دهید.

مشارکتی: سبک رهبریِ مشارکتی مشابه سبک رهبریِ مشورتی است و در این سبک نیز این شما هستید که حرف آخر را می‌زنید. اما رهبری مشارکتی یک قدم فراتر رفته است. در این سبک شما برای اعمال یک نظر به گروه خود وابسته هستید و اینگونه نیست که صرفاً به نظرات و پیشنهادات آنها گوش دهید. سبک مشارکتی بیشتر در ارتباط با شیوه‌های گروهی حل مسئله و طوفان فکری است. برای استفاده‌ی موفق از این سبک، از ابزارهای حل مسئله و تصمیم‌گیری گروهی استفاده کنید تا مطمئن شوید که صدای همه‌ی افراد گروه به یک اندازه شنیده می‌شود.

به یاد داشته باشید که به افراد گروه خود و اطلاعات آنها وابسته هستید، باید مباحثات را هدایت کرده واهداف را به آنها گوشزد کنید و این شمایید که باید تصمیم نهایی را بگیرید. مطمئن شوید که همه‌ی افراد نقش شما را در این فرآیند درک کرده‌اند.

قسمت 3 (بالا-چپ): برنامه‌پذیری کم – آزادی عمل کم

در اینجا یک پروژه‌ی خلاقانه و شخص یا تیمی را رهبری می‌کنید که خواهان آزادی عمل نیستند و به جای آن نیازمند دریافت اطلاعات، دستورات و هدایت و تعامل‌اند. دو سبک رهبری مناسب برای چنین موقعیتی همان سبک‌های مشورتی و مشارکتی هستند که در قسمت دوم به تشریح آن‌ها پرداختیم.

قسمت 4 (بالا-راست): برنامه‌پذیری کم – آزادی عمل زیاد

هنگامی در این قسمت قرار می‌گیرید که باید پروژه‌ای با خلاقیتِ (یا بی قاعده) زیاد را به شخص یا گروهی تخصیص دهید که خواهان آزادی عمل و استقلال در کار خود هستند. بدین منظور لازم است که از یک سبک رهبری غیر دستوری استفاده کنید. دو سبک برای استفاده در این شرایط وجود دارد:

توافقی: یکی از انتخاب‌های شما استفاده از سبک رهبری توافقی است. استفاده از این سبک لزوماً به این معنی است که در فرآیند تصمیم‌گیری قدرت زیادی به اعضای تیم خود خواهید داد و به جای اینکه نقش رئیس را داشته باشید به نوعی به عنوان عضوی از تیم شناخته خواهید شد.

هنگامی که از این سبک استفاده می‌کنید، مطمئن شوید که اعضای تیم‌تان مسئولیت‌های خود را به خوبی درک کرده‌اند.

تفویضی: سبک تفویضی نوعی رهبری انفعالی است که باید در استفاده از آن محتاط عمل کنید. در این سبک به اعضای تیم این آزادی را می‌دهید که چه موقع و چگونه کارهای خود را انجام دهند، اما آمادگی ارائه‌ی منابع و کمک‌های مورد نیاز آنها را دارید. از این سبک فقط باید در موقعیت‌های مناسب استفاده کنید و از استفاده‌ی بیش از اندازه از این سبک اجتناب کنید. هنگامی که با کسانی کار می‌کنید که مهارت‌ها، انگیزه و هوش بالایی دارند استفاده از این سبک رهبری می‌تواند کارآمد باشد.

برای استفاده‌ی موفق از سبک تفویضی، مطمئن شوید که وظایف درست را به افراد درست و مناسب آن وظایف تفویض کنید. عدم هماهنگی میان وظیفه و فرد موجب می‌شود تا فرد نیاز اضافه‌ای به کمک شما پیدا کند و نتواند رشد و پیشرفت مناسبی داشته باشد.